Ошо көндәрҙә баш ҡалала республика педагогтарының август кәңәшмәһе булып үтте. Кәңәшмәлә 9 фекер алышыу майҙансығы эшләне, 2 меңдән ашыу кеше видеобәйләнеш буйынса ҡатнашты. Кәңәшмәлә цифрлы белем биреү мөхите маҡсатлы моделен индереү, балаларға өҫтәмә белем биреүҙең технологияһы һәм йөкмәткеһен яңыртыу, уҡыусыларҙың хәүефһеҙлеге һәм дистанцияла уҡыған осорҙа психологик сәләмәтлеге, белем биреүҙең ике һәм күп теллелеге шарттарында Башҡортостандың туған һәм дәүләт телдәрен үҫтереү кеүек көнүҙәк темалар күтәрелде.

Рәсәй Президенты Владимир Путин тура эфирҙа үткән ил Хөкүмәте ағзалары менән кәңәшмә барышында башҡорт шихандарына бәйле ваҡиғалар тураһында үҙ фекерен белдереп, БСК тапҡан аҡса төбәкте үҫтереүгә инвестицияланмай, тип билдәләне.

Рәсәй Тәбиғәт ресурстары министрлығы Ҡуштауҙа төбәк әһәмиәтендә һаҡланған биләмә булдырыу башланғысын хупланы.
"22 августа Рәсәй Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбировтың Ҡуштауҙа төбәк әһәмиәтендә һаҡланған тәбиғәт биләмәһе булдырыу тураһындағы тәҡдиме менән хатын алды. Министрлыҡ был йәһәттән булышлыҡ итергә әҙер", - тип белдерә "РИА Новости" РФ Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы һылтанмаһына таянып. Киләсәктә был һаҡланған биләмә федераль әһәмиәттә булдырылыуы ла ихтимал тип билдәләнә ведомствола.

Еңел генә, етеҙ генә
Тормош ҡуйған һорауҙарҙы
Ситкә этеү, үтеп китеү
Минең өсөн хас булманы -
Ғәмһеҙлек өсөн тыуманым, - тип яҙғайны республикала танылған шағирә Эльмира Сәсәнбаева.

Сибай ҡалаһында башҡорт йырын башҡарыусыларҙың XV "Ирәндек моңдары" төбәк-ара конкурсы тамамланды. Еңеүсе бәхете Ейәнсура һандуғасы - Әлфиә Мырҙабаеваға йылмайҙы һәм ул бәйгенең төп бүләге -"Лада гранта" автомобиленә лайыҡ булды. Еңеүсегә елле бүләкте Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров тапшырҙы.

Ҡарттар ҡара аҡылға бай, йәштәр яңы аҡылға бай, тигән боронғолар. Борон-борондан ололар үҙҙәренең ҡара аҡылын, донъяуи белемен, тәжрибәһен быуындан-быуынға, йәштәргә тапшыра килгән. Элек ололар халыҡ медицинаһын һәйбәт белгән, киҫкен мәлдәрҙә бер-береһенә ярҙам итергә ашыҡҡан.

