"Оло быуын кешеләренең теленән төшкәне булманы "Донъялар ғына тыныс булһын!" тигән һүҙҙәр. Донъяларҙа тыныслыҡ бөтөрөн, иңдәргә ошондай ҙа ауырлыҡтар ишерелерен һеҙ, оло быуын ҡатын-ҡыҙҙары, бынан 15 йыл элек үк һиҙгән булғанһығыҙҙыр ул: "Ағинәйҙәр ҡоро"на берләшеп, ауылдарыбыҙға ҡот ҡундырҙығыҙ, халҡыбыҙҙың иң матур йолаларын, кәсептәрен, милли кейемдәрен тергеҙеп, үҙ асылыбыҙға ҡайтыу кеүек изге башланғысҡа юл ярҙығыҙ. Һеҙһеҙ ҡалай ауыр булыр ине беҙгә..." - тип сығыш яһаны зыялы бер ир-егет оло йыйын ваҡытында.

Йыл да 7 ноябрь яҡынлаша башлау менән, бер быуаттан элегерәк атҡарылған Бөйөк Октябрь Социалистик Революцияһы, уның нәтижәһендә яңыртып ҡоролған тормош хаҡында иҫләмәгән оло кеше юҡтыр. Ул көн иң ҙур байрам булып аңыбыҙға һеңеп ҡалған бит инде.
Ҡыҫып-һөйөп үпте лә, әсәйем бөгөн мине:
Тор, йыуын, тиҙерәк кейен, күҙ нурым, гөлөм тине.
Бөгөн Октябрь көнө, байрам көн бөгөн тине,
Ленин беҙгә был көндө ҙур бәхет бирҙе тине…

Ағалы-ҡустылы дүрт туған аталарының ҡәберенә зыярат ҡылырға килгән. Уларҙы бер һорау борсоған: баҡыйлыҡҡа күскәс, ғәзиз кешеләренең рухы йәннәттәме, әллә тамуҡтамы.

Бихисап баҡса эштәре, малға бесән, йорт-ҡураны ҡышҡылыҡҡа әҙерләү мәшәҡәттәре менән йәмле йәй көндәре күҙ асып йомғансы үтеп тә китте. Тиҫтерҙәре менән уйнап, йылға-күлдәрҙә ҡолас ташлап йөҙгән, аҙаҡ тыныс ҡына ял итеү өсөн яр буйында балыҡ ҡармаҡлаған балалар, өләсәйҙәре һәм олатайҙары янына ҡайтҡан ейән-ейәнсәрҙәр үҙҙәре йәшәгән ҡала-ауылдарына ҡайтып китте. Быҫҡаҡ ямғырҙары, ыжғыр елдәре менән көҙ ауыл йорттарының тәҙрәләрен шаҡыны.

Был юлдарҙың авторы Айбулат УРАҘБАХТИН үткән һандарҙың береһендә (25-се һан) йәшәйеш нигеҙҙәре, тормоштоң кире ҡаҡҡыһыҙ ҡанундары тураһында тәрән фәлсәфәһе менән уртаҡлашҡайны. Бай тәжрибә туплаған эшҡыуар булараҡ, сираттағы мәҡәләлә ул һүҙҙе йүнселлек, эшҡыуарлыҡ серҙәре хаҡында алып бара.

Яҙ етеп, ҡояш ҡыҙҙыра башлау менән тау баштарында, ҡалҡыулыҡтарҙа ер ҡарҙан әрселеп, кибә башлағас, эргә-тирәләге ауыл йәштәре шул ҡалҡыулыҡтарға, тау баштарына күтәрелеп, йырлап-бейеп, таңға тиклем дәртләнешеп күңел асырҙар ине элегерәк. Шул яҙғы бейеүҙәрҙе Баймаҡ яҡтарында "ритайым" тиһәләр, Бөрйән районында "ахрита" тип атайҙар.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Ҡәлғәнең тәүге кешеләре Сутолока йылғасығы һыуын эскән һәм хужалыҡ маҡсаттарында файҙаланған, уның менән бәйле төрлө хәтирәләр бар. Ул хәҙерге ваҡытта бетон коллектор буйлап ҡына аға, хәҙерге Сочинская (элекке Усольская) урамы аҫтынан һалынған торбанан ағып сыға һәм Ағиҙел йылғаһына ҡоя, ә ул саҡта рустар Ағиҙелде Белая Воложка тип йөрөткән. 1586 йылдың йәйендә тап уның тамағында баструк (острог - фортификация ҡоролмаһы) һалына башлай, һәм уның йылғасыҡ исеме менән Сутолока тип аталыуы ла мөмкин булған. Ярай әле ул Өфө тип аталған, Өфө йылғаһының тамағына тиклем бынан көнсығыштараҡ бер нисә саҡрым ерҙә булһа ла. Был фактты Өфө тарихының тағы ла бер серле йомағы тип әйтергә була.

