Социаль селтәрҙәрҙә тағы шау-шыу ҡупты: "Бәйләнештә"ге бер төркөм хәбәр итеүенсә, Башҡортостанда "Рус телле уҡыусыларҙың хоҡуғын яҡлау буйынса комитет" төҙөлгән икән. Унан мәғлүм булыуынса, баш ҡаланың 39-сы гимназияһында белем алыусы уҡыусыларҙың бер төркөм ата-әсәһе бер йыл инде уҡыу планын үҙгәртергә, башҡорт теле дәресе иҫәбенә рус йәки инглиз телен уҡытыуға өлгәшергә тырыша.

...Ә командир һаман донъя буйлап…
Һалдаттарын йөрөй таратып...
Еңеү байрамы алдынан Интернет селтәрендә салынып ҡалды был шиғыр юлдары. Авторын, үкенескә күрә, иҫләмәйем, ниндәйҙер төркөмдәге таныш булмаған таныш ине. Ләкин йөкмәткеһе генә түгел, ундағы образдар һаман да күҙ алдында тора: донъя буйлап мәңге йәш, үлемһеҙ булып ҡалған һалдаттар атлай, улар хатта ял итергә лә туҡтамай; был парадты бөгөнгөнән күҙәтеп тороусылар үҙҙәренең хәбәрһеҙ юғалған йәки әлегәсә ерләнгән урыны асыҡланмаған атай-олатайҙарын танып, ошо сафтан алып ҡала бара, алып ҡала бара… Йәш лейтенант инде һигеҙенсе тиҫтә йыл донъя буйлап һалдаттарын өйҙәренә тарата, һуңғы һалдаттың исеме асыҡланып, уны туғандары тапмайынса, һуғыш туҡтамай, дауам итә…

Дүртенсе йыл рәттән республиканың мәктәп уҡыусылары Башҡорт Юниор КВН лигаһының миҙгел уйынында ҡатнашып, тамашасыларын иң шәп көләмәстәре менән ҡыуандыра. Уйындың сираттағы финалы ошо көндәрҙә баш ҡаланың Конгресс-холл бинаһында үтте.

"Тамыр" балалар һәм үҫмерҙәр телеканалы эшмәкәрлеген ниндәй һүҙҙәр менән баһалаһаң да аҙ булыр төҫлө. Ҡапыл шундай фекер башҡа килә: "Тамыр" һүҙен төҙөгән хәрефтәр үҙе үк улар эшмәкәрлегенә бер ҡылыҡһырлама була ала, имеш: талант, аҡыл, милләт, ырыҫ, рух. Ысынлап та, 25 йыл дауамында "Тамыр" талантлы, аҡыллы, милләттең киләсәген тәшкил иткән ырыҫлы, рухлы балалар тәрбиәләүсе ойошмаға әйләнде. "Башҡортостан" дәүләт концерт залында үткән "Бейеклектәр яулайбыҙ" исемле байрам концерты тамашасыны ошо хәҡиҡәткә тағы бер тапҡыр инандырҙы.

-Ҡәйнәм, нишләп һине "паровоз килен" тип әйткәндәр ул? - тип һорайым инде һикһәндең етеһен тултырып килгән ҡәйнәмдән. Был хаҡта әллә нисә тапҡыр ишеткәнем булыуына ҡарамаҫтан, уның ифрат та матур итеп һөйләгән хәтирәләрен тыңларға яратам.
- Ә-й-й, кейәү, баравузын да күрҙем инде, хатта үҙем дә "баравуз" булып киттем заманында. Ундай машинаны ғүмеремдә тәүге мәртәбә күргәндә мең дә туғыҙ йөҙ ҡырҡ дүртенсе йыл, миңә ни бары ун дүрт йәш ине, - тип башлап алып китә ҡәйнәм тормошошоноң күпмелер өлөшөн сағылдырған тарихын. Уның һөйләгәндәрен мөмкин тиклем нығыраҡ хәтерләргә тырышып, иғтибар менән тыңлайым, кинофильм ҡараған шикелле, хатта ана шул ваҡиғаларҙа үҙем ҡатнашҡан һымаҡ итеп күҙ алдына килтерергә тырышам.

