Сит ҡалала йәшәүсе таныштарымдың ҡыҙы ирһеҙ тапҡан балаһынан баш тартҡан. Был хәбәрҙе, ғәйбәт сифатында, кеше аша ғына ишеттем. "Етлекмәгән, барыбер йәшәй алмаҫ, тинеләр, ҡыҙыма хатта "үлде", тигәндәр", - тип һөйләгән икән өләсәй була торған бисә. Унан "Үгәй атаһы үҙен этеп-төртөп үҫтерҙе, хәҙер ул баланы яҡлашып, талашып ултырыр хәлем юҡ", тип тә аҡлана икән.

Яңы тыуған баланың донъяға килеүенә 1-2 сәғәт уҙғас, уны имеҙергә рөхсәт ителгән. Беренсе тапҡыр имеҙер алдынан сабыйға киләсәге бәхетле булһын өсөн бер балғалаҡ бал йәки һары (йәки күбек) май ҡаптырғандар. Имеҙеү осоро 1 - 1,5, ҡайһы ваҡыт 3-4 йәшкә тиклем һуҙылған. Имеҙгәндә ваҡыт билдәләнмәгән - бала, туйып, үҙе туҡтағансы имгән. Имергә теләге тыуа икән, йәнә имеҙгәндәр. Йәй көнө имсәк ташлатмағандар.

Гәзит уҡыусыларға үҙемдең төп эшемдән тыш нисек килем алыуымды яҙып үтмәксемен. Был юл еңелдәрҙән түгел, шулай уҡ башлап китеү өсөн бер ни тиклем аҡса ла кәрәк, шулай ҙа файҙаһы бар.

Башҡорт ғаиләһендә туғандарҙың үҙ-ара мөнәсәбәт мәсьәләһенә айырым иғтибар бүленгән. Сөнки, билдәле булыуынса, башҡорттарҙың йәшәү рәүеше, шөғөлө үҙ-ара мөнәсәбәттең, бигерәк тә туғанлыҡтың ныҡ булыуын талап иткән. Әйтәйек, тирмә ҡорғанда, тула, кейеҙ баҫҡанда, тире эшкәрткәндә генә лә нисәмә-нисә ҡул көсө кәрәк була. Ә иң ышаныслы терәк - ул туғанлыҡ. Шуға ла башҡорттарҙа туғанлыҡ тойғоһо юғары торған: шәжәрәләр төҙөлгән, ҡунаҡҡа саҡырышҡандар, туй мәжлестәре үткәргәндәр, оҙаҡ-оҙаҡ итеп ҡоҙа һыйлағандар, ҙур-ҙур ғаилә булып бергә йәшәгәндәр. Туғанлыҡ мөнәсәбәттәрен аңлатыу, һаҡлау, нығытыу маҡсатында бихисап атамалар уйлап табылған һәм бала бәләкәйҙән үк үҙ-ара фәҡәт ошо атамаларҙы ҡушып өндәшергә тейеш булған.

Ҡайны менән кейәү араһындағы проблемалар хаҡында һүҙ күтәргәндәрен бер ҡасан да ишеткәнем юҡ, әммә ҡәйнә - килен темаһы халыҡта, матбуғат сараларында ла ҙур ғына урын алып тора. Хәләл ефетенең әсәһе менән татыу йәшәгән берәй килен тураһындағы хәбәр ишетелһә, был һәр саҡ күңелгә бәлзәм булып ята. Хатта бөтөнләйгә таныш булмаған кешеләр хаҡында булһа ла. Үҙенең ҡәйнәһенең фәҡәт яҡшы яҡтарын ғына күреүсе бәғзе бер килендәрҙең гәзиткә яҙған мәҡәләләрен дә уҡығылағаным бар. Ғаиләлә бына шундай татыулыҡ мөхите тантана итеүе үҙе бер оло бәхет, һәм ул йәшәү нормаһы булырға тейеш, тип һанайым.

