"Юлдаш" радиоһының "Иртәнсәккәй тороп" тапшырыуы буйынса тауыштары таныш булған егеттәрҙе хәҙер инде "Теге өсәү" аша күреп тә беләбеҙ. Ә асылда баш ҡаланың телсән, үткер, шаян был шоумендарын танымағандар һирәктер. Таныған хәлдә лә, уларҙың эс серҙәрен, уй-хыялдарын һәм шәхси тормоштарын белгән әҙәмдәр тағы ла һирәгерәктер. Ә беҙ "Теге өсәү"ҙе ҡунаҡҡа саҡырып, шундай һирәктәрҙең береһе булдыҡ. Әңгәмәне һеҙгә лә тәҡдим итәбеҙ.

Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты Башҡортостан автономияһының 100 йыллығына арнап, "Башҡортостан Республикаһы дәүләтселегенең тыуыуы һәм аяҡҡа баҫыуы: 100 шәхес" тигән проект иғлан иткәйне. Түбәндә беҙ шул исемлекте баҫыуҙы дауам итәбеҙ.

Билдәле йырҙар һүҙҙәре авторы Марсель Ғәлиевтың "Ҡайтыу" йырында шундай юлдар бар: "Ҡоштарҙа ла кеше яҙмыштары, сит ерҙәрҙән ҡайтып барыштары". Ниңәлер, билдәле этнограф Михаил Антонович Круковскийҙың XIX быуат һуңында, XX быуат башында Көньяҡ Урал буйлап сәйәхәте ваҡытында төшөргән башҡорттарҙың фоторәсемдәренең күсермәләре тыуған яҡтарына әйләнеп ҡайтҡас, ҡапыл ошо йыр иҫкә төштө. Уйлап ҡараһаң, яҙмышҡа буйһоноп сит ерҙәрҙә йөрөп, үҙ төбәгенә ҡайтҡан кешеләр, хайуандар, ҡоштар кеүек, был фоторәсемдәргә быуаттан ашыу көтөргә, урау юлдар үтергә тура килгән. Әммә барыбер ҙә үҙ төйәгенә әйләнеп ҡайтҡандар. Уларға тыуған яғына ҡайтыу мөмкинлеге биреүселәрҙең береһе - "Янғантау" геопаркы" хеҙмәткәре Айрат ҒӘЛИЕВ менән ошо хаҡта әңгәмәбеҙ.

Үткән аҙна төрлө мәҙәни, социаль әһәмиәттәге һәм спорт сараларына бай булһа ла, төп урындарҙың береһен Беларусь Республикаһының Рәсәйҙәге Тулы хоҡуҡлы һәм ғәҙәттән тыш илсеһе Владимир Семашко менән эшлекле осрашыу алып торҙо. Сара барышында коммуналь махсус техника һәм пассажир автобустарын алыу, шулай уҡ беларус белгестәренең Өфөлә автомобиль юлдарын төҙөү өлкәһендә ҡатнашыу мөмкинлеге тураһында һөйләшеүҙәр алып барылды. 16-17 майҙа ВДНХ-ла Беларусь Республикаһының барлыҡ коммуналь техникаһы күргәҙмәһе күрһәтеләсәк. Ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин унда мотлаҡ ҡатнашып, техника менән танышыу, ниндәй техниканы алыу кәрәклеге һәм ниндәй йүнәлештә хеҙмәттәшлек итеүҙе асыҡлау бурысын ҡуйҙы.

Өфө - Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһы, ләкин йылдар үтә тора ҡалабыҙ йөҙө миллилек һыҙаттарын юғалта бара. Был турала бик күп яҙҙыҡ, матур хәбәрҙәр һөйләнек, ниһайәт, хәлдән тайҙыҡ, буғай - был йүнәлештә ниндәй ҙә булһа үҙгәреш, ынтылыш-фәлән күҙгә лә салынмай һәм, күрәһең, салынмаҫ та инде.

Республикала мәғариф мәсьәләләре иғтибар үҙәгендә һәм иң йыш үткәрелгән саралар ҙа ошо өлкәгә ҡағыла. Ул сараларҙың тәүмаҡсаты шул: йәмғиәттә уҡытыусыларҙың абруйын күтәреү. Ошо маҡсатты күҙҙә тотҡан "Башҡортостандың йыл уҡытыусыһы" һәм "Башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" конкурстары сираттағы еңеүселәрен билдәләне. Йомғаҡлау тантанаһында БР Хөкүмәте Премьер-министры урынбаҫары вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Ленара Иванова, БР мәғариф министры вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Айбулат Хажин, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты рәйесе Данир Ғәйнуллин һәм төрлө мәғариф ведомстволары етәкселәре, ғалимдар ҡатнашты.

