Башҡорт әҙәбиәтендә ижады менән уҡыусыларҙы арбаған яҙыусы-шағирҙар хаҡында һүҙ барғанда күптәр иң беренселәрҙән булып Салауат Әбүзәрҙең исемен телгә ала. Был арттырыу ҙа, шаштырыу ҙа түгел. Ә ябай тәбиғилек кенә. Сөнки шағирҙың бар ижады ла ана шул ябайлыҡҡа, ихласлыҡҡа ҡоролған. "Сөнки" тимен тағы ла, ул үҙе лә шиғырҙары кеүек үк - эскерһеҙ, әммә тәрән, бер ҡатлы, һиҙгер, баҫалҡы, көслө рухлы. Был кеше бер ваҡытта ла үҙен "Мин - шағир" тип килеп танытмаясаҡ, бер ерҙә лә иғтибар үҙәгендә булырға ынтылмаясаҡ, дан артынан ҡыумаясаҡ, китап һаны менән маҡтанмаясаҡ. Хатта әлеге һөйләшеүгә лә беҙ уны көскә күндерҙек. Донъяла, шул иҫәптән әҙәбиәт сәхнәһендә лә, әрһеҙлек һәм йылғырлыҡ хөкөм һөргәндә, ошондай кешеләрҙе осратыу һәм аралашыу бер таҙа һулыш кеүек булып китә. Ысын.

Бынан бик күп йылдар әүәл оло әһәмиәткә эйә һәм дәүләт ҡарамағындағы музей фондтарында мәңге һаҡланырға тейеш тип табылған әйберҙәр тураһында бөгөн һүҙ. Рәсәйҙең төрлө музейҙарындағы әллә күпме экспонаттар араһында XIX быуатҡа ҡараған башҡорт ир-егетен һынландырған скульптураларҙы ла осратырға була. Шуларҙың ҡайһы берәүҙәренә айырым туҡталып китәйек.

Хөснә өләсәйемдең: "Самауырҙар ҡайнай, сәйҙәре бешә баҙыян сәйнүктәрҙең эсендә", - тип йырлағанын күп тапҡырҙар ишеткәнем булһа ла, уның эстәлеге тураһында уйланғаным булмаған икән. Ҡолаҡҡа килеп ингән ят һүҙ - баҙыян сәйнүктең ниндәй икәнен белмәй инем. Әле килеп, Бөрйән районы Яуымбай ауылы ир-уҙаманы, ағас һырлау, ағас эшкәртеү оҫтаһы Рәил Мирза улы ЛАТИПОВтан "баҙыян" тигән һүҙҙе ишеттем һәм үҙем өсөн уның мәғәнәһен асыҡланым. Рәил Мирза улы ул көндө Өфөләге "Өфө-ладъя" халыҡ һөнәрселәре күргәҙмәһендә ҡатнаша ине. Әңгәмәбеҙ танышыуҙан башланды.

Ошо көндәрҙә Өфөлә эш сәфәре менән Ҡырғыҙстандан Бишкәк ҡала кәңәше Рәйесе Канатбек Музуралиев етәкселегендәге делегация булып китте.

"Туйғансы икмәк ашар көндәр тыуырмы бер ҡасан...", йәиһә, "Илдәр байығас, тик икмәк бешереп кенә күрше-күләнде ҡунаҡҡа саҡырып һыйлар инем..." тип ҡасандыр хыял иткән атай-әсәйҙәребеҙҙең хәтирәләрен тыңлап үҫкәндәр вәкиленән булараҡ, бына ошо хаҡта бер аҙ фекер итеп алырға булдым.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

62. Фәнил Әсәновтың "Ер аҫтында ай ярым" повесы.
63. Ноғман Мусиндың "Мин дә ата балаһы" повесы.
64. Раил Байбулатовтың "Оятыңдан үлмәй тор!" повесы.
65. Нурислам Шәйхуловтың "Хәүефле сәфәр" китабы.