Бер быуат элек булған тарихи ваҡиғаларға бөгөнгө көндән ҡарап, ниндәйҙер баһа биреү, тегеләр хаҡ булған, былар яңылышҡан, тип уйлауы еңел ул. Шуға ла мин тарихи фильмдарҙы бик яратмайым. Дөрөҫөрәге, кино төшөрөүселәрҙең үлсәүҙең бер яғында ятҡан әйберҙе икенсе яғына күсереп һалырға ынтылыштары күңелемә ятып бөтмәй ине. Режиссер Булат Йосоповтоң "Бабич" фильмы был йәһәттән ҡараштарымды үҙгәртте.

Бөйөк Ватан һуғышы ваҡиғалары, шул осорҙоң ауырлыҡтары тураһында китаптар, кинолар аша ғына беләбеҙ. Кем китап уҡырға яратмай, ул артыҡ ҡыҙыҡһынмай ҙа был ваҡиғалар менән. Шул уҡ ваҡытта бәләкәйҙән олатай-өләсәһе тәрбиәһен күңеленә һеңдереп үҫкәндәр һәм Бөйөк Ватан һуғышы ваҡиғаларына, ул осор кешеләренә ҡарата оло ихтирам менән ҡараған йәштәр ҙә бар арабыҙҙа. Шуларҙың береһе - Башҡортостан юлдаш телевидениеһы хәбәрсеһе Азат Ғәлиуллин менән әңгәмәбеҙ.

Башҡорт дәүләт филармонияһының ҙур залында "Арғымаҡ" этно-рок төркөмөнөң ҙур концерты булып үтте. Ике сәғәттән ашыу барған тамаша ысын мәғәнәһендәге Аң, Рух, Ғәм, Ырыҫ, Моң, Аҡыл, Ҡот байрамына әүерелде.

Мәскәү дәүләт халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институты магистранты Марат ТӨХВӘТУЛЛИН менән Рәсәйҙең юғары уҡыу йорттарына уҡырға инеү, һөнәр һайлау һәм лидерлыҡ сифаттары тураһында әңгәмәләштек.

Һөнәре буйынса - ул техник-механик. Хеҙмәт карьераһын ябай механиктан башлап, БР Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтай Рәйесенең ярҙамсы-кәңәшсеһе вазифаһына тиклем үрләй. Бының шулай булыуына һис аптырарға ярамай, сөнки аралаша башлаһаң, уның милләтебеҙҙең киң эрудициялы зыялыһы булыуын тояһың. Бары тик баҫалҡылығы арҡаһында ғына уны бик белеп тә бөтмәйҙәрҙер, бәлки. Бөгөнгө әңгәмәсебеҙ - заманында Бaшҡорт ACCP-ының Министрҙар Советы рәйесе урынбаҫары булып эшләгән билдәле шәхес, яҙыусы Рамаҙан Өмөтбаевтың улы Рауил ӨМӨТБАЕВ.

2008 йылда, Мөхәмәтша Солтанғолов үҙенең 80 йәшен билдәләгәндә, үҙебеҙҙең район гәзите "Һаҡмар"ҙа уға өндәшеү рәүешендә яҙылған мәҡәләмде баҫтырғайным. Шул мәҡәләне "Киске Өфө" гәзите уҡыусылары иғтибарына ла тәҡдим итмәксе булдым. Мәҡәләлә һүҙ барған ағай ҡазаланып, оҙаҡ ҡына хәрәкәтһеҙ ятты. Ул икенсе ауылдан булһа ла, йыш ҡына хәлен белер булдым. Үҙ-ара ихлас инек. Бөгөн ағай донъялыҡта юҡ инде. Әлеге яҙмам уның яҡты иҫтәлегенә бағышлана. Һуғыш йылдарында илде ас итмәгән малайҙар быуынының бер вәкиле тураһында бөгөнгө яҙмам.

Минең ҡарт олатайым Баһауетдинов Абдрахман Исмәғил улы 1908 йылдың 5 декабрендә Архангел районының Ҡыҙғы ауылында тыуған. Ошо уҡ райондың Тирәкле ауылынан Сәлихә Мөхәмәтәмин ҡыҙы менән ғаилә ҡорғандан һуң, күрше Аҙау ауылына күсенеп йәшәй башлайҙар. Улар икеһе лә бер быуатҡа яҡын ғүмер кисерә. Ҡарт олатайым да, ҡарт өләсәйем дә 93 йәшкә тиклем йәшәй. 71 йыл бергә татыу ғүмер юлы үтәләр. 16 бала тәрбиәләйҙәр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, шуларҙың һигеҙе бәләкәй сағында уҡ төрлө ауырыуҙарҙан үлеп ҡала. Ҡалған һигеҙе быуын нығытып, үҙ аллы тормошҡа аяҡ баҫа.

1945 йылдың майы. Иртән уянып китһәм, өйҙә бер кем дә юҡ. Инәйем яланда утауҙалыр, ә апайым, ағайым, энем йә урманда, йә Әй буйындаларҙыр. Ашарға эҙләп тороуҙың мәғәнәһе юҡ. Шуға, тиҙ генә буржуйкаға ут яҡтым да, көрәк, биҙрә алып, серек бәрәңге ҡаҙырға баҡсаға сыҡтым. Ярай әле өйҙә май бар ине. Тәмле итеп йәймә бешерҙем. Ихатаға сығып, ләззәтләнеп ашап ултырғанда, урамдан хәрби кейемдәге бер кеше килә ятҡанын күрҙем. Погонында дүрт йондоҙ, ордены бар, үҙе ныҡ аҡһай.

1945 йылдың яҙы. Етенсе синыфты ғына тамамлаған өлгөлө уҡыусы, Ғәбдин ауылы ҡыҙы Фирҙәүес Шәрәфетдинованы Иҫке Балапан ауылы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Әсәйем ауыл халҡы менән мәктәп бинаһына ремонт эшләп, тышын ағартып йөрөгәндә юл буйлап бер һалдат ҡайтып барғанын күрә. "Дәһшәтле яу ҡырынан кем бәхетенә ҡайтып килә был йәш офицер?" - тип эшләп йөрөгән ҡатын-ҡыҙҙар егеткә ҡаршы йүгереп сыға. Офицер күрше Байым ауылы егете Ғабдуллин Талха Хажимөхәмәт улы булып сыға. Әсәйем уға ҡоҙаса тейешле була, кискеһен иптәш ҡыҙҙары менән хәл белешергә тип өйөнә баралар. Дошман пуляһынан ҡурҡмай, рота командиры булып хеҙмәт итеп ҡайтҡан егет һылыу ҡыҙ алдында ҡаушап ҡала. Күстәнәсләп сәй эсергә ултырғас, самауырҙан сынаяҡҡа сәй яһар урынға, сәйнүккә һыу өҫтәп, һөт һалып, әсәйем алдына килтереп ҡуя. Ошо хәтирәне улар һәр ваҡыт иҫкә төшөрөп, көлөшөп ала торғайны.

Һуғыш йылдарында тыуған баламын. Бала саҡтың бер ваҡиғаһы әле лә күҙ алдымда: өс туған Имаметдин ағайым ауылыбыҙға ҙур вертолет менән ҡайтып төшә. Ташаҫты ауылының бөтөн балалары йән-фарман уға ҡарай йүгерәбеҙ, вертолетты уратып алабыҙ. Ул беҙҙе вертолетҡа ултыртып, һауаға күтәргәне лә бар ине. Оҙаҡ йылдар "Өфө" аэропортында техник булып эшләгән Имаметдин Сәлимгәрәй улы Әбүзәров һуғыш ветераны ла.

