Һуңғы йылдарҙа тәбиғәт шарттарының ҡапыл үҙгәреп тороуына өйрәнеп бөттөк тиергә лә була. Элегерәк "Ҡыш арбаңды, йәй санаңды әҙерлә" тиһәләр, хәҙер иһә сана менән арбаның ҡайһы ваҡытта кәрәк булырын да алдан әйтеп булмай. Ҡыш уртаһында ямғыр ҡойоуына ла, йәйге селләлә боҙ яуып үтеүенә лә күнектек. Тәбиғәт менән бер тулҡында йәшәргә кәрәк икәнен белһәк тә, әллә үҙебеҙ шул тулҡынға көйләнә алмайбыҙ, әллә бар ҡанундарын боҙоп, үҙебеҙгә буйһондорорға маташҡан өсөн үпкәләгән тәбиғәт ирек бирмәй, аңламаҫһың.

Ата-бабаларыбыҙ элек-электән тәбиғәт менән килешеп йәшәгән, ундағы күренештәр буйынса күҙәтеүҙәр алып барған, һынамыштар йыйып, быуындан-быуынға тапшырған. Нәҡ ошо күҙәтеүҙәр буйынса йәшәйеш шарттарын көйләгәндәр, көтөлмәгән хәлдәргә әҙер торғандар. Ә бөгөн ошондай фараздар, һынамыштар тура киләме, тәбиғәт күренештәренә иғтибар итеүҙең файҙаһы бармы? Ошо хаҡта элек-электән үҙе өсөн фенолог күҙәтеүҙәре алып барған Әхмәт ағай Фазлетдинов менән әңгәмәләштек. - Элек күҙәтеүҙәр алып барыу, ниндәйҙер фараздар эшләү баҫыу, баҡса эштәренә тотоноп китеү, эште нисегерәк башларға кәрәклеген самалау өсөн дә кәрәк ине. Тәбиғәт ҡанундарына кешенең аяуһыҙ ҡыҫылыуы, заман техникаһының күбәйеүе был алымдарҙың боҙолоуына килтерҙе. Шуға күрә хәҙерге күҙәтеүҙәр ҙә әллә ни тура килмәй.
Минең фаразлауымса, йыл ауыр булмаҡсы. Япраҡ ҡойолоп бөтмәйенсә ҡар яуыуы бер йылға алдан фаразлау мөмкинлеге бирә. Ҡарағастың энәләре лә һаманғаса шул көйө ултыра, ә ул ҡайын япрағы менән бер ваҡытта ҡойолоп бөтөргә тейеш. Ҡарҙың ваҡытынан алда яуыуы насар билдә. Элек бит ағастар тулыһынса яланғасланғас, ер ныҡлап туңғас, үҙ ваҡытын белеп кенә ҡар яуа торғайны. Ноябрь май айына тура килә, ошо айҙан сығып, йәйҙең нисек килеүен самалай торғайныҡ. Ноябрҙең сатлама һыуыҡтары, килделе-киттеле һауа шарттары, урыны менән ямғыр йә ҡар яуыуы майҙа үҙен иҫләтәсәк әле, был ваҡытта ҡырау ҙа күп булыр. Иҫкесә декабрь башы, 14 декабргә, ныҡ һыуыҡ көнгә тура килде. Бынан сығып, май аҙағы, июнь башы, йәғни картуф ултыртҡан осор ҙа йылы булыр тип самалайым, тик был ваҡытта ҡырауҙан һаҡ булырға кәрәк. Көҙөн миләштең емеше бик әҙ булды, урыны менән бөтөнләй булманы ла, бынан сығып, ҡыш йылы булыр тип фаразларға мөмкин. Тәбиғәт бит барыһын да белеп эшләй. Ғәҙәттә, һыуыҡ ҡышта йәнлектәргә, ҡоштарға аҙыҡ табыуы ауыр булмаһын өсөн емеш тә күп кенә була. Йыл ауыр килгәс, һарыҡтар ҙа берәр генә бәрәс килтерә.
Ә бына ужым культуралары өсөн был йыл файҙалы булыр, ҡар ҙа сағыштырмаса күп яуҙы, ер үтә ныҡ туңманы. Шулай ҙа, хәҙер ҡар әҙерәк яуа, элегерәк был ваҡытта уның ҡалынлығы 30-40 сантиметрға етә торғайны. 2016 йыл наҡыҫ килде, картуф ҡайһы ерҙә уңды, ҡайҙа - юҡ, емеш-еләк тә әллә ни ҡыуандырманы, бының сәбәбен яҙҙың ҡоро килеүендә, ваҡытында ямғыр яумауында күрәм.
Үҙемдең күҙәтеүҙәремдән сығып, быйылғы йыл былтырғыны ҡабатлай, тип әйтә алам. Хәҙер иҫкесә ғинуар башы, 14 ғинуарҙы көтөргә кәрәк. Уның нисек килеүенә ҡарап, йәйҙе билдәләргә булыр. Һыуыҡ, ҡарлы булһа, йәй ҙә яҡшы килер.

Эльза МӨХӘМӘҘИЕВА яҙып алды.

КИРЕ СЫҒЫРҒА