Һуңғы йылдарҙа берәҙәк эттәр ысын мәғәнәһендә ҙур бәләгә әйләнде. Төрлө йоғошло сир таратыуы менән генә түгел. Уларҙың кешеләргә ташланыу осрағы йышайҙы. Ауылдарҙа ҡош-ҡортҡа, ваҡ малға һөжүм итеү күренештәре лә күбәйҙе.

Кинорежиссер, Шәйехзада Бабич исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Булат ЙОСОПОВ менән әңгәмәнән өҙөк. Әңгәмәнең тулы вариантын гәзитебеҙҙең алдағы һандарында уҡырһығыҙ.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Ғариповтың "Туған тел" шиғырын бөгөн кем генә белмәй ҙә, кемдәр генә яратып яттан һөйләмәй! Кескәйҙәрҙән алып, өлкәндәргә тиклем бөтәбеҙҙең дә йөрәк һүҙенә, туған телгә һәйкәлгә әүерелде ул.

Ошо көндәрҙә М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театрында "Драмквадратик" балалар һәм үҫмерҙәр өсөн театраль лаборатория" мәғариф проектының йомғаҡлау кисәһе булды. Тамашасылар йәш драматург Әнгизә Ишбулдина етәкселегендә ижад иткән ҡыҙҙарҙың тәүге пьесалары буйынса сәхнәләштереүҙәрҙе ҡараны.

2022 йыл "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһының күңеленә үтә лә хуш килгән атама алды: Рәсәй халыҡтарының Мәҙәни мираҫ йылы. Хуш килгән, тип әйтеүем шунан, беҙҙең ойошма барлыҡҡа килгәндән алып халҡыбыҙҙың мәҙәни мираҫын йыйыу, өйрәнеү, туплау, башҡаларға өйрәтеү йүнәлешендә эш алып бара. Ҡорама ла, ҡорама ҡорау ҙа - халҡыбыҙҙың шундай бер шөғөлө, мәҙәни мираҫы ул.

Тырышты Идеал. Оҙаҡ ышҡыны "бабай"ҙың гимнастеркаһын. Кер киптергес бүлмәһенә элде лә уны, серем итергә генә ятып торҙо. Көнө буйы физик әҙерлек, стройҙа йөрөү күнекмәһе, хужалыҡ эштәре менән арманһыҙ булған, быға тиклем ауыр эш күрмәгән егерме йәшлек егет урынына иҫһеҙ ауҙы. Эргәһендә бомба шартлаһа ла уянмаҫ ине. Сафроновтың үкереүе уятты. "Бабай" бомбанан да яһилыраҡ шул йәш һалдат өсөн. Бомбанан боҫоп ҡотолоп ҡалырға мөмкин, ә "бабай"ҙан - юҡ. Ул эргәңдә, һинең менән һәр саҡ. Йоҡлағанда ла, ашағанда ла...

Һәр сабый матур ғына итеп теле асылып һөйләшеп китә алһа, атай-әсәй, ололар өсөн ҙур ҡыуаныс, әлбиттә. Әммә заман шауҡымымы, экологияның насарлана барыуымы - күп белгестәр билдәләп үтеүенсә, йылдан-йыл телмәр кәмселектәре менән тыуған балалар һаны арта. Бөтөнләй һөйләшмәгән сабыйҙар ҙа күп.

БЕР МИЛЛӘТТӘН БУЛЫУ ҺӘМ ҒӨРӨФ-ҒӘҘӘТТӘР УРТАҠЛЫҒЫ

Бер бөтөн, бер йән булып, мөхәббәтле тормошта йәшәгән һоҡланғыс ғаиләләр күп арабыҙҙа. Күркәм фиғелдәре, матур ҡылыҡтары менән үҙҙәре өлгөһөндә балалар тәрбиәләгән Эльвира менән Юнир ҺАҒЫНБАЕВтар - шундайҙарҙың береһе. "Татыу ғаилә - илгә ҡеүәт" тигән аҡыллы әйтем бар халҡыбыҙҙа. Һағынбаевтар менән әңгәмәләшкәндән һуң уларҙың ысын мәғәнәһендә республикабыҙға ҡот, ҡеүәт, рух һәм көс өҫтәгән ғаилә өлгөһө икәнен тойҙом.

