Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты һәм БР Мәғариф министрлығы тарафынан ойошторолған Башҡорт теле көнөнә арналған сара республиканың төрлө төбәктәренән башҡорт теле буйынса конкурстарҙа еңеү яулаған ике йөҙҙән ашыу баланы Өфөгә йыйҙы.

Өфө районындағы Шамонино ҡасабаһы үҙе бер күренеш ул. Баш ҡала эргәһендәге күбеһенсә башҡорттар менән нигеҙләнгән беренсе ауыл. Барлыҡҡа килде лә, етеҙ генә итеп ҙурайып та китте. Ауылдың урамдарынан үтеүе күңелле, бөтөн йорттар ҙа яңы, бар ерҙә таҙалыҡ, иркенлек. Ә инде иң түбәлә балҡып ултырған мәктәп был ауылда ғына түгел, бөгөн республикала ла шундай уҡ күренеш булырҙай. Асылған йылы 115 баланы ҡабул иткән булһа, быйылғы уҡыу йылына 855 уҡыусыны һыйҙырған. Мәктәп - күҙ өҫтөндәге ҡаш. Һәм ошондай белем биреү учреждениеһын етәкләүе еңелме ул? Ниндәй урын биләй бөгөн мәктәп йәмғиәттә? Хәҙерге мәктәп менән ата-әсәләр ниндәй мөнәсәбәттә? Был һорауҙарға Шамонино ауылы урта белем биреү мәктәбе директоры Рәшиҙә Әҙеһәм ҡыҙы Мостафина яуап бирә.

Һуңғы йылдарҙағы рухи күтәрелеш осоронда йәштәребеҙ спортҡа ла йөҙ борҙо. Бығаса ят булған спорт төрҙәре буйынса алдынғылыҡ яулаған милләттәштәребеҙ хаҡында интернеттан һәм башҡа мәғлүмәт сараларынан уҡып-күреп-белеп торабыҙ. Ҡыуаныслы хәл, әлбиттә. Һәм был башы ғыналыр, тип уйлайбыҙ. Ә шулай ҙа нимә беләбеҙ беҙ спорт һәм спортсылар тормошо хаҡында? Спорт төрҙәренең файҙаһы һәм зыяны хаҡында? Милләттәргә хас спорт төрҙәре тураһында, мәҫәлән? Ошолар хаҡында республикабыҙ һәм Рәсәй кимәлендә билдәле булған спортсылар (шулай уҡ тәжрибәле педагогтар) - Башҡорт дәүләт аграр университетының физик тәрбиә кафедраһы мөдире Руслан БИКЕМБӘТОВ һәм баш ҡалабыҙҙың олимпия резервындағы "Өфөлө" спорт мәктәбе директоры Фуат ДӘМИНДАРОВ менән һөйләштек.

"Йөрөгән аяҡҡа йүрмә эләгә", тигәндәй, йөрөп ятһаң, мотлаҡ берәй ҡыҙыҡлы хәлгә йәиһә сетерекле осраҡҡа тап булаһың бит ул. Хәлдәрҙең ундайҙары ғәҙәттә ер-һыу, урман-ҡырҙар менән бәйле була.

Тәбиғәттең һәр миҙгеле үҙенсәлекле. Ҡышын, мәҫәлән, рәхәтләнеп ҡарҙа аунарға, боҙҙан йәки ҡарҙан хыялыңда йөрөгән матур һарай төҙөргә, сана-саңғы шыуырға, сәкән һуғырға мөмкин. Бигерәк тә ауыл балаларына был йәһәттән хөрриәт - иркенлек, киңлек! Хатта хоккей ҡумтаһы юҡ тип аптырарға ла түгел - йылға өҫтөн ҡарҙан көрәп, һепереп таҙарттыңмы, бына тигән һырғалаҡ була ла ҡуя... Ине...

Үткән аҙнала "Башҡортостан сода компанияһы" өсөн сеймал базаһы итеп Ҡуштау һайланған", тигән хәбәр бар йәмәғәтселекте тетрәндерҙе. Кемдәрҙер ошо ҡарар арҡаһындаТоратау менән Йөрәктауға һәр төрлө хужалыҡ эшмәкәрлеген алып барыуҙы тыйған федераль һәм халыҡ-ара һаҡланған статус бирелеүе өсөн ҡыуанысын белдерҙе, күпселек ҡарарҙы хупламаны һәм, башҡа шихандар менән бергә Ҡуштау ҙа һаҡланып ҡалырға тейеш, тип күтәрелде. Был шау-шыу тыуҙырған ҡарарға нисек киленгән һуң?

