Кешене кешелә нимә ҡыҙыҡһындыра? Уның йортомо, машинаһымы, йәки тышҡы ҡиәфәтеме? Юҡ, һис кенә лә улай түгел. Кешене, ғәҙәттә, икенсе кешенең ҡыҙыҡлы булыуы ҡыҙыҡһындыра. Эстәлекле, тәрән, фекерле, белемле булыуы. Әгәр әңгәмәсең шундай икән, уның ниндәй кейемдә һәм ҡиәфәттә булыуы хатта күҙгә лә ташланмай. Гәзит уҡыусыларыбыҙға тәҡдим итер шәхестәребеҙ Гөлнәзирә һәм Айһылыу ЙӘнтҮриналар. Гөлнәзирә Сәфәрғәли ҡыҙы билдәле психолог, педагогия фәндәре кандидаты, ә уның һеңлеһе Айһылыу Сәфәрғәли ҡыҙы Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы белгесе, ул Швейцарияның Женева ҡалаһында йәшәй.

XI быуат уртаһында көнсығыштан килгән ҡеүәтле ҡыпсаҡ ҡәбиләләре һөжүме һөҙөмтәһендә Уғыҙ державаһы тарҡала. Уғыҙҙарҙың ҙур бер өлөшө, Урта Азиянан Иран тарафтарына күсеп китеп, Ислам динен ҡабул итә һәм артабан Сельджукидтар империяһына нигеҙ һала. Икенселәре көнбайышҡа, Киев Русе сиктәренә тиклем барып етә, уларҙы унда торктар (төркиҙәр), тип атай башлайҙар. Өсөнсө төркөм төньяҡҡа, Башҡорт иле ерҙәренә табан йүнәлә: күрәһең, тап улар араһында Байат ҡәбиләһе лә була. Әйтергә кәрәк, Уғыҙ державаһы составында һуңынан уртаҡ башҡорт этнонимын ҡабул иткән башҡа төрки ҡәүемдәре лә була: боронораҡ әйлеләр, һарттар һәм киләсәктә башҡорттар составына ҡушыласаҡ тағы ла бер нисә ырыу Урта Азияла, Һырдаръя буйҙарында көн иткән.

Тарихи-мәҙәни үҙәктәр - Рәсәй өсөн милли мәҙәниәтте үҫтереүҙең уникаль төрө. Әле беҙҙең республикала 14 тарихи-мәҙәни үҙәк эшләй. Күптән түгел Балтас районында тағы бер - Мишәр тарихи-мәҙәни үҙәк ойошторолдо.

Ошо көндәрҙә Ҡалтасы районында гәрә (гәрәй) ырыуы башҡорттары ҡорға йыйылды. Йыйынға Башҡортостандың гәрәй ырыуы вәкилдәре йәшәгән райондарҙан делегаттар йыйылды.

Һуңғы йылдарҙа юлдарҙағы автоһәләкәттәрҙең иҫәбе-һаны юҡ. Ҡайҙалыр йәнтәслим ашығыусы машиналар маңлайға-маңлай төкөшөүҙән, әҙәм балаларын бәрҙереүҙән, тиҙлек яратыусы дыуамал йә иҫерек водителдәр ҡылығынан меңәрләгән ҡорбандар, тупаҫ итеп әйткәндә, себен ише ҡырыла ғына.

Бөрйән районының Әбделмәмбәт, халыҡса әйткәндә, Ҡыпсаҡ ауылы спортсылары тураһында республикала ғына түгел, ил кимәлендә лә йыш ишетеп торабыҙ. Уларҙың еңеүҙәре май айында ғына ла бер-нисәү булып китте.

Рәсәй дәүләт Бәләкәй академия театры янындағы М.С. Щепкин исемендәге Юғары театраль училищеһы (институт) Рәсәйҙең милли театрҙары сәнғәтен үҫтереүгә тос өлөш индереүҙе дауам итә. 1955 йылдан бөгөнгө көнгә тиклем унда тажик, төркмән, татар, таулы-алтай, сыуаш, немец, корея, яҡут һәм шул иҫәптән башҡорт студенттары белем ала. 2017 йылда ошо уҡыу йортонда беҙҙең республиканан 18 студент уҡый башлағайны, бөгөнгө көндә уҡыу йортон 15 кеше уңышлы тамамлай. Һәм тап ошо мәлдә щепкинсылар М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры сәхнәһендә диплом спектаклдәре менән һынау тота.