Гүзәл баш ҡалабыҙҙа йәмле Ағиҙел ярын төҙөкләндереү эштәре осланып барыуын сәбәп итеп, ҡала йәштәре шунда ял итергә йыйыла башланы. Улар араһында башҡорт йәштәренең ял минуттарын "Самауырлы ритайым" сараһы ярҙамында ойоштороусылар ҙа бар. Йәмәғәтселек тарафынан ихлас ҡабул ителгән ошо сара, ҡала йәштәренең буш ваҡыттарында күңел асыу төрҙәре тураһында уны ойоштороусы Рөстәм Абдразаҡов һәм Шәһитулла Хамматов менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Мин белгән иң бөйөк башҡорт шағирәһе ул. Иң тәрән, иң моңло, иң һағышлы, иң затлы поэзия ижад итә белгән һәләт эйәһе. Һәм, ысынын әйтәм, уның шиғырҙарын аңлау һәм ҡабул итеү йәшенә яңы еттем, ҙур әҫәр уҡығандай тәьҫораттар алам, интернетта күҙгә салынған бер шиғырынан да әҫәргә "асығыуым" баҫылып, нәфсе туйып ҡала. Бар булмышым тула ла ҡуя. Ысын талант ошолай тәьҫир итәлер, күрәһең.
Тамара Ғәниева тураһында һүҙ алып барғанымды күптәр аңлағандыр. Апайҙың инсульттан һуң сәләмәтлеге шәптән түгеллеген, интервьюларҙан баш тартыуын белһәм дә, осрашыу һорап мөрәжәғәт итергә йөрьәт иттем һәм "валяй" тигән егеттәрсә саҡырыу алып, түбәм күккә тейҙе. Һәм бына, шул һөйләшеү...

(4-се бүлек)

Мәскәү дәүләтенә ҡушылғандан һуң байтаҡ ҡына йылдар буйына Нуғай Урҙаһы кешеләре көньяҡ һәм көньяҡ-көнбайыш башҡорттары биләгән урманлы-далалы ерҙәргә килеп, бындағы мул үләнле көтөүлектәрҙә үҙҙәренең малын көтөп, күсеп йөрөй. Әммә XII быуат башында уларға ҡалмыҡтар һөжүм итә, инде тамам көсһөҙләнгән Нуғай Урҙаһы уларға артыҡ ҡаршылыҡ күрһәтә алмай. 1610- 1613 йылдар арауығында Оло Нуғай Урҙаһы олоҫтары бер-бер артлы Волга аръяғына, артабан Төньяҡ Кавказ һәм Кубань тарафтарына күсеп китә.

Ике аҙна инде Ишембай районы биләмәһендәге уникаль шихандарҙың береһе - Ҡуштау тирәләй барған ваҡиғалар солғанышындабыҙ. Тәүге аҙнала халыҡтың "Башҡортостан сода компанияһы"на тауҙы эшкәртеүгә бирмәү өсөн күтәрелеүенә предприятие үҙенең шәхси һаҡ хеҙмәте (ЧОП), үҙенең закондан тыш булған башҡа көстәре менән ҡаршы торһа, 15-16 августа иһә Ҡуштауҙы яҡлаусылар эргәһенә хоҡуҡ һаҡсылары килеп, йыйылыусыларҙы ҡыуып таратырға маташты: кемдәрҙелер ҡулға алдылар, газ да, дубинкалар ҙа эшкә егелде. Хәл үтә киҫкен төҫ алғас, 16-да Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров тауҙы яҡлаусылар янына үҙе килде. Был турала ул сираттағы аҙналыҡ оператив кәңәшмә барышында һөйләне һәм мәсьәлә буйынса артабанғы эш юҫығын билдәләне.

Июль башы Башҡортостан өсөн ҡыуаныслы булды: ЮНЕСКО Ассамблеяһы ултырышында "Янғантау" геопаркын ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя селтәренә индереү тураһында иғлан ителде.

"Урал батыр" эпосын башҡарыусыларҙың республика конкурсы быйыл дистанцион рәүештә уҙғарылды. Егерме икенсе тапҡыр үткәрелгән конкурста Башҡортостандың 31 район һәм 7 ҡала округтарынан, Татарстан, Ханты-Манси автономиялы округы, Канаданан 101 уҡыусы ҡатнашты.

Кеше организмында бөтә нәмә бер-береһе менән бәйле. Хатта уйыбыҙ ҙа, кисерештәребеҙ ҙә теге йәки был ағзаның эшмәкәрлегенә йоғонто яһай.

Эскелектең һаулыҡҡа, иҡтисадҡа, йәмғиәт һәм ғаилә именлегенә, тыуасаҡ балалар сәләмәтлегенә ҙур зыян килтереүен һәр беребеҙ белә. Белә, әммә унан баш тартырға теләүселәр генә аҙ.