"Күп ҡатлы йортта йәшәйем. Күрше беҙҙең ҡатҡа камера ҡуйҙы. Фатирымдың ишеге лә унда эләгә. Кем килгәне, ишек төбөндә нимә тураһында һөйләшкәнбеҙ - барыһы ла уға мәғлүм. Был миңә оҡшамай. Нимә эшләргә? Айгөл С.
Сибай ҡалаһы".

"Белеүемсә, былтыр Рәсәйҙә 27 кеше эттәр арҡаһында һәләк булған, меңәрләгән кеше яраланған, психик йәрәхәттәр алған. Бигерәк тә балалар өсөн бик ҡурҡыныс хәл тыуа. Ошо проблеманы юҡҡа сығырыу әмәле юҡмы ни?
Сәлимә И.
Көйөргәҙе районы".

Туған тупраҡтың тартыу ҡеүәте ҡайһы саҡ һуғыш ғәрәсәте, дошман баҫҡынсылығы һәм хатта үлемдең үҙенән дә көслөрәк була икән.

Өфөлә "Салауат Юлаев һәйкәле" федераль әһәмиәттәге мәҙәни мираҫ объектын һаҡлау (реставрациялау) мәсьәләһе буйынса Башҡортостан Мәҙәни мираҫ объекттарын дәүләт һаҡлауы идаралығы ҡарамағындағы Күҙәтеү советының сираттағы ултырышы үтте. Совет ағзалары Рәсәйҙәге иң билдәле атлы статуяларҙың береһе менән эш процесының барышын күрҙе.

Беҙҙең быуындың бала сағы совет власының сәскә атҡан сағына тура килде. Уҙған быуаттың 50-се - 60-сы йылдары. Беҙ бик бәләкәйбеҙ әле, ауылыбыҙҙың башланғыс мәктәбендә уҡып йөрөйбөҙ. Мәктәп бинаһы бәләкәй генә ағас өйҙән ғибәрәт, уның ике класы, коридоры һәм уймаҡтай ғына уҡытыусылар бүлмәһе бар. Беренселәрҙән ни барыһы 10 ғына бөртөк балаларбыҙ. 1-се һәм 3-сө, 2-се һәм 4-се кластарҙы ҡушып уҡыталар. Үҙаллы эшеңде тиҙ тамамлаһаң, Зәйтүнә апайбыҙҙың өлкән класс уҡыусылары менән ниҙәр эшләгәнен күреп, тыңлап ултыраһың. Класс стенаһында матур рамлы портрет эленеп тора: уны беҙ Лилин бабай тип беләбеҙ. Апабыҙ йыр дәресендә уға арналған йыр өйрәтте, ололар Үктәбер байрамы тип атап йөрөткән көҙгө бер көндә, беҙҙе октябряттар сафына алып, Лилин бабайыбыҙҙың бик бәләкәй сағында төшкән һүрәте ҡуйылған ҡыҙыл йондоҙсоҡто түштәребеҙгә беркеткәс, клуб сәхнәһендә хор менән ошолай тип йырланыҡ: "Ленин һөйөклө атабыҙ, ул һәр көн беҙҙең менән. Беҙ уның рәс(е)мен биҙәйбеҙ гөл-аҫыл сәскә менән...".

Сибай филармонияһы үҙ тамашасыларын әленән-әле өр-яңы һәм үҙенсәлекле концерттар, театрлаштырылған тамашалар, шоу-программалар менән ҡыуандырып тора.

"Күпселек сир - ул ауырыу түгел, ә ҡартлыҡтың тәбиғи сағылышы", ти Пекиндағы бер дауахана директоры һәм өлкән йәштәгеләргә бер нисә кәңәш бирә.