Атайҙар һәм балалар, ололар һәм йәштәр араһындағы мөнәсәбәт тә халыҡтар өсөн борон-борондан актуаль мәсьәлә булып килә. Йәш быуындың һәм ҡарттарҙың донъяға ҡарашында йыш ҡына осраған айырмалыҡтары илдәге сәйәсәттең һәр саҡ үҙгәреп тороуы һәм тормошобоҙҙоң төрлөләнә килеүе менән бәйле булһа кәрәк.

Республиканың 100 йыллыҡ юбилейына әҙерлек сиктәрендә башҡорт театрҙары репертуары яңы әҫәрҙәр менән тулылана. М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрында Зәйнәб Биишеваның "Кәмһетелгәндәр" романы буйынса ҡуйылған спектакль премьераһы ла шундайҙар рәтенән. Был романдың сәхнә тормошо менән "йәшәй" башлауына режиссер Мәсәлим Күлбаев, инсценировка авторы Владимир Жеребцов, рәссам Юлиә Ғиләжева, хореограф Рәмизә Мөхәмәтшина, композитор Ришат Сәғитов сәбәпсе булды.

Йәнә ҡыш ҡыш килеп етте һәм ауылдарҙа һуғым һуйыуҙар башланды. Был халыҡтың туҡ, мул табынлы, көр кәйефле осоро. Нимә генә тигәндә лә, башҡорттоң тамағы ит менән туя бит инде. Был ҡанға һеңгән ғәҙәтте бер нисек тә онотоп булмай. Ит ашауҙың ниндәй генә зыянын уйлап табып яҙһалар ҙа, боҫорап бешкән ит еҫенән ауыҙ һыуы ҡойолоп китә шул.
Ҡалала йәшәүселәр ҙә "һуғымға" тигән һылтау менән ауыл яғына шыла ошо мәлдәрҙә. Һуғымда ҡатнашып йөрөмәгән хәлдә лә, ауыл табындарында бер ултырып һыйланыу үҙе бер ғүмер була. Ҡарын-ҡарталы, эсәк-ҡарынлы, ҡаҙы-тултырмалы, өлөш-өлөш итле һәм тоҙлоҡло һурпалы һуғым аштарына саҡырышыуҙар, ҡыҫтап-ҡыҫтап һыйлауҙар, һоғондорошоуҙар, уйын-көлкөлө, йыр-бейеүле мәжлестәр башланды.

Ижадсы өсөн уның баш ҡалаламы, әллә унан ситтәме йәшәүе мөһим түгел. Быны беҙ республикабыҙ ҡалаларында урынлашҡан башҡорт театрҙарына ҡарап ҡына ла әйтә алабыҙ. Киреһенсә, уларҙа береһенән-береһе ҡыҙыҡлы премьералар сығып тора, уларҙың спектаклдәре Рәсәй буйынса иң яҡшылар исемлегенә инә. Актер Рафаэль ҒӘЙНУЛЛИН менән бөгөн Салауат дәүләт башҡорт театры тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Башҡортостандың халыҡ шағиры, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Рауил Төхвәт улы БИКБАЕВты абруйлы юбилейы алдынан һөйләшеүгә саҡырҙыҡ та, буш ваҡытын тап итә алмай аҙапландыҡ. Осрашыуҙары, эштәре, бара торған, китә торған, оса торған ерҙәре күп, көндәре ике аҙна алға планлаштырылған булып сыҡты. Шулай ҙа көн дә шылтыратам да, "Рауил ағай, күрешәйексе", тим. "Бына бит хәлдәр ҡалай, ҡыҙҙар "күрешәйек" тип саҡырып торғанда ла килеп булмай", тип шаяртып һуҡрана аҡһаҡал. Шулай ҙа уға бер мәшәҡәтле көнөн бүлеп, беҙҙең редакция ҡунағы булырға яҙҙы. Һәм, әлбиттә, уның менән һөйләшеү үҙе бер ғүмер булды.