Автобуста ҡаршыма йәш ҡыҙ ултырҙы. Уның йөҙө шундай таныш кеүек тойолдо. Һөрмәле ҡуңыр күҙҙәр, оҙон ҡуйы керпектәр, моңһоу ҡараш... Эйе, бына тап ошо ҡарашы бынан егерме йыл элек булған ваҡиғаны иҫкә төшөрҙө һәм, был ҡыҙҙы беренсегә күрһәм дә, уның кем икәненә, дөрөҫөрәге, уның кем ҡыҙы булыуына шигем ҡалманы.
Уның әсәһе менән йыш ҡына балалар майҙансығында осраша инек. Ҡыҙым менән бер тиҫтер улын уйнарға алып сыға ине ул. Бер аҙҙан уның ауырлы икәнлеге беленде. Әммә ул был хаҡта ауыҙ асып һүҙ әйтмәне. Биле апаруҡ йыуанайғанда ла йәшерергә тырышты. Тыуырға ваҡыт еткәс кенә, эс сере менән бүлеште ул. Һуңға тиклем балаһын төшөртөргә тигән уй менән йөрөгән булған икән.

Тормошобоҙ төрлө ваҡиғаларҙан тора. Эштә лә, ғаиләлә лә, урамда ла беҙҙе көн һайын ниндәй ҙә булһа үҙгәрештәр, хәлдәр көтә, яңы кешеләр осрай. Уларҙың ҡайһы берҙәрен беҙ иғтибарға ла алмайбыҙ. Айырыуса яҡшы күренештәрҙе шулай булырға тейеш кеүек кенә ҡабул итәбеҙ. Ниндәй ҙә булһа күңелһеҙлеккә осраһаҡ ҡына йәки уйлағаныбыҙ алдыбыҙға килмәһә, дөрөҫөрәге, үҙебеҙ теләгәнсә булмаһа, бер аҙ уйланабыҙ, ғәйеплеләрҙе эҙләйбеҙ.

Арҙаҡлы эпосыбыҙ, халҡыбыҙҙың рухи байлығы "Урал батыр" эпосын яҙып алыуға быйыл 110 йыл тула. Тап ошо көндәрҙә, 1910 йылда, урағай уртаһында, йәғни халыҡ бесән сапҡан, ураҡ урған мәлдә, бер төркөм зыялы йәндәр ошо мәшһүр ауыҙ-тел ҡомартҡыһын яттан һөйләй һәм ҡағыҙ битенә төшөрә.

Башҡортостан Республикаһының мәҙәниәт министры Әминә Ивнәй ҡыҙы Шафиҡова менән осрашыуға ентекләп әҙерләндем, дәүләт хеҙмәте кешеһенә бирәсәк һорауҙарымды ҡат-ҡат барлап сыҡтым. Бөгөнгө гәзит уҡыусыларға уның ниндәй уй-фекерҙәре кәрәкле һәм фәһемле булыр икән, йәнәһе... Әминә Ивнәй ҡыҙы, ғәҙәтенсә, йүгерә-атлай "Киске Өфө" редакцияһына килеп кергәс, нисектер, күңелгә тыныслыҡ һирпелде. Карантин шартын тотоп, күрешеү-ҡосаҡлашыу булманы, ләкин ҡунаҡтың ҡыйыу сая күҙ ҡарашы, мөләйем йылмайыуы йылы ҡосаҡтарға алмаштырғыһыҙ самими-ихлас ышаныс уятты. Республика һәм баш ҡала өсөн башҡорт телендә ун алты битлек аҙналыҡ гәзит сығарып ултырған журналистарҙың ябай ғына эш бүлмәләренә күҙ һалып ҡарап сыҡты ул, шунан сәй өҫтәле янына үттек тә йәнле әңгәмә ҡороп ебәрҙек. Ни өсөн "йәнле" тигән һүҙ тура килә, сөнки мәҙәниәт министры баштан уҡ "дилбегәне үҙ ҡулына алды", йәғни үҙе беҙгә һорау ҡуйып: "Башлайыҡмы? Әҙерһегеҙме?" - тиеп, йәһәтләп һүҙ башланы. Беҙ уның беҙҙә лә үҙ кабинетындағыса иркен тотоуын, эргәһендәге кешеләрҙе йәтеш кенә ҡороҡлап алыуын көлөмһөрәп кенә күҙәтеп, диҡҡәтләп тыңлай башланыҡ.