Район ауылдарының береһендә ауыл хакимиәте вәкиле, айыҡ тормош өсөн етди эш алып барылыуға ҡарамаҫтан, ауыл халҡының һаман эскелектән арына алмауына зарланып: "Шуның арҡаһында күпме ғаилә емерелә, балалар етем ҡала, енәйәт ҡылына. Саҡматаштай ир-егет, донъя биҙәге булырҙай ҡатын-ҡыҙ меҫкенлеккә төшә. Бынау Вәсиләме һуң инде шулайтып йөрөрҙәй кеше..." - тине.

Бөгөн эшкә барышлай ФОК-ка инеп сығырға булдым әле. "Нишләп?" - тиһегеҙме. Нишләп... тип шул инде... шампунь ятып ҡалған. Берәүгә лә әйтә күрмәгеҙ. Сөнки барыбер кемдер, әй, әттәгенәһе, башыңды нисек онотманың, тип әйтәсәк. Ә минең күңел нескә генә. Бындай ауыр һүҙҙәрҙе, нишләптер, ауыр кисерәм. Шуға башҡаларҙың белмәүе хәйерле булыр. Ә шампунь кисә кис волейбол уйынынан һуң тороп ҡалған. Күңелле итеп уйнаныҡ. Аҙаҡ душ индек. Бына шул мәлдә шампунь онотолоп ҡалған да инде. Үҙемә ҡалһа, сумкама һалып алған һымаҡ инем. Ҡайтып ҡараһам, юҡ шампунь. Онотҡанмын. Бына шул ҡәһәр һуҡҡан шампунды алырға инеп барам әле ФОК-ка. Ирҙәрҙең сисенеү-кейенеү бүлмәһенә барып инһәм, йыйыштырыусы апай беҙҙең бүлмәнең иҙәнен йыуып йөрөй. Итәғәтле генә һаулыҡ һораштым.

Әле лә, шул күренеште иҫкә төшөрәм дә, илайым. Минеңсә, атайым үҙен бер ваҡытта ла, бер ҡасан да, хатта һуғыш мәлендә күҙе йәрәхәтләнгән саҡта ла, меҫкен итеп күрһәтмәгән. Тик шул ваҡытта, бер мәртәбә генә, ул үҙенең йомшаҡ күңелле, бирешеүсән кеше була белеүен дә күрһәтте. Бына шуға илайым да инде, сөнки атайым бихисап кеше араһынан тик миңә генә үҙенең асылын тулыһынса күрһәтергә баҙнат итте. Тимәк, уның иң яратҡан кешеһе мин булғанмын. Илауымдың сәбәбе шунда: үҙе иҫән саҡта уға ҡарата йөрөткән тойғоларымды әйтеп өлгөрә алмай ҡалдым. Бөгөн, һуңлап булһа ла, әйтәйем: атайым, атаҡайым, мин дә һине бик яраттым! Бик-бик яраттым!

Беҙҙең халыҡта ер тойғоһо, илһөйәрлек көслө. Ватаным, тип ата-бабаларыбыҙ яу сапҡан, аҫабалыҡ хоҡуғын ҡаты алыштарҙа даулап алған һәм артабан уны күҙ ҡараһылай һаҡлаған. Революциянан һуң ерле автономияны ла көрәштә, үҙ армияһын булдырып, тәү башлап башҡорттар ала, башҡаларға юл яра.

Салауат Хәмиҙуллин: Шулай итеп, Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалыу датаһы XIX быуатта уҡ билдәле була. Тик 1573 йылда башҡорттарҙан кемдәрҙең ҡәлғә төҙөтөү инициативаһы менән Мәскәү хөкүмәтенә һәм, иң мөһиме, ни сәбәпле мөрәжәғәт итеүе билдәһеҙ ҡала. Батшаның Нуғай кенәзе Урус менән яҙышыуынан Башҡортостан үҙәгендә 1586 йылда Мәскәү батшалығы форпосы төҙөлөүен төбәктә сәйәси ситуацияның киҫкенләшеүе менән бәйләп аңлатып була.

Ошо көндәрҙә Рәсәй Дәүләт Думаһына тәбиғәтебеҙҙе һаҡлауға йүнәлтелгән мөһим закон проекты индерелде. Был закон өҫтөндә 2019 йылдан алып эшләйем. Ул рекультивация үткәреү өсөн гарантия рәүешендә Рекультивация фондына аҡса индермәйенсә, ойошмаларға файҙалы ҡаҙылмалар сығарыуға лицензия биреүҙе тыйыуҙы күҙ уңында тота.