Минең яратҡан ҡустым бар - Денис Камалетдинов. Уны дүрт айлыҡ сағынан беләм һәм шунан алып яратам. Бала сағыбыҙ бергә үтте. Ҡустыларым араһынан унан да яҡынырағы юҡ. Мәктәпте тамамлағандан һуң ул, мине аптыратып, Коломенск юғары артиллерия команда училищеһына уҡырға инде. Хәрби булырға мин хыяллана инем, әммә ҡустым хәрби булды, мин гражданкала ҡалдым. Хәрби хеҙмәтенең башынан уҡ үҙен рейтинглы курсант итеп күрһәтте. Ғәскәрҙәргә эләккәс, шунда уҡ профессионаллеге, һалҡын ҡанлылығы һәм үҙенсәлекле юмор хисе өсөн командирҙарының ихтирамын ҡаҙанды.

Өфө ҡала хакимиәтендәге сираттағы оператив кәңәшмә кадрҙар алмашыныуы тураһындағы мәғлүмәт менән хәтерҙә ҡалыр, моғайын, сөнки бер юлы ул тиклем үҙгәреш булғаны юҡ ине, шикелле.

Пионериябыҙ ҙа үҙебеҙ менән ҡуша ҡартайҙы - ошо көндәрҙә уның ойошторолоуына бер быуат тулып үтте... Әммә ул үҙенең сафында тәрбиәләнеп үҫкән бер нисә быуын күңелендә һаман да балаларса сафлығын, инсафлығын, осҡонон, илһөйәрлеген, намыҫын һәм выжданын һаҡлап ҡала килә, шуныһына шөкөр.

Ошо көндәрҙә М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрында легендар осоусы-штурмлаусы, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы Муса Гәрәевҡа арналған "Герой йондоҙо" спектакленең премьераһы булды. Ул Фәрит Әхмәҙиев пьесаһы буйынса ҡуйылған, авторҙашы һәм ҡуйыусы режиссер Башҡортостандың халыҡ артисы Ольга Мусина. Ҡуйыусы рәссамы Башҡортостандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре Юлиә Ғиләжева, видеоинсталляция авторы - Эльвира Теүәлева. Муса Гәрәев ролен йәш актер Әбйәлил Үтәбаев башҡара, ә уның тормош иптәше Галя Мигунова ролендә Юлия Абрарова уйнай. Яңы спектакль тураһында уны ижад иткән кешеләрҙең, тамашасыларҙың фекерҙәрен һораштыҡ.

Йәмәғәт фекерен өйрәнеү һөҙөмтәләренә ҡарағанда, быйыл күптәр баҡсасылыҡ менән шөғөлләнә башлаясаҡ. Ял итеү өсөн генә тотолған дачалар һәм үҫтерелгән газондар үткәндә ҡаласаҡ. Ауылдарҙа ла яңы күтәрелеш күҙәтелә: ҡаланан ейән-ейәнсәрҙәр ҡайтып, олатай-өләсәйҙәренең ташландыҡҡа әйләнә башлаған йорт-ҡураһын рәткә килтерә, тергеҙә. Ошо күренештәр фонында яңы башлаусы һәм тәжрибәле баҡсасыларға яҡшы уңыш алыу өсөн бер нисә кәңәш тәҡдим итәбеҙ.

Заман үҙгәрә, шуның менән беҙ ҙә үҙгәрәбеҙ, хатта һәр замандың балалары ла төрлө була икән. Сабыйҙар ҡайһы заманда ла шул уҡ була инде, тиерһегеҙ. Миңә ҡалһа - юҡ. Мәҫәлән, хәҙер биш йәшлек балалар ҙа компьютерҙа "иркен йөҙә", техниканы беҙҙән былайыраҡ яҡшы белә. Башҡаса булмайҙыр ҙа, улар бит тыуғандан алып ошо цифрлы мөхиттә үҫә, шуға яраҡлаша, был уларға яңылыҡ түгел.

Эскең киләме, тип һорайҙар. Әлбиттә, эскем килә. Иҫергең киләме, тип һорамайҙар. Һораһалар, әлбиттә, эйе, тиер инем.

Май айының оҙайлы ял көндәренең береһендә бик матур байрамда ҡатнашырға насип булды. Был сарала ҡатнашҡан һәр кемдең күңеле бөтәйеп, офоҡтары киңәйеп, рухтары нығынып, зиһендәре асылып, дәрт-илһам алып ҡайтҡанына шик юҡ. Унда Федоровка башҡорттарын районда ғына түгел, ә тотош республикала танытҡан Яңы Яуыш ауылының "Айгүзәл" халыҡ ансамбле үҙенең егерме йыллығын билдәләне.