Беҙ үҙебеҙ ғаиләлә өс ҡыҙ үҫтерәбеҙ. "Киске Өфө" гәзите менән дуҫбыҙ. Ынйыҡайыбыҙ бәләкәй кластарҙа уҡ башҡорт теле дәрестәрендә "Киске Өфө" гәзитенән алған мәғлүмәттәрҙе ҡуллана башланы. Ә Алтынай иһә, ошо гәзит-журналдарҙа нимә яҙылғанын, кем яҙғанын белеү өсөн хатта хәрефләп уҡырға өйрәнде. Беренсене тамамлағанда ҡыҙыбыҙ "Әлифба" дәрестәрендә "Киске Өфө"нән алған мәғлүмәттәрҙе һөйләп ишеттереп, дуҫтары ла гәзитте уҡырға ҡыҙыҡһына башлағайны. Бөтә башланғыс та тап ғаиләлә, сабый саҡтан уҡ һалына шул!
"Киске Өфө" дуҫым, серҙәшем, тип әйтә алам. Унда яҙылғандар буйынса йыш ҡына минең өсөн бәләкәйҙән өлгө, остаз, кәңәшсе булған Ләлә апайым менән дә фекерләшеп алам. Тормоштоң һәр мәленә һоҡланып, ғүмерҙең ҡәҙерен белеп, ғаиләһенә йәм биреп, коллегалары араһында үҙ эшенең оҫтаһы булып, һәр атҡан таңға ҡыуанып йәшәй ул. Гәзитте сыҡҡан мәленән алдырып уҡыған, "Сәсәндәр әйтеше"ндә әүҙем ҡатнашҡан Баймаҡ районы Йәнйегет ауылында тормош көтөүсе, Иҫке Сибай мәктәбенең рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Ләлә Һөйөндөк ҡыҙы Рафиҡоваға гәзиткә тәҡдим итеү өсөн ҡайһы бер һорауҙарымды ла йүнәлттем әле. Бәлки, кемдер минең ошо өлгөмә эйәреп, үҙе лә кем менәндер әңгәмә ҡорор һәм гәзиткә тәҡдим итер?

Рәсәйҙең Ростов далалары, 1941 йылдың йәйе... Окоп ҡаҙып төшөп тә өлгөрмәйбеҙ, артҡа сигенергә команда бирелә: немец урап үткән, ҡамауҙа ҡалыу ҡурҡынысы янай. Беҙҙең командир шәп, подразделениела тәртип һаҡлай, ойошҡан рәүештә сигенеп барабыҙ. Күршеләр барыһын да ташлап ҡасып киткән, немец шулар яғынан һөжүм итә.

VII. БАШҠОРТ ЕГЕТЕ АТ ЭСЕРӘ

Ҡояш Хопер йылғаһының һул яҡ ярындағы оҙон тирәктәргә ышыҡланды. Уның япраҡтары ҡойолған ағастар араһынан төшкән нурҙары тыныс һәм ғорурланып аҡҡан йылғаның өҫтөнә тере көмөш булып йүгерә.
Хоперҙың был тәңгәлдәге күренештәре миңә беҙҙең Ҡариҙелдең Ҡыҙыл Яр ауылы янындағы күренештәрен хәтергә төшөрҙө. Уң яҡта - урыны менән текә, урыны менән һөҙәк яр. Һул яҡта - күгелйем тирәктәр. Улар, штормдан һуң ярһыуынан тыныслана алмай тулҡынланған диңгеҙ һымаҡ, көндөҙгө елдең сайҡауынан айный алмай, аҫтыртын ғына геүләп ултыра.
Бер боец ат эсерергә төштө. Уның аты сирҡанып торманы, хужаһы мөмкинлек биреү менән шамбырҙап һыуға инеп тә китте. Егеттең һыҙғырғанын да көтмәй, ябай һәм үҙләшкән ҡунаҡ кеүек, ҡыҫтатмайынса уҡ эсергә тотондо. Ә егет тыныс тормош төҫлө һалмаҡ һәм тымыҙыҡ аҡҡан һыуға ҡарап уйға сумды.

Хәҙер кешеләр "модала" һәм "модала түгел" тигән ике төшөнсәгә таянып эш итә. Модала булған буй-һын, кейем, башҡа төрлө әйбер, хатта һөнәрҙәр ҙә бар. Әйткәндәй, һуңғыларына үҙаллы өйрәнергә, йәки ҡыҫҡа курстар үтергә тәҡдим итеүселәр ҙә интернет тулы. Ә бына баш ҡалалағы Өфө киң профилле һөнәри колледжы менән Өфө сауҙа һәм иҡтисад колледжында бындай актуаль һөнәрҙәрҙе үҙләштереп, ҡулыңа халыҡ-ара танытма алып та сығырға була. Был белем усаҡтары һәм эшсе һөнәрҙәренең киләсәге тураһында уҡыу йорттарының директорҙары Сынтимер Биктимер улы БАЯЗИТОВ менән Ришат Хажиғәли улы САБИТОВ һөйләне.

Ҡырҡтан ашыу башҡорт ырыуҙары араһында, тарихи яҡтан да, этимологик үҙенсәлеге менән дә айырылыбыраҡ тороп, байлар атамаһы менән билдәле этник төркөм бар. Әлбиттә, бында бар төрки ҡәүемдәре өсөн уртаҡ булған "бай" тамыры семантик яҡтан үҙ-үҙен етеш тормош алып бара алған, юғары ижтимағи статусҡа эйә булған клан рәүешендә күрһәтеүсе халыҡты аңлата. Әйтергә кәрәк, ошо исем менән аталған этник төркөм башҡа төрки халыҡтарында осрамай, шуға күрә байлар ырыуы атамаһын тик башҡорттарға ғына хас булған этноним, тип әйтеп була.