Ошо арала ғына Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының "Ағинәй" республика йәмәғәт ойошмаһы ағзалары - Ейәнсура һәм Учалы ағинәйҙәре тарафынан ике ҙур сара ойошторолдо. Ул сараларҙың үҙенсәлеге, әһәмиәте, зарурлығы ниҙә? Улар үҙенсәлекле, сөнки бындай саралар республикала, айырым райондарҙа һәм ҡалаларҙа, ғәҙәттә, министрлыҡтар, ойошмалар, предприятиелар, хакимиәттәр тарафынан ҙур сығымдар түгеп атҡарыла. Ә ағинәйҙәр уны бер ниндәй түләүҙәргә һәм бүләкләүҙәргә өмөт итмәй, оло энтузиазм менән, үҙҙәренең ғаилә ҡаҙнаһына инеп, үҙ сығымдарына үткәрә. Улар әһәмиәтле, сөнки был саралар ауыл йәмғиәтенә, халыҡ йолаларына, ғәмебеҙгә, рухыбыҙға йән өрә. Улар ысынлап та зарур, сөнки һуңғы йылдарҙа халыҡ рухын уятыу, тоҡандырып ебәреү кеүек фарыз ғәмәлдәр бары тик ағинәйҙәр кеүек энтузиастар ҡулына ғына ҡалып бара. Беҙ тотонмаһаҡ, кем тотона был эштәргә, тигән сәм дәртләндерә ағинәйҙәрҙе ошондай сараларға. Ниндәй әһәмиәтле һәм зарур эштәр башҡарҙы һуң был юлы Ейәнсура һәм Учалы ағинәйҙәре?

Йәмле һабантуйҙар мәле етте. Халыҡтың көтөп алған байрамдарының береһе был. Тағы ниндәй сарала шулай ауылдар бер-береһе менән аралашып, күрешеп, уйнап-көлөп, бер-береһенең хәл-әүәлен белеп ҡала әле!

Был юлы рубрикабыҙҙа яҙыусы, журналист, Башҡортостан Республикаһы Йәмәғәт палатаһы ағзаһы Рәсүл СӘҒИТОВ сығыш яһай. Рәсүл Хәсән улы башлыса заман журналисының ниндәй сифаттарға эйә булырға тейешлеге, матур телмәр, һүҙҙәрҙе дөрөҫ ҡулланыу оҫталығы һәм башҡалар тураһында фекер йөрөтә.

Хәбәр ителеүенсә, "Башҡортостан" гәзитенең баш мөхәррире, шағир, журналист Азамат Рәмил улы ЮЛДАШБАЕВ менән З. Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт cәнғәт институтының кафедра мөдире, Башҡортостан Республикаһының Ҡурайсылар берлеге рәйесе Артур Борхан улы ҒАЙСАРОВ күптән түгел 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһына арналған "Ҡаһармандар эҙе буйлап" автомобиль сәйәхәтендә булып ҡайттылар. Әңгәмәбеҙ ошо сәйәхәт тәьҫораттары тураһында һәм... ул турала ғына ла түгел.

Төхвәт Ченәкәй

Икенсе хат.
Исҡужин! Мин 19 августа ғына юлға сыға алам. Мин кеҫәнән 170 һум аҡсаны алдырып, туҡталып ҡалдым. Яңынан юллыҡ аҡса йыйыр өсөн йүгерергә тура килде. Мин әле һау, Ҡаҙандан һин киткәндәгесә. Хәҙер мин Һамар арҡылы туп-тура һиңә адрес биргән ауылға, колхозға ҡайтам. Сентябрҙең 3-дә генә унан китәм. Әгәр һин керһәң, һинең менән элегерәк китергә мөмкин булыр. Һин Ырымбур - Пермь юлы менән үткәндә Чернотрок (Черный Отрог - Г.С.) ыстанцияһына төшөп ҡал да, Никитинский тигән ауылға мине һорап бар.

Баш ҡалала үҫкән милләттәштәр араһында төрлө һөнәр кешеләрен осратырға мөмкин. Ә бына кеше күңелен аңлаусылар, уларға рухи һәм шәхси үҫеш йәһәтенән ярҙам итеүселәр, моғайын, бик һирәктер. Бының өсөн тәү сиратта кешеләрҙе яратырға, улар күңелен аңларға, проблемаларын асылың аша үткәрергә, уларға камиллашыу һәм үҫеш юлын күрһәтеү кәрәктер. Сираттағы әңгәмәсебеҙ, кешенең шәхси үҫеше һәм был тормоштағы тәғәйенләнеше буйынса эксперт, психолог, ҡатын-ҡыҙҙар курстарын һәм консультацияларын ойоштороусы, педагогия фәндәре кандидаты Гөлнәзирә ЙӘНТҮРИНА - нәҡ ана шундайҙарҙан.

Был ниндәй ғәжәп хәл - ниндәй генә дәүерҙә йәшәмәйек, тел мәсьәләһе гел көнүҙәк урында. Баш иҫән булһа, тел һаҡланыр әле, тип уйлай инем ошоғаса. Хәҙер был йәһәттән фекерем үҙгәрҙе. Һан яғынан һаҡланһаҡ, хатта арта барһаҡ та, башҡорт телендә һөйләшеүселәр күҙгә күренеп кәмей бара.