Башҡортостан Республикаһы - Рәсәй федерализмына тәүге нигеҙ ташы һалған республика барлыҡҡа килеүгә 100 йыл тулған был көндәрҙә автономия бишеге булған Ырымбур, уның тәүге баш ҡалаһы Темәс, Стәрлетамаҡ ҡалаларын күберәк телгә алһаҡ та, Өфөлә лә автономия яулауға бәйле биналар бар. Уларға ҡыҫҡаса экскурсты ошо тема менән ныҡлап шөғөлләнгән әүҙем авторыбыҙ, тарихсы, Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге Хөкүмәт премияһы лауреаты Азат ЯРМУЛЛИН үткәрә.

Башҡортостан автономияһы яулаусыларҙың һәр береһе тураһында табаҡ-табаҡ әҫәрҙәр, китаптар яҙырға булыр ине лә, тик был әле һаман теләк-ниәт кенә булып ҡала. Ә шулай ҙа ошо темаға тотонған фиҙаҡәр яҙыусыларыбыҙ, бармаҡ менән генә һынарлыҡ булһа ла, барҙар. Уларҙың өсәүһенә үҙҙәре һүрәтләгән геройҙары тураһында бер кәлимә һүҙ әйтеүҙәрен һорап мөрәжәғәт иттек.

Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты Башҡортостан автономияһының 100 йыллығына арнап, "Башҡортостан Республикаһы дәүләтселегенең тыуыуы һәм аяҡҡа баҫыуы: 100 шәхес" тигән проект иғлан иткәйне. Уның йомғаҡлау исемлеге Ҡоролтай Советы ултырышында раҫланды һәм иң беренсе сиратта милли хәрәкәттә ҡатнашыусыларҙың тормошо һәм эшмәкәрлеге тураһында китап сығарырға тигән ҡарар ҡабул ителде. Ҡоролтай шулай уҡ муниципалитеттар хакимиәттәренә яҡташтарының исемен мәңгеләштереү сараларын күреүҙе һорап та мөрәжәғәт итте. "Урындарҙа үҙ геройҙарын белергә тейештәр. Бының өсөн үҙ яҡташтарына һәйкәл ҡоралармы, улар йәшәгән, уҡыған биналарға таҡтаташ ҡуялармы, урамдарға уларҙың исемдәрен ҡушалармы, кисәләр үткәрәләрме - уны үҙҙәре хәл итергә тейеш", - тинеләр Совет ағзалары. Түбәндә беҙ шул исемлекте тәҡдим итәбеҙ.

1708 йылдан башҡорттар административ йәһәттән Өфө провинцияһына ингән. 1744 йылдан 1781 йылға тиклем Өфө провинцияһы ул ваҡытта ойошторолған Ырымбур губернаһына ҡарай. 1744 йылда Ырымбур губернаһына быға тиклем Себер губернаһы өлөшө булып торған Иҫәт провинцияһы ла (Урал аръяғы Башҡортостаны) инә. 1781 йылда ике: Өфө һәм Ырымбур өлкәләренән торған Өфө наместниклығы ойошторола һәм ул 1796 йылға тиклем ғәмәлдә була. XVIII быуаттың 1865 йылына тиклем тотош Башҡортостан ҡабат ойошторолған Ырымбур губернаһына инә.

9-14 июлдә Өфө 53-сө Халыҡ-ара балалар уйындарын ҡабул итә. Башҡортостандың йәштәр сәйәсәте һәм спорт министры Руслан Хәбибов һүҙҙәренсә, баш ҡалаға 31 илдең 75 ҡалаһынан 1228 спортсы килә.

Ҡала хакимиәтендәге оператив кәңәшмә был юлы ла халыҡ йәшәйеше өсөн мөһим булған хеҙмәттәрҙе етәкләүселәрҙең отчетынан башланды.

Сибай ҡалаһынан эшҡыуар Илшат ХӘСӘНОВ менән "Бөтәһе лә үҙ эшен аса аламы һәм ни өсөн баҙарҙа башҡорттар етештергән продукция һирәк?" тигән һорауға яуап эҙләнек.

Режиссер Булат Йосоповтың "Беренсе Республика" тарихи нәфис фильмы экрандарға сыҡты. 17 марттан уны Өфөнөң һәм республика ҡалаларының ҡайһы берҙәрендә күрергә мөмкин буласаҡ. "Беренсе Республика" һуңғы йылдарҙа төшөрөлгән картиналарҙың иң көтөп алынғаны, тиһәк тә хата булмаҫ. Ҙур мөмкинлектәр мәле тип иҫәпләнә тарихта фильмда һүрәтләнгән осор. Һәләтлеләр осоро, халҡын ярата белгәндәр осоро...