Тарих фәндәре докторы, профессор Нияз Мәжитов үҙе тере саҡта Өфө ҡалаһының үҙәк өлөшөндәге ҙур археологик асыш тураһында бихисап хеҙмәттәр яҙҙы, мәғлүмәтте Башҡортостан һәм Рәсәй йәмәғәтселеге иғтибарына еткерә торҙо. Нияз Ғәбделхаҡ улы 2006-2007 йылдарҙа Пушкин урамының түбәнге кварталдарында урынлашҡан Өфө-II ҡаласығында алып барылған археологик ҡаҙыу эштәре һөҙөмтәһендә табылған ҙур ултыраҡ ҡалдыҡтарын (ҡәлғә стенаһы, торлаҡ урындары, тимер иретеү мейестәре, ювелир оҫтаханаһы, бик күп табыштар, шул иҫәптән XIV быуат аҡсалары) тикшертеү өсөн ваҡытында Мәскәүҙән һәм Ҡаҙандан юғары квалификациялы белгестәрҙән торған ирекле эксперттар төркөмө саҡырыуға өлгәште. Улар археологик ҡаҙылма материалдары менән ентекләп танышҡас, был ҡаласыҡтың V быуаттан алып XVI быуат баштарына тиклем өҙлөкһөҙ кеше йәшәгән ҙур ултыраҡ (ҡала) цитаделе (кремле) булыуы тураһында һығымта яһаны. Нияз Мәжитовтың гәзит уҡыусылар иғтибарына тәҡдим ителгән был материалы Өфө-II ҡаласығы тарихы һәм башҡа башҡорт ҡалалары тураһында.

Өфө ҡала хакимиәтендә үткән сираттағы оператив кәңәшмәнең онлайн трансляцияһы, моғайын, күптәрҙең иғтибарын йәлеп иткәндер. Сөнки унда олоһон да, кесеһен дә берҙәй ҡыҙыҡһындырған тема: 2017 йылда халҡы миллиондан ашҡан ҡалаларҙың ҡайһы бер социаль-иҡтисади күрһәткестәре буйынса отчет тыңланды. Баш ҡаланың дәүләт статистика бүлеге начальнигы Оксана Даянова килтергән һандар, бер яҡтан, ҡыҙыҡһындырһа һәм тынысландырһа, икенсе яҡтан, аптырата һәм һорауҙар тыуҙыра.

Баязит СОЛТАНҒУЖИН, Йылайыр районы, Һабыр ауылы: Бына ҡар көрәйбеҙ инде хәҙер, Алла бирһә, оҙаҡ көттөрөп, ҡар яуҙы бит, ниһайәт! Еребеҙгә ысынлап ҡыш килгәс, күңеллерәк тә булып китте әле, юғиһә, ноябрҙә ҡара саң туҙрап ятты бит. Һәр нәмәнең үҙ мәле булырға тейештер инде. Туҡай әйтмешләй, "ел дә ваҡытында иҫеп, ямғыр ҙа ваҡытында яуған" замандар ише. Беҙҙең Һабыр ҙур ғына ауыл: 11 йыллыҡ мәктәбебеҙ, мәҙәниәт йортобоҙ, медпункт, мәсетебеҙ бар. Ауыл кешеләре, йәшенә ҡарап, һәр кемеһе үҙ эше менән мәшғүл: донъя көтә, ғаиләһе хаҡында хәстәрлек күрә. Кеше мал аҫрай, шуның көсө менән тереклек итә.

Ошо көндәрҙә "Динамо" стадионында ирекле көрәш буйынса башҡорт халҡының милли геройы Салауат Юлаев иҫтәлегенә арналған республика асыҡ турниры уҙғарылды. Ярышты БР Йәштәр сәйәсәте һәм спорт министрлығы, Өфө ҡала округы хакимиәте, "БР спорт көрәше федерацияһы" төбәк спорт йәмәғәт ойошмаһы ойошторҙо. Турнирҙа ун ауырлыҡ категорияһы буйынса балалар һәм үҫмерҙәр ҡатнашты.

Мәшһүр шағирыбыҙ Шәйехзада Бабичтың "Башҡортостан" шиғырында шундай юлдар бар:
Уралҡайҙың аҫты алтын,
Өҫтө шиғыр, үҙе нур;
Киләсәктә был ергә
Хоҙай үҙе ҡыҙығыр;
Фирҙәүестәр төҙөлөр,
Әлуап ниғмәт теҙелер;
Күкте ташлап мәләктәр,
Был ерҙәрҙә гиҙенер...
Ысынлап та, Бабичтың әйткән шул көндәре килдеме икән, еребеҙгә Хоҙай ғына түгел, барыһы ла ҡыҙыға, һәр кем ынтыла. Һәр кем килә. Ярай әле, еребеҙҙең аҫты һәм өҫтө бай булыуы беҙгә бәрәкәт булып әйләнеп ҡайтһа. Мәҫәлән, Күмертау ҡалаһының йә булмаһа Хәйбулла районының Бүребай ауылы янында ян-яҡҡа ағыуын бөркөп ятҡан һыу ятҡылығын күҙ алдына килтерһәң, бының киреһен аңларға мәжбүр булаһың. Байлыҡтарыбыҙ күпләп ситкә ағылып, беҙгә эсергә яраҡһыҙ һыуҙар, зарарлы газдар, радиация ғына тороп ҡала һымаҡ. Ошо һәм башҡа проблемалар, ғөмүмән, ер аҫты файҙалы ҡаҙылма байлыҡтары хаҡында күренекле дәүләт эшмәкәре, тау геологы, Рәсәй ер аҫты байлыҡтарын разведкалау отличнигы, Урал тау премияһы лауреаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған металлургы Рәсих Әғзәм улы ХӘМИТОВ менән әңгәмә ҡорабыҙ.

