Сара терт итеп ҡалды. Ул иптәш ҡыҙҙарының хәрбиҙәр менән хатлашҡанын белә. Тегеләр, йәнәһе, Американан, йә Сириянан яҙалар. Матур-матур фотолар ҡуялар. Бер ни тиклем ваҡыт үткәс, ҡыҙҙарҙың документтары менән ҡыҙыҡһына башлайҙар. Ҡайһы берәүҙәренең Рәсәйгә килер өсөн аҡса һорағандары булды, шуға ла әсәһенең хәбәре Сараны һағайтты ғына.
- Әле ул Өфөнән ситтә йорт һала. Осрашайыҡ тип өгөтләгәне юҡ. Хат ҡына алышабыҙ. Минең менән бер йылғы, хатта бер көндә тыуғанбыҙ. Шуныһы ҡыҙыҡ, - тип дауам итте Линиза ханым.
Аҙаҡҡы һүҙҙәре ышанмау тойғоһон көсәйтте генә.

Етеп килгән Яңы йыл менән ҡотлар алдынан милләттәштәргә тап ошо ваҡытта әйтә торған һүҙебеҙ бар. Иҫке йылды оҙатҡан, ә яңыһын ҡаршылаған тылсымлы миҙгелде әле һыҙланмай көтөп алғаныбыҙ юҡ. Ниңә? Бер уйлаһаң, ялтырауыҡлы, күңелле, ап-аҡ был миҙгелде ҡырылған күңел менән ҡаршыларлыҡ сәбәп тә юҡ һымаҡ. Икенсе яҡтан ҡараһаң - бар икән шул!

Тормошта рәхмәтле изгелектәрҙең, миһырбанлыҡтың төрлө өлгөләре менән осрашырға тура килә. Изгелек төшөнсәһен һәр кем үҙенсә аңлағанын, үҙенең күңел торошонан, эске халәтенән, тормош тәжрибәһенән сығып баһалауын да беләм. Мәҫәлән, ҡасандыр үҙе финанс ауырлығын кисергән кеше мохтаждарға бағыусы ярҙамын күрһәтеүҙе иң изге ғәмәл тип иҫәпләй. Ә ҡасандыр ҡаты ауырып түшәктә ятҡан кеше үҙен аяҡҡа баҫтырырға бөтә көсөн һалған медицина хеҙмәткәрҙәрен изге фәрештәләргә тиңләй. Бер ниндәй сәбәпһеҙ яҡыныңа бүләк тәҡдим итеүҙе лә, автобуста оло йәштәгеләргә урын биреүҙе лә, белмәгән кешегә юл өйрәтеп ебәреүҙе лә, әсә-атаһына ярҙам итеүҙе лә изге эштәр рәтенә индерәләр.

Яңы йылға аяҡ баҫыр алдынан ауылдарҙа, хатта ҡалаларҙа ла һуғым һуйыу, оҙон ҡышҡа ризыҡ хәстәрләү кеүек матур мәшәҡәттәр менән геү килде халыҡ. Башҡа халыҡтарҙа нисектер, әммә беҙҙең башҡорт ғаиләләрендә был йола мотлаҡ атҡарыла торған йәшәйеш ҡағиҙәһенә әйләнгән. Һуғым осоро - етеш тормош, именлек, бәрәкәт, ҡот билдәһе, тигән боронғолар. Ниндәй ғаилә нисек ғәмәлгә ашырҙы икән был йоланы, Яңы йыл табыны ниндәй ризыҡтар менән биҙәлде икән? Ошондай ҡыҙыҡһыныу менән республиканың көньяғына төбәнек һорауыбыҙҙы.

XV быуаттың икенсе яртыһында Ҡара-Табын башҡорттарының бер өлөшө, Ибәк (Ибраһим) хан ҡыҫымынан ҡотолоу маҡсатында, элек биләгән ерҙәрен ташлап китергә мәжбүр була. Улар, Урал һырттары аша сығып, Кесе Табын олоҫон барлыҡҡа килтерә. Уларҙың бөгөнгө вариҫтары Архангел, Ҡырмыҫҡалы һәм Ғафури райондарында йәшәй.

Был ваҡиғаға байтаҡ ваҡыт үтһә лә, йыл һайын Яңы йыл алдынан иҫкә төшмәй ҡалғаны юҡ.