Рәсәй генә түгел, ә сит ил тамашасыларын да Башҡортостан, башҡорт йырҙары менән таныштырып йөрөүсе "Заман" төркөмө республика халҡын да үҙ сығыштары менән йыш ҡыуандыра. Уларҙың сағыу, үҙенсәлекле сығышы мәҙәни сараға мәртәбә өҫтәй, уны байыта һәм һәр саҡ көтөп алына. Төркөм етәксеһе Радмир Муфтахин шулай уҡ башҡорт халыҡ көйҙәрен һәм йырҙарын гитарала уйнау өсөн эшкәртеүсе музыкант булараҡ та танылыу яулаған ижадсы. Уның гитараһында сиртелгән башҡорт моңо бер кемде лә битараф ҡалдырмай. Радмирҙың Өфөлә ҙур уңыш менән уҙған концертынан һуң осрашып әңгәмә ҡорҙоҡ.

Эске күңеле, тышҡы ҡиәфәте менән дә берҙәй матур, һәләтле, йомарт булған был кешегә Башҡорт драма, опера һәм балет театрҙары үҫешендә мөһим роль уйнарға тура килә. Яҙмыш уға ялҡынлы ижад тормошо менән йәшәүгә аҙ ваҡыт бүлә - бары тик 18 йыл. Әммә ошо мәл эсендә лә ул күп ролдәр ижад итә, бер нисә драма һәм музыкаль спектаклдәр ҡуя, Арыҫлан Мөбәрәков кеүек бар халыҡтың яратҡандарына әүерелерҙәй матур актерҙар тәрбиәләй.

Ауылдарҙа шәхси хужалыҡтарҙағы малға көтөүсе табыу мәсьәләһе йылдан-йыл ауырлаша бара. Малдар көтөүсеһеҙ йөрөгәнлектән, ауыл хужалығы культуралары сәселгән баҫыуҙар, бесәнлектәр, ултыртылған урман үҫентеләре тапалып һәм ҡышҡылыҡҡа әҙерләнгән бесән эҫкерттәре тәләфләнеп, ҙур зыян килә. Көтөүһеҙ йөрөгән һыйыр-аттар арҡаһында юл-транспорт фажиғәләре лә булып тора. Малдың юғалған саҡтары ла булғылай.

Үткән аҙнала хәбәр итеүебеҙсә, хәҙер оператив кәңәшмәләр яңы форматта үтә: иң тәүҙә мөһим тармаҡтар буйынса яуаплы хеҙмәттәрҙең бер аҙнала күҙәтелгән хәл-ваҡиғалар буйынса отчеты тыңлана. Уның һөҙөмтәлелеге әлегә аныҡ ҡына билдәле түгел, шулай ҙа яуаплы вазифа биләүселәрҙе һәр саҡ тонуста тоторға ярҙам итә. Был аҙнала ла тәүҙә шундай ҡыҫҡа отчеттар тыңланды.

Борон-борондан кеше тәбиғәт менән бәйләнешкә инеп, матди һәм рухи мәҙәниәт тыуҙырған. Үкенескә күрә, кешелек менән тәбиғәт араһындағы бәйләнеш борсоулы, киҫкен төҫ алды. Экология иң оло проблемаларҙың береһенә әйләнде. Халыҡты туйҙырып, йылытып, дауалап ҡына ҡалмаған, рухи аҙыҡ та биргән урман кәмей, ауылдан "ҡаса" бара. Тау битендәге ағастар һирәгәйеп, бөтөү өҫтөндә. Бер нисә йыл элек ауылға терәлеп торған Ҡыйрат тауы башындағы яңғыҙ ҡарт ҡайын ҡолағас, "Ул беҙҙең ағас ине", тип иланы ауыл инәйҙәре.

Һәр проблеманың да хәл итәһе юлдары була. Ниндәйҙер мәсьәләне тиҙ һәм үҙең генә йырып сыға алһаң, икенселәре иһә күп көс һәм ярҙам талап итә. Бигерәк тә бюрократик кәртәләрҙең ҙур булыуы ҡайһы бер проблеманың ныҡ итеп ҡабарыуына килтерә. Республиканың яңы Башлығы бөтә өлкәләге етешһеҙлектәрҙе бөтөрөүгә лә ихлас тотондо һәм әлегә тиклем өмөтһөҙ булып тойолған проблемаларҙың да сиселеүенә ышаныс уятты.