Ҡартатайым Мөхәмәт Ғәли улы Байдәүләтовтан Әхмәтзәки Вәлидиҙең беҙҙең яҡтарҙа - Хәйбулла районында булып китеүе тураһында ишеткәнем бар ине. Эҙләнеүҙәрем һөҙөмтәһендә "Ирмәк" йырының тарихына барып юлыҡтым.

Әкиәттәр, мифтар, хикәйәттәр, кинәйәле хикәйәләр һәм башҡа шуның кеүек ауыҙ-тел ижадына ҡараған һүҙ жанрҙарын күптәр балалар өсөн тәғәйен тип уйлай. Әммә улай түгел, бындай әҫәрҙәр йәште айырмай. Был, күрәһең, шуға бәйле: тәү ҡарамаҡҡа эскерһеҙ, ябай күренгән ижад емештәре логик фекерләүҙе талап итмәй, туранан-тура кешенең аҡылына йоғонто яһамай, тормошта уңыш ҡаҙаныу өсөн кәңәшсе-әсбап та түгел. Улар интуицияға, фантазияға, хыялланыуға этәргес бирә. Ә хыялланыу бала өсөн генә хас түгел, оло кеше өсөн дә берҙәй ҡәҙерле.

Статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, Башҡортостан суицид күренештәре буйынса лидерҙар рәтендә. Үкенескә күрә, хәҙер үҙ-үҙенә ҡул һалыу осраҡтары йәштәр һәм балалар араһында ла киң тарала бара. Бик йыш суицид сәбәбе булып интернеттағы үлем таратыусы, шул аҙымға этәреүсе сайттар тора. Был ысынлап та шулаймы, әллә балаларҙың, үҫмерҙәрҙең үҙ-үҙенә ҡул һалыуында икенсе сәбәптәр ҙә бармы? Ошо мәсьәләгә асыҡлыҡ индереү өсөн БР Һаулыҡ һаҡлау министрлығының баш медицина психологы, БДУ-ның психология һәм клиник психология кафедраһы мөдире Ирина Рудольфовна ХОХҡа мөрәжәғәт иттек.

Яңы рубрикабыҙҙың тәүге ҡунаҡтары - Башҡортостан юлдаш телевидениеһының яңылыҡтар бүлеге хеҙмәткәрҙәре Рәмзиә Кәримова һәм Илдар Байбулатов. Республикабыҙҙың журналистика өлкәһендә хеҙмәт иткән был матур иштәр гәзитебеҙ битен биҙәрҙәй, күптәргә үрнәк булырҙай ғаилә. Ситтән ҡарағанда бик етди булып, башкөллө мәшәҡәттәргә сумған ир менән ҡатын яҡындан аралашҡанда бөтөнләй икенсе юҫыҡта асылды. Рәмзиә алсаҡ, ҡыҙ-ҡатындарса күп һүҙлерәк, шул уҡ ваҡытта төплө фекерле булһа, Илдарҙың аҙ һүҙле, әммә тапҡыр, шаян, ипле, хатта хисле лә булыуын аңғарҙым. Был фекерҙе улар менән һөйләшеү үҙе үк дәлилләй.

Билдәле булыуынса, "күркә" тигән ҡош донъяға Америка ҡитғаһы асылғандан һуң, унда Европанан күпләп халыҡ күсеп барып, улары әлеге ҡошто Европа ҡитғаһына килтергәндән һуң ғына таралып китә. Ҡырағай күркәләр тик Америка ҡитғаһында ғына таралған. Урыҫтар был ҡошто "индюк, индейка", тип атай. Азери төркиҙәр, ҡаҙаҡ туғандарыбыҙ, үзбәктәр "индей тауығы", тиҙәр. Башҡорт менән татар иһә, "күркә", ти.

Ҡаршымдағы ултырғыста башын эйеп, ике ҡулы менән битен ҡаплап, бер йәш кенә ҡыҙ һыҡтап-һыҡтап илай. Балаҡайҙың кисерештәрен йөрәгем өҙөлөп, бөтә күңелем менән аңлаһам да, көсһөҙлөгөмдән бер һүҙ ҙә өндәшә алмай тешләнәм. Йә уның йөрәгенә үтеп инерҙәй һүҙҙәр ҙә килмәй бит әле кәрәк саҡта! Илай торғас, баланың еҙ сәстәре туҙрап бөттө, уларҙы өҫкә һыпырған һайын, башын күтәреп, миңә күҙ ташлап ала ла, артабан һыҡтай. "Ни өсөн мин? Ни өсөн миңә төштө был өлөш? Мин кем алдында ғәйеплемен һуң?"