Ураҙала нисек дөрөҫ туҡланырға икәнен белмәү ошо изге ғәмәлдең бәҫен ебәрергә лә мөмкин. Шуға ла бер нисә кәңәш тәҡдим итәбеҙ.

Ауыҙ асыу (ифтар) ваҡыты еткәс, ашарҙан алда 0,5-1 литр бүлмә температураһындағы газландырылмаған минераль һыу эсергә һәм 3-5 бөртөк хөрмә йәки башҡа төрлө киптерелгән емеш (йөҙөм, күрәгә, ҡара емеш) ашарға.

2016 йылда физиология һәм медицина өлкәһе буйынса Нобель премияһына Япония биологы Ёсинори Осуми лайыҡ булды.

Токионың Технология университетынан күҙәнәк биологияһы белгесе аутофагия механизмдарын асҡан өсөн юғары награда алды. Аутофагия - күҙәнәктең кәрәкмәгән өлөштәрен, йәғни унда ултырған төрлө "сүп-сарҙы" утилләштереү йәки ҡайтанан эшкәртеү процесы. Термин грек теленән "үҙ-үҙен ашау" тип тәржемә ителә.

1922 йылда Башҡорт АССР-ы Мәғариф халыҡ комиссариаты ҡарамағында Академик үҙәк асылып, уның составында башҡорттарҙың көнкүрешен, тарихын, мәҙәниәтен өйрәнеү маҡсатында "Башҡортостанды өйрәнеү йәмғиәте" ойошторола. 1930 йылда республика Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Башҡортостан Комплекслы ғилми-тикшеренеү институты асыла һәм бер аҙҙан үҙгәртеп ойошторола. 1931 йылда Комплекслы институт нигеҙендә Милли мәҙәниәт институты асыла. 1932 йылдың 4 мартында Институт буйынса беренсе бойороҡ сығарыла. Был көн Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты эшмәкәрлегенең башы булып тора. Институттың бүлек мөдирҙәре - филология фәндәре докторы Миңлеғәле НӘҘЕРҒОЛОВ, тарих фәндәре кандидаты Марсил ФАРХШАТОВ, ғилми хеҙмәткәрҙәр, филология фәндәре кандидаттары Гөлнар ЮЛДЫБАЕВА, Гөлназ ЙӘҒӘФӘРОВА менән ошо уңайҙан түңәрәк ҡорға йыйылдыҡ.

Был араларҙа "Родина" кинотеатрында "Бабич" фильмы экранға сыҡты. Ул 1913-1919 йылғы ваҡиғаларҙы үҙ эсенә ала. Фильмда Шәйехзада Бабич менән бергә йәмғиәткә артыҡ билдәле булмаған башҡа шәхестәр ҙә урын алған. Ғөмүмән, фильмда ҡатнашҡан 70-тән ашыу персонаждың кәмендә яртыһы хаҡында айырым мәҡәлә әҙерләргә була. Был шәхестәр - беҙҙең тарих. Данлы, яулы, иғтибарға һәм ихтирамға лайыҡ тарих. Бөгөн һүҙем - Бабичтың ике яҡын дуҫы хаҡында. Мәҡәләлә эксклюзив әйбер - шағир Төхвәт Ченәкәйҙең хаттары килтерелә. Ҡасим Ғирфанов хаҡындағы ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр уның шәхси архивынан алынды.

Алтай - төрки халҡының алтын бишеге һанала. Алтайлылар легендаһы буйынса, дошмандар тарафынан төркиҙәр юҡҡа сығарылған ваҡытта, Күк Тәңре үҙенең тоғро бүреһен ярҙамға ебәрә. Ҡанлы һуғыштан һуң тере ҡалған бер бәләкәй малайҙы шул бүре Алтай тауҙарына ҡасырып, үлемдән һаҡлап алып ҡала. Шул ир бала һәм бүре тоҡомонан бөтә төрки халыҡтары ярала...

Яҙҙың һуңғы көнөндә Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов "Вся Уфа" телеканалында тура эфирҙа граждандарҙың һорауҙарына яуап бирҙе.
Был хаҡта анонс күпкә алдан алып барылғанға күрә, баш ҡала халҡы тапшырыуға хаттар яҙып, шылтыратып, смс-мөрәжәғәттәр менән үҙен борсоған һорауҙарҙы биреп ҡалырға һәм яуап алырға тырышты. Билдәләнгән көнгә тиклем редакция сайтына 200 самаһы хат, Ватсап мессенджерына 130-ҙан ашыу мөрәжәғәт килә, тура эфир барышында бер нисә тиҫтә шылтыратыу ҡабул ителә.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!