«Киске Өфө» гәзите
Мәҡәләләр Һуңғы номер Яҙылыу Гәзиттә реклама Архив Редакция
Беҙҙең номерҙар
 

2025

Ғинуар
   01  |  02  |  03 


2024

Ғинуар
   01  |  02  |  03 
Февраль
   04  |  05  |  06  |  07 
Март
   08  |  09  |  10  |  11  |  12 
Апрель
   13  |  14  |  15  |  16 
Май
   17  |  18  |  19  |  20  |  21 
Июнь
   22  |  23  |  24  |  25 
Июль
   26  |  27  |  28  |  29 
Август
   30  |  31  |  32  |  33  |  34 
Сентябрь
   35  |  36  |  37  |  38 
Октябрь
   39  |  40  |  41  |  42 
Ноябрь
   43  |  44  |  45  |  46  |  47 
Декабрь
   48  |  49  |  50  |  51 

 
Киске Өфө» VK-төркөмө
 

әйт, тиһәгеҙ...

Бер нәмәгә ҡарамаҫтан, тормош дауам итә: игенсе икмәк үҫтерә, малсы мал аҫрай, юлдар һалына, балалар мәктәпкә йөрөй, хатта ки өлкән йәштәгеләрҙең ғүмер оҙайлығы арта бара. Башҡортостан Башлығы Радий Хәбировтың БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтайға Мөрәжәғәтнамәһендә лә барлана бына ошондай темалар...

 
Сайттың архивы
 
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07   08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14   15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21   22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28   29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35   36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42   43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49   50 | 51 | 52
  09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15   16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22   23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29   30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36   37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43   44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50   51 | 52
 
МӘХМҮТ ҠАШҒАРИҘАН
+  - 


Беҙ, хәҙерге заман башҡорттары, уҡымышлы боронғо төрки бабаларыбыҙ кеүек, яҙма телебеҙҙе "Әлифба" китабынан башлап үҙләштерә башланыҡ. Әлиф - ғәрәп алфавитының тәүге хәрефе, әммә ул ғәрәпсә "а" хәрефен белдереп, "алиф" тип әйтелә. Ҡашғари һүҙлеге лә тап ошо хәрефтән башланып китә.
"Ар (Әр) - (кириллицала: ап. - Тәрж. иҫк.), көсәйтеү һәм өҫтөнлөк киҫәксәһе, предмет иң юғары өҫтөнлөк сифатына эйә булғанда ҡулланыла. Әйтәләр: әp әҙgү nәg (әп әҙгү нәг) - бик яҡшы әйбер; ар aq (ап ак), бөтөнләйгә аҡ, уғыҙса."
Ҡашғари миҫал итеп килтергән "ап-ак" һүҙенең һис бер үҙгәрешһеҙ тиерлек башҡорт лексиконында ул йәшәгән XI быуатта уҡ ҡулланылыуына шик юҡ. Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының бала бәпләгәндәрендә уларға "аппағым", тип иркәләүе шулай уҡ билдәле бер өҫтөнлөк, артыҡлыҡ дәрәжәһен белдереп тора.
Ғөмүмән, "ап" киҫәксәһе ҡулланылған һүҙҙәр хәҙерге башҡорт телендә байтаҡ: "ап-асыҡ", "ап-аяҙ", "ап-айыҡ" һ.б. Күрәһең, боронғо дәүерҙәрҙә "ап" һүҙе һоҡланыуҙы, көслө тойғо менән өндәү-өндәшеүҙе белдергән ымлыҡ булғандыр. Мәхмүт Ҡашғари "ап" киҫәксәһенең икенсе бер мәғәнәһен дә аңлатып китә:
"Ар - түгел (не) мәғәнәһендә ҡулланыла торған киҫәксә. Әйтәләр, ар bu ар оl - был да түгел, теге лә түгел, тигәнде аңлата". Күреүегеҙсә, башҡорттар был осраҡта "ап" киҫәксәһен ҡулланмай. Атабан: "Үp - төҫтө көсәйтеү киҫәксәһе, чигил һөйләшендә: үp үrүg (үп үрүг) - бигерәк аҡ".
Башҡорт телендә был киҫәксә лә бар, әммә үтә һирәк ҡулланыла: "үп-үткер бысаҡ". Шул уҡ ваҡытта телебеҙҙә Ҡашғари атап үткән әлеге киҫәксәгә оҡшаған "өп" һүҙе бар, мәҫәлән, был киҫәксә "өр" киҫәксәһе менән бәйләнештә тора: "өп-өр-яңы". Дөрөҫ, һуңғы осраҡта, башлыса "өп" киҫәксәһе төшөрөлөп ҡалдырыла: "өр-яңы". Ғөмүмән, башҡорт телендә "өп" киҫәксәһе һирәк ҡулланыла, күбеһенсә, ошо ҡиҫәксәне ҡушып һөйләү диалекттарға хас. Миҫал өсөн: "өп-өҫтөн", "өп-өркәк". "Өп"кә параллель рәүештә уның ҡалын әйтелешле "оп" варианты ла осрай: "оп-осло бағана".

Бәҙри ӘХМӘТОВ әҙерләне.
(Дауамы. Башы 42-43-сө һандарҙа).

"Киске Өфө" гәзите, №45, 2023 йыл

КИРЕ СЫҒЫРҒА

+  -   
Яҙылған: 17.11.23 | Ҡаралған: 228

Киске Өфө
 

Аҡыл - ул тар булғанды киңәйтеү, киң булғанды бәләкәйләтеү, бер-береһенә оҡшағанды күбәйтеү һәм ҡәҙимге генә нәмәләргә ҡыҙыҡһыныу уятыу.

(Квинтилиан).

 
Беҙҙең дуҫтар
 

Киске Өфө гәзитенең VK-ла рәсми төркөмө

Өфө ҡала хакимиәтенең рәсми сайты

 
Мәҡәләләр Һуңғы номер Яҙылыу Гәзиттә реклама Архив Редакция
© 2025 «Киске Өфө» гәзите
Мәҡәләләр күсермәһен алыу, күсереп баҫыу йәки материалды тулыраҡ файҙаланыу мәсьәләләре буйынса «Киске Өфө» гәзите редакцияһына мөрәжәғәт итергә.

Беҙҙең электрон адрес: kiskeufa@mail.ru