Автобус туҡталышында ике таныш осрашты. Күрәһең, күптән күрешмәгәндәр - һәр береһе яңылығы менән бүлешергә ашыҡты. Берәүһе быйыл хаҡлы ялға сыҡҡан, икенсеһе күптән түгел генә ҡыҙын кейәүгә биргән.

Актер өсөн театрҙа йәки кинола бөйөк шәхестәрҙе уйнай алыу мөмкинлеге - уңышлы билет тартып сығарыу менән берҙер, моғайын. Башҡортостандың 100 йыллығына арналған һәм ошо көндәрҙә тамашасы иғтибарына тәҡдим ителәсәк "Бабич" фильмында ялҡынлы шағир, билдәле йәмәғәт һәм дәүләт эшмәкәре, Башҡорт хөкүмәте ағзаһы Шәйехзада Бабич ролен башҡарған актерҙың был ролгә илткән юлы ла, үҙенең шәхесе лә күптәргә ҡыҙыҡтыр. Шуға ла М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры актеры Илгиз ТАҺИРОВ менән әңгәмәбеҙҙә уның үҙенең күңел донъяһын асырға тырышырбыҙ.

Башҡорт милли театры - ул романтик театр, шуға ла бөгөн дә тамашасыларға сәхнәлә матур мөхәббәт тарихтары, хис-тойғолар ҡойоно, йыр-бейеү яҡыныраҡ кеүек. Шулай ҙа бөгөнгө башҡорт театры ниндәй юлдан китергә, ниндәй юҫыҡта үҫешергә тейеш? Ошолар тураһында Стәрлетамаҡ дәүләт башҡорт драма театры режиссеры Айҙар Марат улы ЗАРИПОВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Әбйәлил районы үҙәге Асҡар мәҙәниәт һарайында район ағинәйҙәре ҡоро булып үтте. Унда райондың барлыҡ ауылдарынан тиерлек 300-ләп ҡатын-ҡыҙ ҡатнашты.

Бөрйән районы Әбделмәмбәт урта мәктәбенең физкультура уҡытыусыһы, фоторәссам Зиннур Ғүмәр улы Боҫҡоновто республикала ғына түгел, сит төбәктәрҙә һәм өлкәләрҙә лә яҡшы беләләр. Уның уҡыусылары төрлө кимәлдәге ярыштарҙа ҡатнашып, тәүге урындарҙы яулай. Тағы шуныһы: был төпкөл ауыл мәктәбе ике йыл рәттән спортты һәм физкультураны үҫтереү йәһәтенән республикала иң яҡшы мәктәп исемен алды. Ул ғына ла түгел, 2015 йылда Әбделмәмбәт мәктәбе "Спортты һәм физкультураны үҫтереү буйынса Рәсәйҙә иң яҡшы мәктәп" тип танылды. Был турала республика матбуғатында, шул иҫәптән беҙҙең гәзиттә лә мәғлүмәттәр булғайны. Бөгөнгө әңгәмәлә беҙ Зиннур Боҫҡоновтан педагогик тәжрибәһе менән уртаҡлашыуын һораныҡ.

Уҡыусыларыбыҙ Илфат Әмировты былтыр гәзитебеҙҙең 25-се һанында баҫылған мәҡәлә аша ла беләлер. Һәр хәлдә, Көйөргәҙе районы Илкәнәй ауылы егетенең көрәш майҙандары уртаһына башҡорт еләнен һәм ҡамсат бүркен кейеп сығыуы, рингтарҙа үҙен "Башҡорт" тип таныштырыуҙы талап итеүе хәтерегеҙҙә ҡалғандыр. Юрист һөнәрле, Башҡорт дәүләт университетының тарих факультетында аспирантурала уҡыусы, Мәскәүҙә шөғөлләнеүсе спортсы-профессионал - ҡатнаш алыш төрҙәре (ММА) буйынса Халыҡ-ара, Бөтә Рәсәй турнирҙары еңеүсеһе Илфат ӘМИРОВ күптән түгел Ҡытайҙың Чиньжоу ҡалаһында үткән WLF турнирында еңеүсе булып танылғайны. Ошо уңайҙан Өфөгә ҡайтҡанында беҙ тағы ла уның менән әңгәмәләшеп алырға булдыҡ һәм уны редакцияға саҡырҙыҡ. Әйткәндәй, Өфөлә лә күнекмәләр үткәреүгә, ваҡыты бик тығыҙ булыуға ҡарамаҫтан, Илфат беҙҙең редакцияла булырға, журналистар менән аралашырға бик ярата.