2008 йылдан алып 15 октябрҙә ауыл ҡатын-ҡыҙҙары көнө билдәләнә. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы тарафынан ҡабул ителгән ул. Маҡсаты - ауылда йәшәгән гүзәл заттарҙың проблемаларын асыҡлау, уны хәл итеү юлдарын барлау, уларҙың хеҙмәтен һәм тырышлығын йәмғиәткә күрһәтеү. Мәғлүм булыуынса, Ер шары халҡының дүрттән бер өлөшөн ауыл ҡатын-ҡыҙҙары тәшкил итә. Әнисә Фазләхмәтова - шуларҙың береһе. Ул Мәләүез районы Бәләкәй Моҡас ауылында тыуған, үҫкән һәм фельдшер һөнәрен һайлап, бөтә хеҙмәт биографияһын ауылдаштарының һәм яҡташтарының һаулығын һаҡлауға арнаған. Әнисә Сәләхетдин ҡыҙының әсәһе лә, атаһы ла - ошо ауылдыҡы. Үҙенең тамырҙары ошо кендек ҡаны тамған ергә ерегеүендә тормош иптәшенең роле лә ҙур.

Ошо көндәрҙә Мәскәүҙә "Йыл ғаиләһе" Бөтә Рәсәй конкурсына йомғаҡ яһалды. Был конкурсты Рәсәйҙең Хеҙмәт һәм социаль яҡлау министрлығы менән берлектә Ауыр тормош хәлендә ҡалған балаларға ярҙам фонды ойоштора. Девизы: "Минең ғаиләм - минең Рәсәйем".

Беҙ, үткән быуаттың 60-сы йылынан һуң тыуғандар, киләсәктә кем булаһың, тигән һорауға, ғәҙәттә, космонавт булам, тип яуап бирә торғайныҡ. Гагарин бөтөн Ер шары өсөн буй етмәҫлек бейеклек ине. Хыялдар бит улар юғарыға тарта, бала саҡ бейеклеккә ынтылыусан. Бер яңғыҙың йыһан гиҙ әле!

БР Ветеринария идаралығы начальнигы Азат Салауат улы ЙЫҺАНШИН Башҡортостан Республикаһы территорияһында сусҡаларҙың африка тағунын һәм тиҙ таралыусы ҡош киҙеүен йоҡтороу хәүефе һәм был сирҙәрҙең таралыуына юл ҡуймау саралары хаҡында хәбәр итте.

Ниһайәт, беҙҙең илдә лә быйылдан башлап "Атайҙар көнө" билдәләнә башлаясаҡ. Күп кенә илдәрҙә үткән быуатта уҡ атайҙарҙың үҙ көнө бар. Ғаилә институтын нығытыу, балалар тәрбиәләүҙә атайҙың абруйын күтәреү маҡсатында октябрь айының өсөнсө йәкшәмбеһен "Атайҙар көнө" итеп үткәреү тураһында Рәсәй Федерацияһы Президенты В.В. Путин указға ҡул ҡуйҙы. Мин был көндө үткәреүгә бәйле өс юҫыҡты билдәләр инем:

Һандар, интернет, тиҙ үҫешкән технологиялар заманында йәшәйбеҙ. Улар тормошобоҙҙоң бөтә өлкәһендә лә ныҡлап үҙ урынын ала бара. Шулай ҙа яңы технологиялар үҫеше айырыуса мәғлүмәт өлкәһендә йәшен тиҙлегендә тарала. Хәҙер һәр кем төбәк, ил сиктәрендә генә түгел, ә тотош донъя киңлегендә булып үткән ниндәйҙер ваҡиға хаҡында минут-сәғәт эсендә хәбәрҙар була. Бының өсөн тик телефон, ноутбукты ғына асып күҙ һалыу ҙа етә.

