Ямғыр болоттары тропосферала, атмосфераның иң түбәнге ҡатламында барлыҡҡа килә. Тропосфера ҡатламы ерҙән йылына, шуға күрә Ергә яҡын температура 8-9 километр бейеклектәге -300С температураға ҡарағанда күпкә юғарыраҡ. Болоттар ер өҫтөндәге һыу ятҡылыҡтарынан күтәрелгән пар арҡаһында барлыҡҡа килә. Һыуҙар өҫтөндәге ул тамсылар шул ҡәҙәр бәләкәй, улар үтә күренмәле еңел быу рәүешендә йылы һауа ағымдары менән ҡушыла һәм өҫкә уҡтала.
Болот эсендә һыу парҙары ҡуйыра. Билдәле булыуынса, был процесс өсөн ниндәйҙер тигеҙлек ҡатламы булыуы зарур. Быу һыу тамсыларына, боҙ кристалдарына әүерелә, ел менән күтәрелгән туҙан һәм сүпкә ултыра. Тамсыларҙың күләме һәм ауырлығы бик тиҙ арта, улар, болотта ҡала алмайынса, аҫҡа төшөп китә. Һыу парҙарын, туҙан киҫәксәләрен күсереү функцияһын ел атҡара, йәғни, Изге Ҡөрьән буйынса, елдәр "уңдырыш килтерә": "Беҙ уңдырыш килтереүсе елдәрҙе яһаныҡ, Күктән ямғыр яуҙырҙыҡ; шулай итеп, һеҙҙең һыуһау ихтыяжығыҙҙы баҫтыҡ, ләкин һеҙ ул һыуҙарҙы һаҡлай алмайһығыҙ" (Хижр (Хижр иле), 22).
Елдең болоттар хасил итеүҙәге роле фәндәр үҫешкәс кенә өйрәнелә. Изге аятта елдең үҫемлектәрҙе һеркәләндереү вазифаһы хаҡында ла әйтелә. Ел үҫемлек сәскәләрен һеркәләндерә, саң-һеркәләрҙе алыҫ-алыҫтарға күсерә.

Усман НУРИЕВ.
"Киске Өфө" гәзите, №26, 2023 йыл

КИРЕ СЫҒЫРҒА