Башҡортостан Республикаһының 100 йыллыҡ юбилейын байрам итергә әҙерлек старт алған ағымдағы йылдың башҡорт халҡының рухи батшаһы, мәшһүр дин белгесе, философ, мәғрифәтсе-мөғәллим шәйех Зәйнулла ишан Рәсүлевтың баҡыйлыҡҡа күсеүенә 100 йыл тулыуын билдәләү менән башланып китеүе, йәғни быуатлыҡ ваҡиғаларҙың тап килеүе осраҡлы ғына күренеш түгел. Башҡортостан Диниә назараты ойошторолоуға ла быйыл 100 йыл тула...

РФ Дәүләт Думаһы Дәүләт төҙөлөшө һәм ҡануниәт буйынса комитеттың алкоголь продукцияһын законһыҙ һатҡан өсөн штрафтарҙы арттырыу тураһындағы закон проектын хупланы. Был турала закон проекты авторҙарының береһе, РФ Дәүләт Думаһы депутаты Зариф Закир улы БАЙҒУСҠАРОВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Ошо көндәрҙә Сибай институтында "Башҡортостан - үҫеш территорияһы: эшҡыуарлыҡ, экология, тел һәм мәҙәниәт" тип аталған Бөтә Рәсәй фәнни-ғәмәли конференцияһы уҙҙы.

"Киске Өфө"нө 2003 йылдан башлап алдырып уҡыйым. Был гәзит менән тәүге танышыуым әле лә хәтерҙә. Ниндәйҙер бер гәзиттең йыртылып бөткән бер киҫәге ҡулыма килеп эләкте. Шул өҙөктә яҙылған юлдарҙы уҡып ҡарау менән "Был бик шәп гәзит күренә, нисек атала һуң ул?" тип, таныштарымдан һораша башланым. Миңә был гәзит битенең "Киске Өфө"нән икәнен әйттеләр. Ул мәлдә мин хаҡлы ялға сыҡҡан инем инде.

Ысын башҡортто атһыҙ, уҡ-һаҙаҡһыҙ күҙ алдына ла килтереп булмаҫ ине. Ат әле лә уның ҡанаты, тоғро юлдашы булып ҡала килә, ә бына онотола яҙып барған уҡ-һаҙаҡ традицияһын тергеҙеп, егеттәребеҙ бик маҡтаулы, изге эш башлап ебәрҙе.

Йөрөгән таш шымара, ятҡан таш мүкләнә, ти халҡыбыҙ. Һәр кем йөрөй-йөрөй, ил-йорт күрә-күрә, ут-һыу кисә-кисә тәжрибә туплай. Беҙҙең бөгөнгө геройыбыҙ ҙа Рәсәйҙең төрлө ҡалаларында эшләп, төрлө халыҡтарҙың көнитмешен өйрәнгәндән һуң, тыуған яғына ҡайтып, халыҡ кәсептәренә нигеҙләнгән кейеҙ-быйма баҫыу цехы аса. 2012 йылда Әбйәлил районы үҙәге Асҡарҙа быйма, кейеҙ баҫыу цехы асып ебәреп, һатып алыусыларына киң ассортиментлы тауар тәҡдим итеүгә өлгәшкән Йәмил Рафиҡ улы БАЙМЫРҘИН тураһында бөгөнгө һүҙебеҙ. Ул үҙенең уңыштары, быйма, кейеҙ баҫыу эшенең ҡыҙыҡлы, шул уҡ ваҡытта ауырлыҡтары тураһында бәйән итер. Был әңгәмәне уҡығандан һуң уҡыусыбыҙ үҙенә фәнни нигеҙле тәжрибә алыр, тип ышанабыҙ.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

Тормош ҡуласаһы бер генә мәлгә лә туҡталыу белмәй. Дәүерҙәрҙе дәүер алмаштырып, бер ҡоролош урынына икенсеһе барлыҡҡа килеп, йә һиллектә, йә йөрәктәрҙе өшөтөр ыҙғыш-сыуалыштарҙа сағылып, донъя йомғағы һүтелә-һүтелә үҙ юлынан тәгәрәй. Меңәр-меңәр йыл шулай булған һәм шулай буласаҡтыр, күрәһең. Әммә ошондай мәлдәрҙә лә йәшәүҙән йәм-тәм табып, кешелек асылын юғалтмай, рухын байытып, илдең үткәне менән ғорурланып, киләсәген уйлап йәшәй халҡыбыҙ. Халыҡты йәшәтеүсе көс - ул милли үҙаң, әҙәп, иман, йәндәй күргән ғәзиз тыуған ер, үҙенсәлекле, ҡабатланмаҫ биҙәкле туған тел, йырлы-моңло өн-һүҙҙәребеҙ.