Йыл һайын декабрь айы башланғас, интернетта "Башҡорттар яңы йылды ҡаршы алмаған, ул мәжүси һәм кафырҙар байрамы" тигән постар сыға башлай. Бигерәк тә шөбһәгә һалғаны шул: үҙҙәрен дин юлында тип һанаған был кешеләр башҡорт байрамдарын да инҡар итәләр, музыкаға (ҡурайға) ҡаршы сығалар һ.б. радикаль ҡараштарын белдерәләр. Был күренеш, был кешеләр йөҙ йыл элекке башҡорт халҡын инҡар итеп, Иҙел-Уралда дөйөм мосолман халҡын ойошторорға теләүселәрҙе хәтерләтә. Ә хәҙер тарихҡа күҙ һалайыҡ.

Тиҙҙән Яңы 2021 йыл етә һәм миңә 40 йәш туласаҡ. Йыш ҡына үҙемә: "20 йыл элек бөгөнгө аҡылым булһа, тормошом ниндәйерәк булыр ине икән?" тигән һорауҙы бирәм.

Телдең матурлығы, илаһилығы йыр аша һәр кешенең күңеленә үтеп инә. Юҡҡамы ни әсәйҙәребеҙ беҙҙе сабый саҡта бишек йыры йырлап йоҡлатҡан, өләсәй-олатайҙарыбыҙ төрлө һамаҡтар менән яратҡан... Туған тел - ул халыҡтың тере күңеле, һөйләп торған шатлығы, ҡайғыһы, һүҙ хәтере, бөтмәҫ-төкәнмәҫ рух байлығы. Туған теле барҙың - туған рухы бар.

Баш ҡалалағы Башҡорт теле көнө айҡанлы уҙғарылған бихисап күркәм сараларҙың береһен Өфө сауҙа-иҡтисад колледжы ойошторҙо. Уларҙың Бауырһаҡ байрамы белем һәм тәрбиә бер миҙалдың ике яғы булыуын сағылдырҙы. Сарала Мәғариф министрлығының бүлек мөдире Илдус Ҡаһарманов, Башҡорт телен һаҡлау һәм үҫтереү фонды директоры Гөлназ Йосопова, Ф. Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле бейеүсеһе Эльвира Муллағолова, тәжрибә уртаҡлашыусы аш-һыу оҫталары ҡатнашты.

Бөгөн Силәбе һүҙенең килеп сығышы тураһында төрлө фараздар йәшәй. Уларҙың береһе затлы нәҫелдән сыҡҡанлыҡты аңлатһа, "яҙыусы", "шағир", "уҡыусы", "белеүсе", "зирәк" тигән мәғәнәләре лә бар. Һәр хәлдә, төрки сығышлы был һүҙ бөгөн Силәбе өлкәһендә йәшәгән 160 меңдән ашыу милләттәштәребеҙ хаҡында һүҙ йөрөткәндә лә исеменә есеменең тап килеп тороуына ишаралай. Сөнки башҡорттар күпләп йәшәгән төбәктәр араһында Силәбе - мәғариф, мәҙәниәт, сәнғәт, эшҡыуарлыҡ һ.б. тармаҡтар буйынса иң алдынғыларҙың береһе тип һис икеләнмәй әйтергә мөмкин. Быны Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының Силәбе өлкәһендә Мәҙәниәт һәм мәғрифәт көндәре сиктәрендә ойошторолған фекер алышыу ҡорондағы сығыштар ҙа раҫланы.

Тау-таш араһында йәшәгән Бөрйән халҡы ташҡа шул тиклем күнеккән, көндәлек тормошта, көнкүрештә уның барлығына хатта иғтибар ҙа итмәй. Ситтән килгәндәр, ҡаяташтарыбыҙҙы беренсе тапҡыр күреп, һоҡланһа һәм аптыраһа, беҙ уларҙың аптырағанына аптырайбыҙ кеүек.

КӨМӨШ ШЫРШЫ

Рауилын вахтаһына кире оҙатҡандан һуң, Сара шиғырҙар уҡырға күсте. Әлеге мәлдә уның күңеле шиғриәткә тартыла. Мөхәббәте, йән-йәре менән бер аңлашылмаусылыҡтың юҡҡа сығыуы күңелгә яҡты хистәр, кисерештәр өҫтәне. Жәләлетдин Руми - күберәк шиғри һүҙ менән яҙған фәйләсуф. Үҙеңә аҡыл ал уның яҙғандарынан, Сара, шиғырҙары бөгөнгө көнгә төбәп ижад ителгән кеүек. Бына ниндәй була ул ысын һүҙ сәнғәте...