- Кишер яҡшы һаҡланһын өсөн тәү сиратта уны мотлаҡ ҡояшлы көндә ҡаҙып алырға кәрәк. Йәшелсәне ҡаҙып алғас та яҡшылап таҙартып, йыуып, шунда уҡ һабағын һәм осон ғына ҡырҡып ташларға. Шуға иғтибар итегеҙ: һабаҡтарын үткер бысаҡ менән кишерҙең итенә тиклем ҡырҡырға. Шунан ҡояшта яҡшылап киптерергә лә, полиэтилен муҡсаларға һалырға кәрәк. Кишерҙе һалғас, муҡса ауыҙын ныҡлап бәйләйбеҙ һәм төйөнөнә ҡаршы икенсе муҡсаны кейҙереп, шулай уҡ ныҡлы итеп бәйләп ҡуябыҙ. Тишек тишергә кәрәкмәй. Ошо рәүешле йыйналған кишерҙе ҡаптарға йәки ағас йәшниктәргә һалып һаҡларға. Был рәүешле ҡышҡыға әҙерләнгән кишер серемәй.

Ырымбур крайының боронғо халҡын, нигеҙҙә, башҡорттар тәшкил итә. Урыҫ колонизацияһы башланыуы XVIII быуаттың беренсе яртыһына ҡарай. Шуға тиклем Волга аръяғында тотош рус биләмәләре сиге булып Оло Иҙелдең (Волга) һул ҡушылдығы - Сиремшән (Сәрмәсән) тора.

Көнсығышта Урыҫ дәүләте сәйәсәтенең кинәт әүҙемләшеүе XVIII быуаттың 30-сы йылдары менән билдәләнә. Рәсәйҙең иҡтисади үҫешенә ҙур этәргес биргән Петр реформалары, шулай уҡ Ҡаҙағстанға, Урта Азияға һәм артабан көнсығышҡа урыҫ йоғонтоһоноң үтеп инеүенә иҫәпләнгән оҙайлы тышҡы сәйәси проекттар Башҡортостандың Рәсәй составында нығыныуын, уның ил эсендәге өлкәһе булыуын, бай тәбиғи ресурстарын һөҙөмтәле файҙаланыуҙы талап итә. 1734 йылда Сенаттың обер-секретары И.К. Кирилов етәкселегендәге Ырымбур экспедицияһы ойошторолоуы тап ошо маҡсаттарҙы үҙ эсенә ала ла инде.

- Миңә лә шулай итте... - тине Ишмырҙа.
- Шуннан? - Мәснәүиҙең күҙҙәре ҙурайып китте.
- Биш ай буйына яҙҙырҙым инде.
- Синме, шул ялкау урыскамы?
- Әллә, кәсепкә килмәгән, тинем дә ҡуйҙым. Суҡынып ҡатһын, бында тәртибе шулайҙыр, тип уйланым.
- Их син, дурак! Бирермен мин эш хакын! Күрдеңме, ничегерәк салып очырдым!

Хәрби табип булып хеҙмәт иткән осор. Бер мәл миңә госпиталь начальнигы шылтыратып, үҙенең бүлмәһенә килергә ҡушты. Командир һынлы командир ерле-юҡҡа саҡыртмаҫ, берәй мөһим нәмә әйтергә самалайҙыр, моғайын, тип, барса эшемде ҡалдырып, кабинетҡа инәм. Уставса доклад яһайым: "Подполковник Суюндуков по вашему приказанию прибыл!" Начальниктан тыш, ҡабул итеү булмәһендә бер прапорщик та ултыра.
- Товариш подполковник, ошо кешене таныйһығыҙмы? - тип һорай начальнигым уға күрһәтеп.
- Никак нет! Погондарына ҡарап, прапорщик икәнен генә күрәм…
- Наталья Ивановнаның ире ул!
- Наталья Ивановнаны ла белмәйем.
- Нисек инде белмәйһең? Магазин директоры бит ул!
- Барыбер белмәйем. Ә эш ниҙә?
- Бына ошо прапорщикты яҡшы ғына итеп ҡарап, дауаларға кәрәк…
- Тура минең үҙемә килһә лә, уны яҡшы итеп ҡарар һәм кәрәгенсә дауалар инем. Ҡатыны кем генә булыуына ҡарамаҫтан. Ярар, ҡарармын һуң…

