Белорет ҡалаһының Я. Хамматов исемендәге Башҡорт гимназияһы - уҡытыу башҡорт телендә алып барылған белем усағы ул. Уның уңыштары бында эшләгән педагогтарҙың һөнәри уңыштары һәм уҡыусыларҙың өлгәше, ижад өлкәһендәге еңеүҙәре менән дә баһалана.

Башҡорт телен яҡлап яҙған һүҙҙәрем интернет донъяһында күп кешенең иғтибарын йәлеп итте. Минең фекерҙәремде яҡлаусылар менән бергә, мине ике йөҙлөлөктә ғәйепләүселәр ҙә булды. Әммә был дөрөҫ түгел.

Салауат Юлаев һәйкәле 50 йыл буйына баш ҡалабыҙҙың рухиәт үҙәге һәм ғорурлығы булып, халыҡтарҙы берләштереп тора. Ҡала һәм республика халҡының да, Өфөгә килгән ҡунаҡтарҙың да иң яратҡан урыны был. Дуҫтарығыҙ һәм таныштарығыҙға, балаларығыҙға ошо һәйкәл хаҡында ниҙәр һөйләр инегеҙ?

Әбйәлил районының Амангилде ауылында үткән "Ҡәйнә менән килен мөнәсәбәтенең йәш ғаиләне һаҡлап ҡалыуҙағы роле, бала тәрбиәләүҙә сағылышы" тип аталған ҡорға ошо биләмәгә ҡараған ауылдарҙан ағинәйҙәр, ҡәйнәләр һәм килендәр йыйылды. Был йыйында шулай уҡ "Киске Өфө" гәзитенең баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева, Өфө ҡала округы хакимиәте Мәғариф идаралығының тел сәйәсәте бүлеге етәксеһе, шағирә Зөлфиә Ханнанова, район ағинәйҙәр ҡоро етәксеһе Роза Таһирова ҡатнашты.

Башҡорт халҡының боронғо шөғөлө солоҡсолоҡта оҫта булып танылған уңған-тырыштар араһында, һис шикһеҙ, Бөрйән районының Ғәлиәкбәр ауылында көн күргән Толомғужин Батыр Басир улы лайыҡлы урын алып тора.

Бөгөнгө ҡунағыбыҙ - Мәскәү ҡалаһында эшләп йөрөүсе юрист Рәмил Сәйфитдин улы ТАЙМАҪОВ. Уны тәүҙә, Мәскәүҙә уҡып йөрөүсе студент, тип таныштырғайнылар. "Студент ҡына башы менән "Заман башҡорто" кеүек мәртәбәле рубрикабыҙҙа баҫылырлыҡ ниндәй ҙур эштәр атҡарып өлгөрҙө икән?" - тигән һымағыраҡ икеле уйҙар менән башланым әңгәмәбеҙҙе һәм... Беренсе һорауымдан уҡ Рәмил Таймаҫовтың студент түгел, ә уҡыу йылдарын артта ҡалдырып, етди генә фирмала адвокат булып эшләп йөрөүен белдем. Ә һөйләшеү бик ҡыҙыҡлы булды, хатта бер урында мин шул тиклем әҫәрләнеп китеп Рәмилдең ҡулын ҡыҫырға ырғып торҙом. Әңгәмәселәрен рухландыра торған кеше булып сыҡты Рәмил Таймаҫов. Шулай итеп, әңгәмә барышында милләттәшебеҙ беҙгә хоҡуҡ, шәхес азатлығы тураһында үҙ фекерҙәрен асасаҡ, ҡайһы бер сетерекле һорауҙарға ла яуап бирәсәк. Бар яуаптары ла актуаль яңғырағандай тойолдо миңә. Хәйер, барыһы ла - уҡыусы хөкөмөндә...

Шәрифйән Әхмәтйән улы Манатов - Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте етәкселәренең береһе, 1917 йылда милли хәрәкәттең идара органы - Башҡорт мәркәз шураһын етәкләгән ир-уҙаман. Уның етәкселегендә Мәркәз шура 1917 йылдың 15 ноябрендә (хәҙергесә 28 ноябрҙә) Башҡортостан автономияһын иғлан итә. Республика тарихында тәрән эҙ ҡалдырған был шәхес сығышы менән Ҡурған башҡорттарынан.