Бәләкәй саҡта әсәйем борҡоп ҡайнап ултырған самауырҙан сәй яһап, йә туҫтаҡтан аш һалып биргәс, беҙ тиҙерәк һыуытыр өсөн ризыҡҡа "Өф!" тип өрөргә керешә инек. Диндар өләсәйем гел: "Ризыҡҡа, ризыҡ һалынған һауытҡа өрмәгеҙ!"- тиер ине. "Ни эшләп?"- тигән һорауға күп ваҡытта яуап: "Ярамай, тигәс, ярамай!"- булыр ине.

Ошо көндәрҙә Иглин районында Ҡобау ырыуы вәкилдәренең ҙур йыйыны үтте. Йыйынға мәртәбәле ҡунаҡтар: Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай рәйесе урынбаҫары Эльвира Айытҡолова, Иглин районы хакимиәте башлығы Гүзәл Насирова, билдәле тарихсылар, ғалимдар, ҡоролтай ағзалары килде.

Ил Президенты Владимир Путиндың быйылғы Мөрәжәғәтнамәһендә ошолай тип белдереүе саҡырыу булып яңғыраны, сөнки тотош Рәсәй буйынса экологик хәл ҡыуанырлыҡ түгел. Был йәһәттән халыҡ һәм "йәшелдәр", төрлө экологик хәрәкәттәр саң ҡаға, әммә йөк урынынан ҡуҙғалырға уйламай ине. Республиканың көнсығыш райондарында алтын һәм руда табыуҙары, мәҫәлән, бер кемгә лә сер түгел, әммә алтын йыуыусыларҙың алтынланған ҡулдары үҙ артынан тәртип һәм таҙалыҡ булдырырға бик теләмәй. Ҙур сәнәғәт предприятиелары экологияға миллиардлаған һумдар һалһа, бәләкәй предприятиелар хәл-торошто аңлап етмәйме, әллә аңларға теләмәйме, һәр хәлдә, Башҡортостан Башлығы был йәһәттән ҡәтғи белдереү яһаны.

Байрамдарға бай майҙың был аҙнаһында уҡыусы балалар тормошондағы иң күркәм ваҡиғаларҙың береһе - Һуңғы ҡыңғырау байрамы уҙҙы. Ул белем усаҡтарында бөтә эпидемиологик талаптарҙы үтәп ойошторолдо.

Өфөлә IX "Мисс Республика - 2020/2021" Төбәк матурлыҡ конкурсы финалы уҙҙы. Конкурста Башҡортостандың төрлө мөйөштәренән 13 ҡыҙ ҡатнашты.

Башҡортостанда үткән аҙнала ғына сысҡан биҙгәге менән ауырыуҙың дүрт осрағы теркәлгән, тип хәбәр итте республика Хөкүмәтендәге оператив кәңәшмәлә төбәктең Роспотребнадзор идаралығы начальнигы Анна Казак.

Һары умырзаяны (адонис, йәки горицвет весенний) табиптар йөрәк үләне тип атай, сөнки ул күберәген ҡан әйләнеше хроник ауырыуының еңелсә формалары, йөрәк неврозы, вегетатив нервы системаһы функцияһы боҙолоуы, йөрәк эшмәкәрлеген һүлпәнәйткән йоғошло ауырыуҙар кеүек төрлө йөрәк сирҙәрен дауалағанда ҡулланыла.

Үҙҡурсаланыу ваҡытында йәмғиәтебеҙҙең иң әүҙем ағзалары - ағинәйҙәр ҙә осрашыуҙарҙы туҡтатып тороп, аралашыуҙы ватсаптағы, "Бәйләнештә"ге төркөмдәрҙә генә дауам итергә мәжбүр булғайны. Бына хәҙер аҡрынлап үҙ яйына ҡайта уларҙың аралашыуҙары. Бөтә булған һаҡлыҡ сараларын күҙәтеп, милли кейемдәрен кейеп алып, матур саралар үткәрә башланы беҙҙең Учалы ағинәйҙәре лә. Ул сараларҙың барыһы ла фәһемле һәм мөһим - милли кейемгә, милли ризыҡтарға, милли йолаларыбыҙға арнала улар. Ә бына Наурыҙ ауылында үткән сарала иһә... ер-һыу атамалары тураһында һөйләнелде һәм был темаға ағинәйҙәрҙең дә битараф булмауын, улар иғтибарынан ситтә ҡалмауын раҫланы. Был аңлашыла ла, сөнки ер-һыу атамаларында - халҡыбыҙҙың, төбәгебеҙҙең тарихы, асылы, булмышы сағыла бит.