Усман йырға бөтөн зарын, ҡәһәрен һәм ҡайғыһын һалып йырланы, тамағынан моң, күҙҙәренән йәш түгелде. Уны шып-шым тыңлаған кешеләрҙең дә күҙҙәренән йәш аҡты. Йыр инде бөттө тигәндә генә яр аҫтынан бер аҡсарлаҡ кәйелеп осоп сыҡты ла Усмандың атының башына тейә яҙып, ялт өҫкә шыйҙы. Бындайҙы көтмәгән ат ҡапыл үрәпсене. Усман эйәр ҡашына саҡ тотоноп өлгөрҙө. Ярҙа ятҡан киң таш өҫтөндә торған кешеләр арт аяҡтарына баҫҡан аттан ялтанып, артҡа тартылды. Ә иң ситтә торған кисәге ҡатын, күрәһең, тайғаҡ ташҡа саҡ эләгеп торғандыр инде, аяғын күтәргән ыңғайы ярҙан ысҡынып та китте, һыуға шап барып та төштө. Усман шуны ғына көткән тиерһең, аттың башы аша һыуға һикерҙе.

Ағымдағы йылдың Рәсәй халыҡтарының Мәҙәни мираҫ, үҙебеҙҙә иһә Башҡорт мәҙәниәте һәм рухиәте йылы итеп иғлан ителеүенә бәйле әңгәмәләр циклын дауам итәбеҙ. Редакциябыҙ ҡунаҡтары - Башҡортостан Республикаһының Мәҙәниәт министрлығы бүлек мөдире Зиннур Фәрит улы СӨЛӘЙМӘНОВ менән Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты доценты, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы САЛАМАТОВА.

Күп һанлы башҡорт ырыуҙары араһында заманында юрмый (юрми) атамалы ырыу ҙа киң билдәле була. Батша Рәсәйендә ошо ырыу биләмәләре Ҡаҙан даруғаһының Юрмый олоҫон (Юрминская волость) хасил итә. Әлеге ваҡытта юрмый ырыуы биләгән ерҙәр Татарстандың Аҙнаҡай, Бөгөлмә, Әлмәт, Лениногорский, Башҡортостандың Баҡалы, Туймазы һәм Шаран райондарына ҡарай.

Бөйөк Еңеү байрамы алдынан 7 майҙа Йылайыр районының Сәләх ауылында "Ил яҙмышы - ирҙәр ҡулында" тигән сара булып үтте. Унда Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе Эльвира Айытҡолованың, Йылайыр районы хакимиәте башлығы Борис Мелкоедовтың, яҙыусы, "Атайсал" гәзите баш мөхәррире Хәйҙәр Тапаҡовтың, Бөрйән, Ейәнсура, Хәйбулла районы вәкилдәре ҡатнашыуы байрамға йәм өҫтәне. Сараның республикабыҙҙа барған "Айыҡ ауыл" хәрәкәте сиктәрендә үтеүе иғтибарға лайыҡ, ни өсөн тигәндә, һәр йорттоң, ғаиләнең, ауылдың, һуңғы сиктә милләттең айыҡ тормош алып барыуы ул спиртлы эсемлектәрҙән тыйылыу ғына түгел, ә заманға ярашлы лайыҡлы йәшәүенә, донъя көтөүенә лә бәйле. Тормошоңдо мәғәнә менән тултырмаһаң, изге урын буш тормай, тигән һымаҡ, унда негатив күренештәр ҙә тулырға әҙер генә тора. Был йәһәттән Сәләх ауылы халҡының нисек итеп көн итеүе хаҡында гәзитебеҙҙең быйылғы 12-се һанында шағирә, журналист Айгөл Айытҡолованың "Эшебеҙ ҙә, ашыбыҙ ҙа ожмахҡа тиң ошо ерҙә" тигән мәҡәләһендә танышҡайныҡ. Был яҙмаһында автор сәләхтәрҙең лайыҡлы йәшәүгә, заманға ярашлы донъя көтөүгә нисек өлгәшеүҙәре хаҡында төпсөрләп яҙып сыҡты.
Шуға күрә күп һанлы фекерҙәрҙе ҡабатлап тормайынса, был ауыл халҡының башҡаларға өлгө булырлыҡ уңыштарының сәбәптәренә бәйле ҡайһы бер дәлилдәремде генә килтереп үткем килә.
Ауылға 1927 йылда Сәләх Мортаев тигән кеше нигеҙ һалған. Сәләх һүҙенең ғәрәпсәнән өс төрлө аңлатмаһы бар: тыныслыҡ, изгелек, кәрәклек. Дәлилдәребеҙҙе ошо өс аңлатма юҫығында ҡарайыҡ:

9 Майҙа Өфөнөң Октябрь проспектында Бөйөк Еңеүҙең 77 йыллығына арналған тантаналы парад булды. Йыйылыусыларҙы, ветерандарҙы, парадта ҡатнашыусыларҙы Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров тәбрикләп, үҙ телмәрендә герой-фронтовиктарҙың, тыл хеҙмәтсәндәренең, һуғыш балаларының ҡаһарманлығы тураһында хәтерҙе һаҡлау мөһимлеген билдәләне, республика халҡына ныҡлы һаулыҡ, именлек, бәхет һәм тыныс күк йөҙө теләне.