Серле һандыҡ, тиһәләр, күҙ алдына өләсәйҙең өйөндә иң түрҙән урын алған, йоҙаҡ эленгән, иҫтәлектәргә бай, сер һаҡлаусы семәрле һандыҡ килә. Ундағы һәр бер әйбер ҡәҙерләп бәпләп-тәҫләп һалына һәм мотлаҡ ниндәйҙер фәһемле ваҡиға менән бәйле була. Баймаҡ районы Сыңғыҙ ауылында йәшәгән Балхина Миңлеямал инәйҙең һандығы иҫ киткес семәрле лә түгел, әммә үҙенең эсенә күп кенә серҙәр һыйҙырған. Был серле һандыҡтың төбөнә төшөп сыҡҡас, тәьҫораттарым менән уртаҡлашмай булдыра алманым.

Яңыраҡ үҙәк гәзиттәрҙең береһендә "Рәсәйҙә долларлы миллиардерҙар донъялағыға ҡарағанда тиҙерәк арта", тигән хәбәр баҫылып сыҡты. Ябай халыҡ өсөн файҙаһы булмаһа ла, үҙенсә яңылыҡ инде - ниндәйҙер мәғлүмәт бирелә бит. Шуның менән ҡуй икән дә - юҡ, хәбәрсенең шатлығы эсенә һыймай, әйтерһең дә, үҙе миллиардер булған! "Беҙгә хәҙер маҡтанырға ла була, - тип сәсәй был, - 2016 йыл һөҙөмтәһе буйынса Рәсәйҙә долларлы миллиардерҙар 19 кешегә артҡан. Улар 77 кеше ине, хәҙер - 96. Үҫеш 25 процент - донъя күрһәткесенән дә юғарыраҡ".

"Атаң барҙа ир таны, атың барҙа ер таны", ти халыҡ мәҡәле. Ысынлап та, мосафирлыҡ беҙҙең милләткә хас күренеш. Тик төрлө дәүерҙә ул төрлөсә сағылыш таба. Әгәр беҙҙең ата-бабаларыбыҙ һыбай атланып, меңәр саҡрым юлдар үтеп йөрөй торған булһа, замандаштарыбыҙ инде автомобилдәрҙә, самолеттарҙа, караптарҙа киңлектәр яулап, ер-һыу танып йөрөйҙәр. Сәфәр рухы минең дә күңелемде ситләтеп үтмәне һәм мин йылдан-йыл донъяның ҡыҙыҡлы һәм матур урындарын аңымда беркетелгән картала асыҡлап барам.

Бөгөн радио тыңламаған кеше бармы икән? Юҡтыр. Сөнки ул хәҙер юлдағыларҙың юлдашы, өйҙәгеләрҙең өйҙәше, моң һөйөүсенең йыр муҡсаһы, хисленең серҙәше, мохтаждың кәңәшсеһе булып бөткән. Телевизор кеүек бәйләп тә тотмай, күҙгә лә көс һалмай ул, әммә үҙе бер аудио-тормош булып, бар булмышты ялмап ала. Заманында радио халыҡты мәғлүмәтле итеү маҡсаты менән барлыҡҡа килгән булһа, ул бөгөн дә шул маҡсатына хеҙмәт иткән талымһыҙ өлкәләрҙең береһе. Республикабыҙҙа беҙ был хеҙмәтте "Юлдаш" тип беләбеҙ. Гәзит уҡыусыларыбыҙға "Юлдаш" радиоһының баш мөхәррире Миләүшә Ҡасим ҡыҙы ЙӘҒӘфӘрова менән һөйләшеү тәҡдим итәбеҙ.

Башҡорт халҡының тарихын төплөрәк өйрәнгән һайын ниндәйҙер яңы һәм ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр асыла бара. Уны бары ҡалыплашҡандан айырып, яратып, үҙ итеп өйрәнергә генә кәрәк. Ошондай фекерҙә хөрмәтле шәхесебеҙ, тарих фәндәре докторы Нәзир Мырҙабай улы ҠОЛБАХТИН. Беҙ ҙә уның был фекере менән килешәбеҙ һәм уның бәйәнендә гәзит уҡыусыларыбыҙға тарихыбыҙҙың ҡайһы бер ҡыҙыҡлы биттәре менән танышырға тәҡдим итәбеҙ.