Икенсе Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайында "Йәмғиәттә һәм ғаиләлә башҡорт ҡатын-ҡыҙының роле" тигән секцияны асып, атаҡлы ғалимәбеҙ, профессор Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы Хисаметдинова ошо һүҙҙәрҙе әйткәйне:

Бөгөнгө юғары тиҙлек менән үҙгәргән, төрлө ваҡиғаларға бай донъяла әхлаҡлылыҡ кимәленең түбән тәгәрәүе күрһәткесе - ғаиләләр тарҡалыуы - беҙҙе борсоуға һалған мәсьәләләрҙең береһе булып тора. Башҡортостан буйынса килтерелгән рәсми мәғлүмәттәргә ярашлы, был күрһәткес 75 процент тәшкил итә һәм халыҡ һанының тотороҡло кәмеүе - депопуляция менән янай. Был ҡатмарлы мәсьәләне хәл итеү өсөн артабан ниндәй аҙымдар яһарға? Был һорауға төп яуап шул: ата-бабалар йолаһын тоторға, атай-әсәй кәңәшенә ҡолаҡ һалырға!

Һәр ҡалала ла мәҙәни һәм социаль тормош, ғәҙәттә, үҙәктә ҡайнай. Өфө лә ҡағиҙәнән ситләшмәгән. Баш ҡаланың күпселек саралары Ленин, Киров райондарында уҙғарыла. Ә бына беҙ йәшәгән Черниковка биҫтәһе, аныҡлап әйткәндә, Калинин һәм Орджоникидзе райондары, был йәһәттән тыныс биҫтә. Черниковка халҡы һәлмәк, тыныс тормошта йәшәй, эшкә барып ҡайта ла фатирында ултыра. Хатта биҫтәнең мәҙәни үҙәге булған "Еңеү" кинотеатрын да ябып ҡуйҙылар. Ә ул Бөйөк Ватан һуғышы тамамланып, 4 йыл үткәс, ил өсөн иң ауыр йылдарҙа сафҡа индерелгән. Бөгөн шундай етеш тормошта йәшәйбеҙ, ә булғанын һаҡлай алмайбыҙ.

Күптән түгел Петразаводск ҡалаһында Рәсәй Милли театрҙары ассоциацияһын булдырыу тураһында ҡарар ҡабул ителде һәм яңы ойошманың Советы составына республикабыҙҙан М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры директоры Иршат Фәйзуллин да инде. Иршат Ишбулат улы менән был ижади берләшмәнең алдына ҡуйған маҡсаттары, киләсәккә пландары тураһында әңгәмәләштек.

Рәсәй ҡалалары йылдан-йыл боҙлауыҡҡа ҡаршы заманса реагенттар ҡулланыуға күсә. "Бионорд" һәм шундай составлы ҡатнашмалар илдә - 10 йылдан, ә сит илдәрҙә ярты быуаттан ашыу ҡулланыла.

Башҡортостанда Урындағы башланғыстарҙы хуплау программаһы старт алды. Быйыл был проектты бойомға ашырыуға республика бюджетынан 400 миллион һум бүлеү планлаштырыла.

Мин Өфө районы Шамонин ауылы урта дөйөм белем биреү мәктәбенең 10-сы синыфында белем алам. Быйыл Башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса үткәрелгән төбәк-ара олимпиадала ҡатнашып, еңеүсе булдым.

Жуково тиеү менән, күҙ алдына иң элек "Еңеү маршалы" тигән ҡушамат алған арҙаҡлы хәрби етәксе Георгий Жуков күҙ алдына баҫа. Шуға ла ошо ауылдағы һәр кем бары тик еңеүгә ынтылған кеүек.