Кеше гәзит уҡымайынса нисек йәшәй икән, тип ғәжәп ҡылам гел. Йәштәребеҙ интернет тотҡонона әйләнде, ти, ләкин шул хәлдә лә бит был башҡорт телендә нәшер ителеүсе матбуғат баҫмаларыбыҙҙы зым-зыя онотоу кәрәк тигәнде анлатмай.

Бөгөнгө яҙмам Өфөнөң иң билдәле районы - Телеүҙәк тураһында булыр. Әлбиттә, рәсми телдә бындай биҫтә баш ҡалала юҡ, ләкин халыҡ телендә ул нәҡ Телеүҙәк булараҡ билдәле. Өфөнөң йөҙөк ҡашы, тиһәм дә хата булмаҫ был яҡтар тураһында.

Ҡарағат - А, В1, В2, В6, Р, РР, Д, Е, К, С витаминдарына, калий, кальций, натрий, магний, баҡыр, тимер, фосфор, бор, кобальт, молибден, цинк, фтор кеүек макро-микроэлементтарға бик бай.

Хәҙерге диетологтарҙың барыһы ла икмәк кешене һимертә, уны рациондан алып ташларға кәрәк, тигән ҡарашта. Әммә Сидней ҡалаһы белгестәре был фекергә ҡаршы сыға, улар ун йыл дауамында үҙ теләктәре менән тикшеренеүҙә ҡатнашыусы кешеләрҙең туҡланыуын күҙәтә. Һөҙөмтәлә, даими рәүештә икмәк ашаусылар диабет йәки эсәктәге яман шеш ауырыуына бик һирәк дусар булыуын асыҡлай.

Яҙ миҙгелендә кешеләр йыш ҡына витамин етешмәүҙән яфалана. Оҙайлы ҡыш айҙарынан һуң сәләмәтлеген нығытып, организмдары талап иткән файҙалы витаминдарҙы туплап алырға теләгән һәр кемгә тәбиғәт үҙ ярҙамын тәҡдим итә. Был юлы һеҙгә, хөрмәтле гәзит уҡыусыларыбыҙ, тәбиғәт аптекаһының шифалы сығанаҡтарының береһе - ҡайын һыуы тураһында ентекләберәк һөйләмәксебеҙ.

"Өҙөлгән үгеҙ ҡойроғо төҙәләме, Оло инәйем?" "Төҙәлә. Бөтәһе лә төҙәлә. Тик өҙөлгән өмөт менән ҡалған хәтер генә төҙәлмәй..." - бала сағын һуғыш урлаған быуын вәкиле Флүрә Сәғитова менән әңгәмәләшә башлағас та, Мостай Кәримдең "Оҙон-оҙаҡ бала саҡ" әҫәрендәге ошо хикмәтле һүҙҙәр иҫкә төштө. Флүрә Нурфәиз ҡыҙы - Бөйөк Ватан һуғышына атаһын оҙатып ҡалып, көтөп ала алмаған миллионлаған балаларҙың береһе. Ул 1935 йылдың 6 декабрендә Мәләүез районы Бәләкәй Моҡас ауылында донъяға килгән. Үҙе әйтмешләй, ошо ауылда тыуған, ошонда үҫкән, намыҫлы хеҙмәт иткән һәм ошо йәшкә еткән. Өлкән булыуына ҡарамаҫтан, хәрәкәтсән, зирәк аҡыллы, зиһенле, яҡшы хәтерле инәй менән һөйләшеү үҙе бер тарих дәресе булды.

"Һуғыш мәлендә гәзит - һулар һауа. Кешеләр гәзитте яҡын кешеләренән килгән хаттан алдараҡ аса. Хәҙер гәзит мотлаҡ һиңә төбәлгән хат. Һинең яҙмышың унда яҙылғанға буйһона", - тип яҙа билдәле памфлет оҫтаһы Илья Эренбург һуғыш йылдарында. Ысынлап та, Бөйөк Ватан һуғышы осоронда ҡәләм яҙыу ҡоралы ғына түгел, бәлки, һуғыш ҡоралына әйләнә. 1942 йылдың аҙағына һуғыш майҙанында 4 үҙәк, 13 фронт, 60 армия, 33 корпус, 600 дивизия һәм бригада гәзите сығарыла. Милли дивизиялар шулай уҡ үҙ гәзиттәрен булдыра, шулар иҫәбендә 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының башҡорт телендә нәшер ителгән "Ҡыҙыл атлылар" гәзите лә була.