Күңелемдә күптән бер һуғыш тарихы йөрөй. Уныһы ла телдән-телгә күсеп килеп еткән. Мине әҙәби әҫәр итеп яҙыр типтер инде, бер апай һөйләгәйне. Уға ҡасандыр журналистика өлкәһендә эшләгән икенсе апай һөйләгән. Ул апайға алтмышынсы йылдарҙа бер һуғыш ветераны булған олатай һөйләп киткән. Көн дә редакцияға эшкә барған ҡатынды шул тирәлә йәшәгән һәм йыш ҡына урамда осрашып һаулашып йөрөгән бер бабай туҡтатҡан да, ҡыҙым, һин бит гәзит кешеһе, һиңә һөйләр һүҙем бар, тигән. Апай тыңлаған, әммә ул заманда был тарихты гәзиткә сығарырға батырсылығы етмәгән. Яҙған хәлдә лә, әҙәм ышанмаҫ йәки үткәрмәҫтәр ине. Киләһе апай ҙа, һөйләп тә, яҙып та уҡыусыны ышандыра алмам, тип уйланым, тип, был хәбәрҙе миңә еткерҙе. Хәл ошолай булған.

Етмеш икенсе тапҡыр Еңеү яҙын ҡаршылайбыҙ. Ер йәшәреп, тәбиғәттең уяныу мәленә тап килеүе лә хатта Бөйөк Еңеүебеҙҙең тормошто раҫлаусы көсө, бөтөн тереклекте ҡурсыусы тыныслыҡ символы булыуына бер ишара. Ваҡыт арауығы беҙҙе тарихыбыҙҙа ҡалған 1945 йылдың 9 майынан алыҫайтҡан һайын, күңелебеҙгә, аңыбыҙға тағы ла тәрәнерәк һеңеп, рухыбыҙға яҡыная ғына бара ул көн.

Тормошта ла бик алсаҡ, ихлас кеше ул, йырҙары ла хисле булыуы менән айырылып тора. Уның йырҙарын халыҡ, оҡшай, оҡшамайға ла бүлмәй, барыһын да яратып тыңлай һәм йырлай. Һүҙебеҙ Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Ш. Бабич исемендәге Республика Дәүләт йәштәр премияһы лауреаты Юлай ҮҘӘНБАЕВ тураһында. Ошо көндәрҙә ул 50 йәшлек юбилейын билдәләне. Ошо уңайҙан файҙаланып, Юлай Хәмит улы менән әңгәмәләшеп алдыҡ.

Ошо көндәрҙә Инйәр ҡасабаһы мәҙәниәт йортонда "Ағы барҙың - туғы бар" тип исемләнгән һөт байрамы үтте. Инйәр ағинәйҙәре ойошторған сарала Йөйәк, Уҫманғәле, Межгорье ағинәйҙәре лә ҡатнашты һәм үҙ оҫталыҡтарын сағылдырған күргәҙмәләрен ҡуйҙы. Яҡташтарының байрамын йәмләргә Өфөнән килеп еткән шағирә, йәмәғәт эшмәкәре Гүзәл Ситдыҡова ла шиғри күстәнәстәре менән уртаҡлашты, сараға мәртәбә өҫтәне.

Һәр йылда ла яҙ миҙгеле төрлөсә килә. Бына быйылғыһы, әйтәйек, бигерәк һағындырып ҡына, үтә инәлтеп кенә килә. Ә инде былтырғыһы иһә, шаулап-ярһып үҙ мәлендә килде һәм... серәкәйҙәрҙең баҫып алыуы менән иҫтә ҡалды.

Серәкәй тураһында һүҙ сыҡҡас, бер иптәштең әсенеп әйткәне иҫкә төштө әле. Серәкәйҙәр уны бигерәк аптыратҡандыр инде, шуға ла ул йәне көйөүенән ни эшләргә белмәй, ошолай тип һөйләнеп торғайны.