(3-сө бүлек)

Тарихи фараз буйынса, боронғо осорҙарҙа ҡәүемдәш-ҡәрҙәш булып, "ҡай", "уран" һәм "аджлар" ("джилан") исемдәре менән аталып йөрөтөлгән халыҡтарҙың яҙмышы, тарихи ареналағы роле төрлөсә була. Ошо этнонимдарҙы урта быуаттарҙа йәшәгән авторҙарҙың әҫәрҙәрендә осратып була. Фарсы тарихсыһы Фәхр ад-дин Мөбәрәкшах Мәрүәрруди (1206 йылда вафат) үҙенең "Китаб әл-ансаб" тигән әҫәрендә уға билдәле булған төрки ҡәбиләләр исемлеген теркәп ҡалдыра, бында ҡай һәм уран ҡәүемдәре йәнәш ҡуйылған: "турк, иймак, киркиз, карлух, чикиль, аймур, харлух, киник, йаги, салук, халадж, угуз, хита, гай, урус, кай, уран, тухси, тибат, кара тибат, саклай (саклаб), кимджи, кимак, хазар, кара хазар, кифджак, алтай, куджат, биджинак, угул, сатик, сутук, татар, кара татар, канклы, баргу, гуз, кара гур (гуз), тогуз гуз, ягма һәм агма, аракун (аракир), кайк, салгир, йагиз (йагир), рукур, байандур, алайандулук, угур, туграк, байат, тугурга, дуджира, суийк, йабагу, афшар, бекдиз, бакдали, икба, аткук, луузтара, урул (урал), ларталак, басмил, ильбарсхан".

Ваҡиғалар ҡабатлана. Республика йәмәғәтселеге оҙаҡ йылдар "Башҡортостан сода компанияһы"на сеймалға Ишембай районы биләмәһендә урынлашҡан изге тауыбыҙ Торатауҙы бирмәү өсөн көрәште. Хәҙер иһә көрәш тағы бер изге тауыбыҙ Ҡуштау буйынса йәйелдерелә. Белеүегеҙсә, 9 августа Ҡуштау буйында сираттағы флешмобҡа йыйылды 3 меңдән ашыу халыҡ. Бәхеткә күрә, бер ниндәй мажара-фәләнһеҙ үтте ул сара. Кисен иһә социаль селтәрҙәр Ҡуштауҙы яҡлаусылар лагерына 300-ләп билдәһеҙ кешеләр килеп тулыуы, уларҙың тәртипһеҙ ҡылыҡтары, янауҙары, быларҙың барыһын да БСК ойоштороуы тураһындағы хәбәрҙәр менән тулды. 10 августа иһә Ҡуштау эргәһенә тауҙы эшкәртеүгә ҡамасауламауҙы талап иткән БСК эшселәре йыйылыуын хәбәр иттеләр. Республика халҡы интернет хәбәрҙәре менән генә мөрхәтһенмәй, улар сәйәсмәндәрҙең, ғалимдарҙың, был мәсьәләгә компетентлы баһа биреүселәрҙең фекерҙәрен ишетергә теләй бөгөн. Мәҫәлән, "Башинформ" шундай бер нисә кешенең фекерен баҫтырып сығарҙы. Уларҙы гәзит уҡыусылар иғтибарына тәҡдим итәбеҙ: