Проблемалар бер көндә генә барлыҡҡа килмәй, улар яйлап өйөлә-өйөлә лә, ҡапыл килеп башты ла ҡалҡытмаҫлыҡ итеп баҫып китә. Әлеге ваҡытта тотош Рәсәйҙә милли субъекттар алдында торған туған телдәрҙе һәм республикаларҙың дәүләт телдәрен уҡытыу мәсьәләһе буйынса сетерекле хәл дә Путин әйтте лә, ҡапыл килеп тыуҙы түгел. Быға йылдар буйына яйлап киленде. Ошо көн килеренә ишаралаусы ваҡиғалар ҙа булды, әммә проблема үҙебеҙгә килеп ҡағылмай тороп, күпселек уға иғтибар итергә теләмәне, иғтибар иткәндә лә, күҙ йомоп ҡалыуҙы хуп күрҙе. Эйе, бөгөн проблема бар һәм уны хәл итеү юлдарын эҙләргә кәрәк. Варианттарҙың береһе булып, беҙҙең ҡарашҡа, башҡорт телен уҡытыуҙың яңы методикаһы һәм яңы дәреслектәр тора. Ошо хаҡта "Хәрефтәр донъяһында" әлифба китабының авторы, хаҡлы ялдағы уҡытыусы Лилиә МУСИНА менән әңгәмәләшәбеҙ.

Үткән аҙна аҙаҡтарында Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов, РФ Дәүләт Думаһы депутаты Инга Юмашева, ҡаланың район хакимиәттәре башлыҡтары, жюри ағзалары һәм башҡалар ҡатнашлығында "Йәш ғаилә-2017" конкурсының ҡала этабында еңеүселәрҙе тәбрикләнеләр.

БАШҠОРТОСТАН" ГӘЗИТЕНӘ - 100 ЙЫЛ

Нимә ул тәжрибә? Ул - донъяуи аҡыл, үткер күҙ, һаҡ ҡолаҡ, үҙ-үҙеңә ышаныс, ул байлыҡ, ул хазина һандығы. Ә инде ошо хазина һандығының тулылығы, йөкмәткеһе, асылы һин үткән мәктәп дәрестәренә, остаздарың һабаҡтарына бәйле. Үҙем алған тәжрибә мәктәбе тураһында һүҙ башлаһам, әлбиттә, ул ошо көндәрҙә 100 йыллығын билдәләгән "Башҡортостан" гәзите редакцияһында алған һабаҡтарым тураһында булыр. Журналист һөнәрендә нығыныуҙың иң иҫтәлекле лә, иң һынылышлы ла, бөтә яҡлап һынала торған мәлендә 20 йылдан ашыу эшләнем мин унда. Шуныһы ҡыҙыҡ: 80-се йылдарға тиклем журналислыҡ ир-егет һөнәре булып иҫәпләнгән булған икән. "Башҡортостан" гәзитендә лә ул саҡта, корректорҙарҙы, тәржемә бүлеген, машинкала баҫыусыларҙы иҫәпләмәгәндә, шау ир-егет эшләй ине. Был һөнәрҙең "иң түрендә" ултырыусы, уның бар нескәлектәрен үҙләштереүсе, булған ҡатмарлыҡтарҙы һис ниндәй ауырлыҡһыҙ ғәмәлгә ашырыусы, аслығын да, яланғаслығын да, тыл ауырлыҡтарын да татыусы, һуғыш юлдарын да үтеүсе ир-егеттәр ине улар.

Бөгөн беҙ япондарҙың лазерлы станогын "ауыҙлыҡлап", уны ярайһы уҡ яҡшы килем сығанағына әйләндерә алған хаҡлы ялдағы инженер-механик менән таныштырабыҙ. Оҙаҡ йылдар Магнитогорск металлургия комбинатының эҫе цехында эшләгән, пенсияға сыҡҡас, ғаиләһе менән Учалы ҡалаһына күскән, шәхси эшҡыуарлыҡҡа тотонған Азат Мөбәрәк улы Хәбибуллинды һәм уның ҡатыны Аида Яныбай ҡыҙын беҙ баш ҡалалағы "ВДНХ-экспо" күргәҙмәләр һарайында үткән "Арт-ладъя" халыҡ кәсептәре күргәҙмәһендә осратҡайныҡ.

"Осаһыңмы, әсәй? Ә мин - осам..." Студент йылдарында сәхнәнән әсәле-ҡыҙлы ошо шиғырҙы уҡығайны улар. Шунан һуң уның тормошо минең өсөн, ысынлап та, тормош ығы-зығыһына иғтибар бирмәй, гел үргә, гел бейеккә, гел яҡтылыҡҡа, зәңгәр күккә һәм сағыу ҡояшҡа табан осош кеүек күҙалланды. Юҡ, ҡояшҡа уҡталғанда ла ҡанаттары янманы уның, киреһенсә, рухы нығынды. "Өфө башҡорто" рубрикаһының сираттағы ҡунағы кем тиһегеҙме? БР Матбуғат буйынса агентлыҡтың баш белгес-эксперты, БР һәм РФ Журналистар союзы ағзаһы, "Башҡортостан ҡыҙы", "Рампа", "Тамаша" журналдары, "Истоки" гәзитенең редколлегия ағзаһы Неля ҒӘЙНЕТДИНОВА.

Башҡорт халҡының тарихын төплөрәк өйрәнгән һайын ниндәйҙер яңы һәм ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр асыла бара. Уны бары ҡалыплашҡандан айырып, яратып, үҙ итеп өйрәнергә генә кәрәк. Ошондай фекерҙә хөрмәтле шәхесебеҙ, тарих фәндәре докторы Нәзир Мырҙабай улы ҠОЛБАХТИН. Беҙ ҙә уның был фекере менән килешәбеҙ һәм уның бәйәнендә гәзит уҡыусыларыбыҙға тарихыбыҙҙың ҡайһы бер ҡыҙыҡлы биттәре менән танышырға тәҡдим итәбеҙ.

Быйылғы уҡыу йылы туған телдәрҙе уҡытыуға ҡағылышлы мәсьәләләр тирәһендәге шау-шыуҙар менән башланып китте. Ата-әсәләрҙән, балаңа туған тел дәресен һайлайһыңмы, юҡмы, тигән ғаризалар йыйыу ғына түгел, мәктәптәрҙе Федераль дәүләт белем биреү стандарттары талаптарына ярашлы дәреслектәр менән тәьмин итеү ҙә тейешенсә атҡарылмауы күптәрҙе аптырашта ҡалдырҙы. БР Мәғарифты үҫтереү институты өлкән ғилми хеҙмәткәре, педагогия фәндәре кандидаты Фәниә СЫНБУЛАТОВА менән тап шул турала - башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса дәреслектәрҙең бөгөнгө көнгә тиклем федераль исемлеккә индерелмәүе сәбәптәре хаҡында әңгәмәләштек.

Быйыл бөтә донъяны тетрәткән Бөйөк Октябрь революцияһына 100 йыл тула. Уны хәҙер "бөйөк" тип түгел, ә "Октябрь түңкәрелеше" тип кенә йөрөтәләр. Ҡасандыр иң оло һаналған байрамды "Берҙәмлек көнө" тип үҙгәрттеләр. Нисек кенә булһа ла, Октябрь революцияһы Рәсәй халыҡтарының ғына түгел, донъялағы күп илдәр тарихында ла һынылышлы бер ваҡиға булды. Уның ыңғай һәм кире яҡтарына баһа биреү - тарихсылар, сәйәсмәндәр эше. Мин иһә, совет осоронда йәшәгән, пионер, октябрят, комсомол, коммунист булған кеше, үҙемдең шул осорҙағы ҡайһы бер хәтирәләрем, кисерештәрем менән генә уртаҡлашмаҡсымын.

Эшсе һөнәрен үҙләштереүселәргә ҡытлыҡ кисерә ил: эш урыны табырға ярҙам иткән үҙәктәр килтергән мәғлүмәттәрҙе ҡарағанда һәр ерҙә төҙөүсе, йөк ташыусы, сантехник, электрик, ашнаҡсы, хеҙмәтләндереүселәр талап ителеүен күрәбеҙ. Ул эштәрҙе атҡарырға теләүселәрҙең йәш категорияһы буйынса ла ҡытлыҡ - йәштәр килмәй. Был аңлашыла ла, бөтәһе лә юғары белем алырға һәм абруйлы эш урыны табырға, көрәп аҡса эшләргә теләй. Ә бына Сибай күп профилле һөнәрселек колледжы студенты Рафаэль Яхин ошо рәүешле фекер йөрөткән бик күптәрҙең ҡарашын үҙгәртерлек йәш кеше. Күптән түгел ул WorldSkills һөнәри оҫталыҡ буйынса донъя чемпионатында "Таш эшкәртеү" буйынса өсөнсө урын яулап ҡайтты һәм эшсе һөнәре аша ла юғары уңышҡа өлгәшергә мөмкин булыуын иҫбатланы.

"Бәйләнештә"ге диуарымда бәхет хаҡында бер яҙмам бар ине, шуға комментарий итеп ул ошо СМС-ты һалды. Интернеттағы таныш түгел танышымдың әсенеп яҙған хәбәренән шаңғып ҡалдым. Ул был хатын үҙ диуарыма алып ҡуйыуымды һораны, башҡа әсәйҙәр фәһем алһын, тигән теләген еткерҙе. Бына ул хаттың йөкмәткеһе:

Учалы ағинәйҙәре боронғо башҡорт халыҡ йолаларын тергеҙеүҙе дауам итә. Был юлы беҙҙе: "Үҙем әҙерләгән, йәнгә һәм тәнгә ҡеүәт биреүсе эсемлектән ауыҙ итегеҙ!" - тип ҡаршы алды Ҡунаҡбай ауылы ағинәйҙәре. Баҡтиһәң, улар халҡыбыҙҙың туҡланыу йолаһына арналған сара үткәрергә йыйылған икән.

Был көндәрҙә танылған шағирә, Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай рәйесе урынбаҫары Йомабикә Сәләхетдин ҡыҙы ИЛЬЯСОВА үҙенең күркәм юбилейын билдәләй. Ошо уңайҙан уға өс һорау бирҙек.

Ниндәй ул шағирә булмышы?

- "Аҡҡош" тигән шиғырымда шағирә булмышына ошондай һығымта яһағандаймын:

Аҡҡош ниндәй гүзәл осҡан саҡта,
Һоҡланырлыҡ күлдә йөҙгәндә.
Ярға сығып, аяҡ баҫыу менән,
Матурлыҡтан улар өҙөлә.
Йорт ҡаҙылай, ябай йорт ҡаҙылай
Хәрәкәте ерҙә аҡҡоштоң.
Эй, шағирә, донъя көткән саҡта
Һин дә шул бисара аҡҡошһоң.

Бөгөн гәзит уҡыусылар иғтибарына уңышлы йәш кеше менән әңгәмә тәҡдим итмәксебеҙ. Ҡунағыбыҙ - Денис Булат улы ЙОМАДИЛОВ - әле йәш (29 йәшлек) булыуына ҡарамаҫтан, әллә күпме юғары дәрәжәләргә өлгәшкән, бик күп эштәр атҡарып өлгөргән. Һанап киткәндә, ул: БР Адвокаттар палатаһы Вице-президенты ла, БР Адвокаттар коллегияһы рәйесе урынбаҫары ла, БР Йәмәғәт палатаһы ағзаһы ла, Рәсәй Юристар ассоциацияһының Башҡортостан Йәш юристар советы рәйесе лә. Әңгәмәбеҙ йәш кешенең уй-фекерҙәре, булмышы, донъяға ҡарашы тирәһендә барасаҡ.

Башҡорт халҡының тарихын төплөрәк өйрәнгән һайын ниндәйҙер яңы һәм ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр асыла бара. Уны бары ҡалыплашҡандан айырып, яратып, үҙ итеп өйрәнергә генә кәрәк. Ошондай фекерҙә хөрмәтле шәхесебеҙ, тарих фәндәре докторы Нәзир Мырҙабай улы ҠОЛБАХТИН. Беҙ ҙә уның был фекере менән килешәбеҙ һәм уның бәйәнендә гәзит уҡыусыларыбыҙға тарихыбыҙҙың ҡайһы бер ҡыҙыҡлы биттәре менән танышырға тәҡдим итәбеҙ.

Үткән аҙнала Өфөлә 2002-2003 йылғы егеттәр араһында ҡатнаш хәрби алыш (халыҡ-ара атамаһы - ММА, халыҡ телендә "ҡағиҙәһеҙ алыш" тип тә йөрөтөлә) буйынса Рәсәй беренселеге үтте. Ул Өфө ҡала округы хакимиәте, "Благомир" төбәк йәмәғәт ойошмаһы ярҙамы менән Рәсәй Ҡатнаш хәрби алыштар берлеге һәм БР Ҡатнаш хәрби алыш федерацияһы тарафынан ойошторолдо. Ойоштороусылар билдәләүенсә, был турнир, ҡатнашыусылар йәше буйынса ҡарағанда, Рәсәй тарихында ла, ММА тарихында ла иң тәүгеһе. Йәғни, быға тиклем 18 йәше тулмағандар өсөн ММА спорты буйынса ярыштар ябыҡ булған. Ә ниңә үткәрергә булғандар һуң уны? Ни өсөн был тәүге тәжрибә тап Өфө иңенә төшкән? Мәҡәләбеҙҙә Рәсәй Ҡатнаш хәрби алыштар берлеге президенты, күп тапҡырҙар ММА буйынса донъя чемпионы Фёдор Емельяненконың ошо һәм башҡа һорауҙарға яуаптарын ишеттерербеҙ.

Көн һайын эшкә барғанда, беҙҙең йорт янындағы былтыр ғына ишектәрен асҡан өр-яңы, һәләк ҡупшы балалар баҡсаһы янынан үтергә һәм көн һайын тип әйтерлек ошо баҡсаның семәрле кескәй генә ҡапҡалары янында ҡысҡырыш, әр, илаш-тартыш күренешенең ихтыярһыҙ шаһиты булырға тура килә. Айырыуса бер көн 3-4 йәштәрҙәге ҡыҙыҡайҙың кескәй генә ҡулдары менән әлеге семәрле ҡапҡаға сытырҙатып йәбешеп: "Не хочу!"- тип сәрелдәүе, ярһыған әсәнең баланы йолҡа тартып, түпәләй-түпәләй баҡса ишегенә табан һөйрәкләүен күргәндән һуң туҡталышыма урау булһа ла икенсе юлдан йөрөй башланым...

Башҡортостан - мәмерйәләргә бай төбәк. Әммә республикалағы һыу аҫты мәмерйәләренең 70-80 проценты әле тикшерелмәгән. Был мәғлүмәтте ошо көндәрҙә баш ҡаланың "Башинформ" мәғлүмәт агентлығында үткән матбуғат конференцияһында Екатеринбург ҡалаһынан килгән һыусумар (тәрән һыуға һәм мәмерйә күлдәренә махсус ҡорамалдар менән сумыу һөнәренә өйрәтеүсе инструкторҙы башҡортсалап ошо атама менән атап торорға булдыҡ), Рус география йәмғиәтенең Свердловск өлкәһе бүлексәһе ағзаһы Евгений Рунков ауыҙынан ишеттек. Ошо осрашыуҙан һуң 10 һыусумарҙан (дайверҙан) торған команда Йомағужа һыуһаҡлағысының урта тирәһендә урынлашҡан Һаҡаҫҡы һыу аҫты мәмерйәһен фәнни нигеҙҙә өйрәнеүгә арналған ҡатмарлы экспедицияға юлланды.

Сибайға ҡалаһының Балалар ижад йортона барып еткәндә, фестиваль башланғайны. Ниһайәт, мин мөнәжәт ишетәм, башҡарыусыны күрәм. Тыңлайым. Яҡты сәхнәне тағы ла яҡтыртып, Сафуан Лоҡман улы Сәйетғәлин мәшһүр Аҡмулланың "Нәсихәттәр"ен көйләй. Ғәжәп әҫәр ул Аҡмулла мираҫы - уның асылы йөрәктең иң нескә еренә, аҡылдың иң төпкө юлына барып тоташа. Ниндәй бөйөк әҫәре бар башҡорттоң - көн һайын ҡабатлап, эш-ғәмәлеңә һәм холҡ-ҡәлбеңә "көсөргәнеш" яһап - "сафландырып" яңыртып торорлоҡ.

Башҡортостандың тарихи мираҫын өйрәнеү буйынса "Шәжәрә" үҙәге тарафынан ижад ителгән "Башҡорт ырыуҙарының тарихы" томлыҡтары халыҡтың үҙаңын уятып ебәреүгә тағы бер этәргес булды. Айырым кешеләр һәм ырыуҙар өсөн генә түгел, ә дөйөм ил, донъя кимәлендәге асыштар яһалды, хәҡиҡәттәр асылды. Әйтерһең, милләткә һалынған ниндәйҙер кодтың ваҡыты һәм мәле етеп, сиселеп китеүе булды. Һәм был хаҡта ниндәй генә юҫыҡтан тотоп һөйләшеү башлаһаң да, ҡыҙыҡлы яҡтары бихисап кеүек. Һәр уҡыусының телендә мең төрлө һорауҙыр, моғайын. Шул уҡыусылар иҫәбенә беҙ ҙә инәбеҙ һәм шунлыҡтан, Башҡортостан Республикаһы Cтратегик тикшеренеүҙәр институтының Социаль-мәҙәни тикшеренеүҙәр үҙәге етәксеһе, тарих фәндәре кандидаты Юлдаш ЙОСОПОВ менән шул уҡ институттың ғилми хеҙмәткәре, философия фәндәре кандидаты Рәфил АҪЫЛҒУЖИНдан ишетергә теләгәндәр алтынға бәрәбәрҙер.

Ысынлап та, кем һуң ул ысын башҡорт? Ошо үҙемде ҡыҙыҡһындырған да, борсоған да һорауҙы гәзит уҡыусыларға ла биреү ниәтендә ҡулыма ҡәләм алдым, хөрмәтле милләттәштәрем. Хәҙерге заман кешеләре араһында "Бына, исмаһам, ысын башҡорт!" тигән оло баһаға лайыҡлылар бармы? Ысын башҡорттоң төп сифаттарын билдәләүсе критерийҙар ниндәй һәм хәҙерге заманда ысын башҡортто кемдәр тәрбиәләй, үҫтерә?