"Башҡара алмаҫлыҡ эш булмай, эшләй алмаған кешеләр генә була", тиҙәр. Әммә был һүҙҙәр уның тураһында түгел. Ни өсөн икәнен ошо әңгәмәне уҡығас аңларһығыҙ. Шулай итеп, танылған тележурналист, Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре, Башҡортостан телевидениеһының алтын фондына ингән "Йөрәк", "Батыр", "Эльбрус", "Янсыҡ", "Мин үлмәнем, башҡорттар", "Ер ҡөҙрәте", "Әхмәтзәки Вәлиди Туған. Тыуған илгә оҙайлы юл" документаль фильмдары авторы, "Боронғо Өфө" тарихи-мәҙәни музей-ҡурсаулығы республика дәүләт бюджет учреждениеһы директоры Гәүһәр Тимерхан ҡыҙы БАТТАЛОВА менән әңгәмәләшәбеҙ.

Танып ырыуы төньяҡ башҡорттары төркөмөнә ҡарай, уның атамаһы Танып йылғаһы менән бәйле: был башҡорт ырыуының аҫаба ерҙәре ошо йылға үҙәненә ҡарай. Танып ырыуы ауылдары хәҙерге Асҡын (36 ауыл), Тәтешле (20 ауыл), Балтас (16 ауыл), Ҡариҙел (4 ауыл) райондарында урынлашҡан.

Башҡортостан парламенты ауыл хужалығы малын көтөү һәм ҡыуыу тәртибен боҙғаны өсөн яуаплылыҡҡа бәйле закондың үтәлеш һөҙөмтәлелеген тикшерә. Билдәле булыуынса, быға күптән түгел үҫмерҙәр үлеменә килтергән юл-транспорт ваҡиғаһы сәбәпсе булды.

16 декабрҙә Өфө ҡала советының сираттан тыш ултырышында депутаттарға ҡала мэры вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы кандидатураһы тәҡдим ителде.

Беҙҙең ғаиләлә республиканың төп башҡорт баҫмаларын элек-электән алдырҙылар. Бәләкәй саҡта, хәҙерге кеүек, почтальондар йорттан-йортҡа йөрөп, гәзит-журналға яҙылырға өгөт-нәсихәт уҡыманы. Эш хаҡы йәки пенсия таратҡанда квитанция тултыралар ҙа шуның менән вәссәләм. Әсә телендә ваҡытлы матбуғатҡа яҙылмау башҡа һыймаған эш була торғайны.

"Матурлыҡты табаҡҡа һалып, табынға сығармайҙар", тиҙәр беҙҙең башҡорт халҡында. Ләкин бөгөн был аҡылға ҡолаҡ һалыу тигән нимә онотолдо: Рәсәй генә түгел, барлыҡ донъя кимәлендә лә гүзәл заттар һылыулыҡта ярыша хәҙер. Заман башҡа - заң башҡа, тигәндәй, беҙҙең башҡорт ҡыҙҙары ла был тәңгәлдә һыр бирергә теләмәй, киреһенсә, ниндәй генә халыҡ-ара бәйгеләрҙә ҡатнашһа ла, еңеүсе тажы кейә лә ҡайта. Ысынында, башҡорт ҡыҙҙарының һылыулығы бер феноменға әйләнә бара, тиергә лә булалыр.

Заманалар үҙгәреүе, телдең күберәк әҙәби һөйләшкә күсә барыуы, алмашҡа килгән яңы быуындарҙың тел нескәлектәрен, байлығын, һутлылығын тулыһынса тоймауы һәм башҡа күп төрлө сәбәптәр арҡаһында телебеҙ ярлылана, һайыға, ҡата бара һымаҡ. Ауылда ололар менән генә боронғоса ихлас һөйләшеп булалыр бөгөн. Ә йәштәр менән бит һүҙ һайлап ҡына аралашаһың, улар һин әйткәндең барыһын да аңлармы, ниндәйҙер һүҙҙәрҙе ҡабул итерме-юҡмы, мәғәнәһе барып етерме, тип кенә.