Буранбай Исҡужиндың тормошо тотошлайы менән парадокстарҙан торҙо. Ижады ла бындай асылдан азат була алманы. Гайканы болтҡа борған саҡта бер тапҡыр ҡыйыш китһә, аҙаҡтан уны нисә тапҡыр борһаң да, шул ҡыйыш юлынан киткән кеүек, Буранбайға кемдәр тарафынан ғына ниндәй генә йоғонтолар яһалмаһын, ул барыбер ҙә үҙенең "Буранбай асылына" тоғро булып ҡалды. Уны үҙгәртеү һәм һаҡлап, оҙағыраҡ йәшәтергә тырышыу булмаҫтай ваҡиға ине.

-Хәҙер, улайһа, - йәһәтләп сығып китте лә, күп тә тормай, директорға эйәреп, кире килеп инде.
- Акимов! - директорҙың тимер сыңлағандай тауышы күрше бүлмәлә лә ишетелгәндер, моғайын.
- Мин.
- Аксенов!
- Бында.
- Борисова!
- Урынында.
- Басырова!
- Эйе.
- Сапарбаев!
- Бар гой.
- Ярбулов!
- Һәр ваҡыт әҙер.

ул малай саҡтан мәһәр йыйһын, малы һәм көс-ғәйрәте булһын, ҡарар ҡабул итә алһын, үҙендә яуаплылыҡ тойһон!

Күркәм тәрбиә бик бәләкәйҙән бирелә. Беҙ оло быуындың яҡшылыҡҡа, әҙәп-әхлаҡҡа өйрәткән һүҙҙәрен иҫебеҙҙән сығармайбыҙ. Меңәр йылдан ашыу Ислам динендә булған халыҡ өсөн, әлбиттә, дин, шәриғәт аша ла тәрбиә яҡшы һеңдерелгән, һәм ул терәк бағанаһы шикелле, әҙәмде яҙыҡ юлдан китеүҙән һайлай. Төрлө дәүерҙәр кисерергә тура килә халыҡҡа, ләкин күркәм холоҡ, яҡшы тәрбиә төп талап булып ҡала. Һәр халыҡтың үҙенең йолалары, ғәҙәттәре, тәрбиә мәктәбе лә бар, улар ҙа изгелек эшләү, гонаһ ҡылмау кеүек дин ҡанундары менән тап килә. Бөгөн дә йәшәү мәғәнәһе, йәш быуынға рухи ҡиммәттәрҙе тапшырыу тураһында уйланабыҙ, тәбиғи, тормош-көнкүрештә төрлө һорауҙар килеп тыуа. Уйланған, фекер иткән һайын яңы һорауҙар ҙа өҫтәлеп ҡуя. Бөгөнгө хөрмәтле дин әһелдәре менән һөйләшеү шуларға асыҡлыҡ индерер, алға барыр өсөн ниндәйҙер кимәлдә ярҙам да, ҡулланма ла булыр, тип уйлайбыҙ. "Киске Өфө" ҡунаҡтары - имам-хатиб, Башҡортостан юлдаш телевидениеһында "Йома" тапшырыуын алып барыусы журналист Морат ЛОҠМАНОВ, Өфө районы Булгак ауылы мәсете имам-хатибы Нурмөхәмәт НУРИЕВ, баш ҡалалағы Хәмзә мәсете имамы Хаммат БОХАРБАЕВ.

Әйле ырыуы башҡорттарының бер өлөшөнөң генетик маркеры - N1c1-M178. Уран, мең, түңгәүер, үҫәргән, юрматы, йәнәй, йылан, ҡошсо, терһәк, салйоғот, бәкәтин, түбәләҫ һәм һырҙы ырыуҙары башҡорттарының байтағы шул уҡ гаплотөркөм менән нарыҡлана. Бынан бер мөһим һығымта яһау фарыздыр: боронғо башҡорт риүәйәттәрендә һәм шәжәрәләрендә бәйән ителгән ырыу-ара бәйләнештәр ысынбарлыҡҡа тап килә.