Баш ҡаланың һәйкәлдәре һәм тарихи урындары тураһында һөйләгәндә беҙ иң тәүҙә 1500 йыллыҡ тарихи ҡомартҡы булған "Өфө-II" ҡаласығын телгә алырға тейеш түгелбеҙме?

Үткән аҙнала Сибай ҡалаһы 14-се тапҡыр "Ирәндек моңдары" фестивален үткәрҙе. Башҡорт йырын башҡарыусыларҙың төбәк-ара бәйгеһе Ирәндек тауҙары итәгендә урынлашҡан ҡалаға ереккән, уның матур бер йолаһына әүерелгән инде. Сарала ҡатнашыу өсөн Башҡортостан Республикаһының район һәм ҡалаларынан, шулай уҡ Мәскәү ҡалаһынан, Татарстан Республикаһынан, Коми, Силәбе өлкәләренән 90-дан ашыу йырсы ғариза биргән. Быйылғы бәйгенең яңылығы шул булды: конкурста 50 йәшкә тиклемге йырсылар ҙа ҡатнаша алды.

Был байрамда йәш-елкенсәк, егеттәр ҡатнашмаған. Унда ҡатын-ҡыҙ, әбей-һәбей, ҡыҙ-ҡырҡын ҡатнаша. Ауыл буйлап бүләк, ризыҡ йыйып йөрөйҙәр. Алсабыр итеп ауылда иң абруйлы, иң татлы һүҙле, һөйкөмлө, илгәҙәк әбейҙе сығарғандар. Бутҡаны ҡаҙан аҫып яланда бешерһәләр ҙә, башҡа аҙыҡ-түлекте өйҙә әҙерләп алып барғандар. Бутҡа ашағандан һуң, ҡыҙ-ҡырҡын дегәнәк йәки башҡа шундай ҙур япраҡтарға бутҡа һалып, ҡарғаларға биргән. Ағастарға биргәндәр, ағас төптәренә һылағандар, иген уңыуын, аш-һыуҙың мул булыуын теләгәндәр. Аҙаҡ төрлө уйын уйнағандар, күңел асҡандар.

Айгөл ЯПАРОВА, Өфө ҡалаһы: Тәмәкенең зыяны тураһында бөтөн мәғлүмәтте беләм, тип әйтә алам: ул тын алыу системаһының төрлө ауырыуҙарын тыуҙырып ҡына ҡалмай, яман шешкә лә сәбәп була; тәмәке тартыу һөҙөмтәһендә ҡан тамырҙары тона һәм был бик йыш ҡул йәки аяҡ суҡтарының гангренаһына килтерә, һөҙөмтәлә кешегә тыуғандан алып кәрәк булған тән өлөштәре мотлаҡ ҡырҡыла; тәмәке тартыусы ата-әсәләрҙең балалары кәм тигәндә сирле булып тыуа һ.б. Әммә бик йыш был мәғлүмәттәрҙе көйрәтеүселәр аныҡ фараз итеп түгел, ә уйҙырма итеп ҡабул итә.

Өфө ҡалаһы йылдан-йыл үҫә, матурлана, төҙөкләнә бара, тип ҡабатларға яратабыҙ яратыуға. Шул уҡ ваҡытта уның тышҡы күренеше генә үҙгәреп ҡалмай, ә эске тормошо ла йәнләнә, йәғни кешеләре лә яҡшы яҡҡа үҙгәрә, сәләмәт йәшәү рәүешенә ылыға бара бит.

Ҡала урмандарының, ниһәйәт, хужаһы асыҡланыуы темаһы Өфө ҡала округы хакимиәтендәге сираттағы кәңәшмәлә ҡаралған төп темаларҙың береһе булды. Ирек Ялалов белдереүенсә, Өфө - халҡы миллиондан ашҡан ҡалалар араһында дөйөм территорияның 30 проценттан ашыуын урмандар алып торған ҡалаларҙың береһе.

Үткән аҙнала республика мәктәптәрендә 18 меңдән ашыу 11 синыф уҡыусылары өсөн һуңғы ҡыңғырау зыңғырланы. Көн һалҡын булыуға ҡарамаҫтан, һәр белем усағы был сараны иҫтәлеклерәк, сағыуыраҡ итеп үткәрергә тырышты. Һәм, әлбиттә, һәр мәктәп ихатаһында йыр-моң ағылды, вальс бейелде, сәскәләр, ҡотлау һүҙҙәре... күҙ йәштәре булды.

Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры артисы Дилә Муллабаева Силәбелә булып үткән Клавдия Шульженко исемендәге Бөтөн Рәсәй актер йыры конкурсының "Театрлаштырылған йыр" номинацияһында юғары наградаға - 1-се урынға лайыҡ булды.

Һуңғы йылдарҙа мәҙәни генә түгел, сәйәси сараларҙа, телевидениела, хатта урамда милли биҙәүестәр таҡҡан, милли биҙәктәр менән байытылған кейем кейгән кешеләрҙе йыш осратабыҙ. Һәм был беҙҙе бер ҙә ғәжәпләндермәй, киреһенсә, һоҡланыу тойғолары ғына уята. Халыҡтың мәҙәни мираҫын һаҡлауға йүнәлтелгән бәйгеләр, этник мода конкурстары ла йыш ойошторолоп тора бит хәҙер. Үткән аҙнала Сибай ҡалаһында быйыл өсөнсө тапҡыр үткән "Сәсмәүерем, селтәрем" Төбәк-ара башҡорт милли кейеме фестивале лә хәҙер күркәм йолаға әүерелде. Унда Сибай, Өфө ҡалаларынан, Баймаҡ, Әбйәлил, Йылайыр, Бөрйән, Учалы, Мәсетле райондары оҫталары көс һынашты.

Законды ихтирам иткән йәмғиәттә генә тәртип һәм тотороҡлолоҡ булырға мөмкин. Шул уҡ ваҡытта һәр гражданин үҙенең хоҡуғы боҙолған осраҡта закон тарафынан яҡлау табасағына ышаныс менән йәшәргә тейеш. Әлеге ике күрһәткестең тик береһе генә аҡһауы ла тәртиптең ҡаҡшауына килтерәсәк. Ил халҡының ҡанундарҙы һанлауын дәүләт һиҙгер күҙәтә, ә граждандарға хоҡуҡтарын яҡлау өсөн үҙҙәренә тырышырға кәрәк. Ә бындай ярҙамды беҙ, башлыса, адвокаттарҙан көтәбеҙ һәм ниндәйҙер хәлде ҡануниәткә ярашлы йырып сығыр өсөн уларға мөрәжәғәт итәбеҙ. Тәү ҡарашҡа адвокаттың эшмәкәрлеге менән яҡшы таныш кеүекбеҙ, ләкин уның да ябай күҙгә эленмәгән нескәлектәре бихисап. Шулар хаҡында адвокат Айҙар Рамаҙан улы ВӘЛИТОВ бәйән итә.

"Бөйөк Башҡорт иле", "Башҡорт хан" китаптарының авторы Йәдкәр Бәширов менән сираттағы осрашыу мәлендә китаптарҙағы уҡыусы өсөн бик тә ҡыҙыҡ булған, әммә артыҡ сурытылмаған факттар, тарихи мәғлүмәттәр менән ҡыҙыҡһындым. Сөнки бөгөн күптәр был хандың булыу-булмауы йәки уның тап башҡорттоҡо булыуы һәм булмауы хаҡында ла бәхәс ҡора. Ошо урында әсенеп әйткем килә: ни өсөндөр беҙ булған даныбыҙҙы, шәхестәребеҙҙе имеш-мимеш, шик-шөбһә аҫтына ҡуйырға яратабыҙ. Унан һуң был мәғлүмәттәрҙе икенсе халыҡтар "үҙҙәренеке" итеп күрһәтһә генә саң ҡаға башлайбыҙ. Әлеге мәл Башҡорт хан менән дә шулай булмаҡсы.

Баш ҡала округы хакимиәтендәге сираттағы оператив кәңәшмәне өс төркөмгә бүлеп ҡарарға мөмкин булды: уҙған аҙнаның иң сағыу ваҡиғалары; алдағы аҙнала үтәсәк саралар һәм айырым мәҡәләгә торошло көнүҙәк темалар.

Затыбыҙҙа бер кейәүебеҙ көньяҡ егете һәм шул кейәү ҡунаҡҡа килһә, күпләп емеш-еләк алып килә лә, ҡоротло һурпа, майлы ит булған табындан һуң емеш-еләген батмуслап өҫтәлгә ҡуйып, үҙ ҡулдары менән таҙалап тоттороп, һыйлап аптырата ине. Беҙ бының ҡулын рәнйетмәйбеҙ тип, берәр генә алып ҡабабыҙ ҙа, сәйгә күсәбеҙ. Ул - беҙҙең емеш ашамауыбыҙға, иткә иҫебеҙ китеүгә, беҙ иһә уның аштан һуң шул емештәрҙе һыпырып һалыуына аптырайбыҙ...

Ошо көндәрҙә Өфөлә донъя халыҡтары әкиәттәрен башҡорт телендә һөйләүселәрҙең "Һаумы, һаумы, әкиәт!" ҡала конкурсына йомғаҡ яһалды. Туғыҙынсы тапҡыр ойошторолған ярыштың тантаналы өлөшө йылдағыса сағыу, ҡыҙыҡлы, илһамлы һәм рухлы тамашаға әүерелде.