Тарих фәндәре докторы, профессор Нияз Мәжитов үҙе тере саҡта Өфө ҡалаһының үҙәк өлөшөндәге ҙур археологик асыш тураһында бихисап хеҙмәттәр яҙҙы, мәғлүмәтте Башҡортостан һәм Рәсәй йәмәғәтселеге иғтибарына еткерә торҙо. Нияз Ғәбделхаҡ улы 2006-2007 йылдарҙа Пушкин урамының түбәнге кварталдарында урынлашҡан Өфө-II ҡаласығында алып барылған археологик ҡаҙыу эштәре һөҙөмтәһендә табылған ҙур ултыраҡ ҡалдыҡтарын (ҡәлғә стенаһы, торлаҡ урындары, тимер иретеү мейестәре, ювелир оҫтаханаһы, бик күп табыштар, шул иҫәптән XIV быуат аҡсалары) тикшертеү өсөн ваҡытында Мәскәүҙән һәм Ҡаҙандан юғары квалификациялы белгестәрҙән торған ирекле эксперттар төркөмө саҡырыуға өлгәште. Улар археологик ҡаҙылма материалдары менән ентекләп танышҡас, был ҡаласыҡтың V быуаттан алып XVI быуат баштарына тиклем өҙлөкһөҙ кеше йәшәгән ҙур ултыраҡ (ҡала) цитаделе (кремле) булыуы тураһында һығымта яһаны. Нияз Мәжитовтың гәзит уҡыусылар иғтибарына тәҡдим ителгән был материалы Өфө-II ҡаласығы тарихы һәм башҡа башҡорт ҡалалары тураһында.

Был аҙнала ҡала округы хакимиәтендәге оператив кәңәшмәнең тәртибе бер аҙ үҙгәрешкә дусар булды. Ғәҙәттә, быға тиклем уҙған аҙналағы мөһим ваҡиғаларға һәм сараларға байҡау яһалһа, әле ул контролгә алынған мәсьәләләр буйынса яуаплы вазифа биләүселәрҙең отчетынан башланды.

Татьяна Львовна Сухотина-Толстая (1864-1950) бөйөк урыҫ яҙыусыһының өлкән ҡыҙы. Ғүмере буйы рухи яҡтан атаһының иң яҡын кешеләренең береһе була. Яҙыусы өлкән йәштәрҙә сағында ҡатыны менән аңлашылмаусанлыҡ барлыҡҡа килгән йылдарҙа ла Татьяна Львовна атаһын аңлай. "Ул атаһының да, әсәһенең дә күңелен йыуатырлыҡ яйлы һүҙҙәр таба ине", - тип яҙа уның хаҡында Л. Толстойҙың секретары В. Булгаков. Т. Л. Толстаяның иҫтәлектәре һәләтле яҙыусы ҡулы менән яҙылған. Тәүге иҫтәлектәр көндәлектәрен ул ун дүрт йәшендә башлай һәм ғүмере буйы дауам итә. Билдәле булыуынса, Лев Толстой башҡорт ҡымыҙы эсергә һәм далала ял итергә ғаиләһе менән дә килә. Таня башҡорттарҙы бик ярата һәм йылы иҫтәлектәр яҙып ҡалдыра.
Был иҫтәлектәр 1976 йылда Мәскәү ҡалаһында нәшер ителгән "Т. Л. Сухотина-Толстая. Воспоминания" тигән китабынан тәржемә итеп алынды.

Карикатура - ул шундай художестволы жанр, унда рәссамдың ниндәйҙер шәхескә йәки тормоштағы мөһим ваҡиғаға булған ҡарашы сағыла. Ниндәйҙер кимәлдә карикатурист сәйәсмән дә. Бөгөн билдәле рәссам Камил БУҘЫҠАЕВ менән сәнғәттең ошо үҙенсәлекле йүнәлеше тураһында һөйләшәбеҙ.