Билдәле булыуынса, Башҡортостандың балалар хирургияһы илдә новаторҙар иҫәбендә. Торакоскопик хирургия кеүек яңы алым да республикала барыһынан да алдараҡ барлыҡҡа килде. Башҡортостан табиптарының Рәсәйҙә генә түгел, ә донъяла тәүгеләрҙән булып балаларға ошо ысул менән операция яһауы ғына ла күп нәмә тураһында һөйләй. Бөгөнгө медицинаның иң мөһим тармаҡтарының береһе булған балалар хирургияһын үҫтереүҙә Башҡорт дәүләт медицина университетының балалар хирургияһы кафедраһы профессоры Роза Хөрмәт ҡыҙы ШӘҢГӘРӘЕВАның да өлөшө ҙур. Балаларҙың хирургик сирҙәре үҙенсәлектәре, хирургтың һөнәри һәм фәнни эшмәкәрлеге хаҡында гәзит уҡыусыларыбыҙға медицина фәндәре докторы менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Йәмғиәттә вакцинация тураһында бәхәстәр тынмай, мин дә был көнүҙәк мәсьәләнән ситтә тора алмайым, сөнки күптәр шылтыратып кәңәш һорай. Үҙем дә күптән түгел Covid-19 менән сирләнем, шәхсән үҙем был яуыз сирҙең 55 йәштән өлкәндәрҙә нисек ағышын күрҙем һәм тойҙом, шуға күрә кемгә медицина күрһәткестәре буйынса сикләүҙәр юҡ, мотлаҡ прививка эшләтергә тәҡдим итәм!

Арыны... Барыһы ла. Халыҡ битлектәр кейеүҙән, һаҡланып йөрөүҙән, эргә-тирәһендәге кешеләрҙән шикләнеүҙән, етәкселектең көн һайын һаҡланыу зарурлығы тураһында тылҡып тороуынан, табиптар сирлеләрҙе әжәл тырнағынан йолҡоп алыу өсөн көрәшеүҙән. Әммә тажзәхмәт бирешергә уйламай һәм саҡ ҡына йомшаҡлыҡ күрһәтеүҙе аңдып ҡына тора. Ҡабат-ҡабат ошо темаға урап ҡайтыу һәм ниндәйҙер кимәлдә халыҡ күңеленә хәүеф һалыу ҙа арытты. Ләкин көршәк ватылғанға тиклем киҫәтеп тороу файҙалыраҡ. Шуға ла бөгөн медицина фәндәре докторы, вирусолог Марсель ТОЙҒОНОВ менән тағы ла коронавирус һәм уның мәкере тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Ишембай районында Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, "Салауат Юлаев", "Халыҡтар дуҫлығы" ордендары кавалеры, Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Ноғман Мусиндың юбилей саралары уҙҙы. Яҙыусыны был сараларҙа Башҡортостан Яҙыусылар берлеге рәйесе Зәки Әлибаев, Ишембай муниципаль районы хакимиәте башлығы Азамат Абдрахманов, гәзит-журнал редакторҙары, ҡәләмдәштәре оҙатып йөрөнө.

Ғалим-медик үҙенең теорияһын тикшереп ҡарарға теләй, тик бының өсөн тәжрибә һуңында үлергә тейешле ирекмән кәрәк була. Ниһайәт, ул электр ултырғысында язалауға хөкөм ителгән бер ирҙе таба. Ғалим был кешенең аҡтыҡ ҡанына тиклем йөрәк ритмын ҡыҫҡартасаҡ фәнни тәжрибәлә ҡатнашасағы, ләкин тере ҡалыу ихтималлығының әҙ булыуы һәм үлгән хәлдә лә хөкөм ителеүсенең бер ниндәй ауыртыныу кисермәйәсәге хаҡында аңлата. Хөкөм ителеүсе ризалаша, сөнки бындай үлем электр ултырғысында йән биреүгә ҡарағанда яҡшыраҡ тип уйлай.