Зөлфиә Ханнанованың "Мин - башҡорт, тип танышығыҙ" тип аталған китабының донъя күргәнен ишетеп бер шатланһам, был йәмле китапты күреп, тағы бер ҡыуандым. Ысынлап, һыбайлы төшөп, йәйәүле туҡтап ҡарарлыҡ ижад емеше был баҫма. Эсендәге байлығын баһалап бөтөп булмаһа, тышлыҡтағы милли кейемдәге авторҙың һүрәтен дә, китаптың шундай оран кеүек яңғыраған атамаһын да юғары, бик юғары баһалар инем. Яңы баҫма хаҡында авторҙың үҙе менән дә һөйләштек.

Милләттең рухиәт һағында торған вайымлы ағинәйҙәребеҙ халыҡ күңеленә ятмалы, үҙенсәлекле саралар үткәреп кенә тора. Был юлы ундай күркәм йыйынды Учалы районы Сораман ауылы ағинәйҙәре ойошторҙо һәм унда райондың башҡа ауылдарынан, шулай уҡ Әбйәлил районынан, Межгорье ҡалаһынан да ағинәйҙәр ҡатнашты. Тын, һәүетемсә генә донъя көтөп ятҡан кешене һиҫкәндереп, дәртләндереп, күңеленә ғәм өҫтәп ебәрер сара булып сыҡты сорамандар йыйыны.

Киләсәк - йәштәр ҡулында икән, тимәк улар алдына юғары талаптар ҡуйыла, улар иңенә оло яуаплылыҡ йөкмәтелгән. Ошо талаптарына яуап биреү өсөн ниндәй сифаттарға эйә булырға кәрәк һуң? "Берҙәм Рәсәй" партияһының "Йәш Гвардия"сылар ойошмаһы етәксеһе, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай эргәһендәге Йәштәр йәмәғәт палатаһы ағзаһы, Өфө дәүләт нефть техник университетының иҡтисад һәм сервис институты йәштәр сәйәсәте буйынса директор урынбаҫары Люциә ЮЛЫЕВА менән бергәләп ошо һәм башҡа актуаль һорауҙарға яуап эҙләйбеҙ.

Үҙ туған телеңде белмәү, ошо телдә хатта көнкүреш кимәлендә аралаша алмау - оят. Шуға күрә балаларға туған телде бәләкәйҙән, балалар баҡсаһынан, улар бөтөн нәмәне еңел үҙләштергән ваҡытта өйрәтә башларға кәрәк.

Сибай ҡалаһында сик буйы ғәскәрҙәренә һәйкәл асырға ниәт ҡылынғас, проект буйынса һәйкәлдәге таштың бер яғына Рәсәй сик буйы һаҡсыһын, ә икенсе яғына боронғо хәрби кейемдәге башҡортто, йәғни шундай уҡ боронғо сик һаҡсыһын ҡуйырға ҡарар ителә. Әммә ошо урында бәғзе бер кешеләрҙә һорау тыуа: ә ни өсөн тап башҡортто? Башҡорттар сик буйында хеҙмәт иткәнме ни? Тарихты яҡшы белгәндәр, әлбиттә, ошо урында хатта тертләп китер! Әммә һәйкәл эшен ойоштороусы йәмәғәт эшмәкәрҙәре Басир Шәрипов, Рәсүл Аманов, Әхәт Аҫылбаев һәм Дамир Ғиззәтуллиндар юғалып ҡалмай. Ул кәңәшмәлә ата-бабаларыбыҙҙың әле 10-сы быуаттан хәрби хеҙмәттә булыуын, 1744 йылдан алып Рәсәй сик буйҙары ғәскәрҙәре составында тороуын һәм ике быуат буйына Ырымбур сик буйы линияһын тик үҙ көстәре менән генә һаҡлауын документтар һәм тарихсылар яҙмалары менән иҫбатлай. Һәм был мәғлүмәтте гәзит уҡыусыларға ла белдерергә теләй.

Баш ҡала ғына түгел, тотош Башҡортостан был көндәрҙә тантана итте. Юҡ, Еңеү байрамы айҡанлы һәм, ниһайәт, күптән көтөлгән йылы көндәр килеүенә түгел, ә тарихта беренсе тапҡыр "Өфө" футбол клубының Европа клубтары турнирында сығыш яһау хоҡуғын алыуына ҡыуанды республика. Был, әлбиттә, баш ҡаланың брендын тағы ла бер баҫҡысҡа күтәреүгә тиң.