Проблемалар бер көндә генә барлыҡҡа килмәй, улар яйлап өйөлә-өйөлә лә, ҡапыл килеп башты ла ҡалҡытмаҫлыҡ итеп баҫып китә. Әлеге ваҡытта тотош Рәсәйҙә милли субъекттар алдында торған туған телдәрҙе һәм республикаларҙың дәүләт телдәрен уҡытыу мәсьәләһе буйынса сетерекле хәл дә Путин әйтте лә, ҡапыл килеп тыуҙы түгел. Быға йылдар буйына яйлап киленде. Ошо көн килеренә ишаралаусы ваҡиғалар ҙа булды, әммә проблема үҙебеҙгә килеп ҡағылмай тороп, күпселек уға иғтибар итергә теләмәне, иғтибар иткәндә лә, күҙ йомоп ҡалыуҙы хуп күрҙе. Эйе, бөгөн проблема бар һәм уны хәл итеү юлдарын эҙләргә кәрәк. Варианттарҙың береһе булып, беҙҙең ҡарашҡа, башҡорт телен уҡытыуҙың яңы методикаһы һәм яңы дәреслектәр тора. Ошо хаҡта "Хәрефтәр донъяһында" әлифба китабының авторы, хаҡлы ялдағы уҡытыусы Лилиә МУСИНА менән әңгәмәләшәбеҙ.

Үткән аҙна аҙаҡтарында Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов, РФ Дәүләт Думаһы депутаты Инга Юмашева, ҡаланың район хакимиәттәре башлыҡтары, жюри ағзалары һәм башҡалар ҡатнашлығында "Йәш ғаилә-2017" конкурсының ҡала этабында еңеүселәрҙе тәбрикләнеләр.

БАШҠОРТОСТАН" ГӘЗИТЕНӘ - 100 ЙЫЛ

Нимә ул тәжрибә? Ул - донъяуи аҡыл, үткер күҙ, һаҡ ҡолаҡ, үҙ-үҙеңә ышаныс, ул байлыҡ, ул хазина һандығы. Ә инде ошо хазина һандығының тулылығы, йөкмәткеһе, асылы һин үткән мәктәп дәрестәренә, остаздарың һабаҡтарына бәйле. Үҙем алған тәжрибә мәктәбе тураһында һүҙ башлаһам, әлбиттә, ул ошо көндәрҙә 100 йыллығын билдәләгән "Башҡортостан" гәзите редакцияһында алған һабаҡтарым тураһында булыр. Журналист һөнәрендә нығыныуҙың иң иҫтәлекле лә, иң һынылышлы ла, бөтә яҡлап һынала торған мәлендә 20 йылдан ашыу эшләнем мин унда. Шуныһы ҡыҙыҡ: 80-се йылдарға тиклем журналислыҡ ир-егет һөнәре булып иҫәпләнгән булған икән. "Башҡортостан" гәзитендә лә ул саҡта, корректорҙарҙы, тәржемә бүлеген, машинкала баҫыусыларҙы иҫәпләмәгәндә, шау ир-егет эшләй ине. Был һөнәрҙең "иң түрендә" ултырыусы, уның бар нескәлектәрен үҙләштереүсе, булған ҡатмарлыҡтарҙы һис ниндәй ауырлыҡһыҙ ғәмәлгә ашырыусы, аслығын да, яланғаслығын да, тыл ауырлыҡтарын да татыусы, һуғыш юлдарын да үтеүсе ир-егеттәр ине улар.

Бөгөн беҙ япондарҙың лазерлы станогын "ауыҙлыҡлап", уны ярайһы уҡ яҡшы килем сығанағына әйләндерә алған хаҡлы ялдағы инженер-механик менән таныштырабыҙ. Оҙаҡ йылдар Магнитогорск металлургия комбинатының эҫе цехында эшләгән, пенсияға сыҡҡас, ғаиләһе менән Учалы ҡалаһына күскән, шәхси эшҡыуарлыҡҡа тотонған Азат Мөбәрәк улы Хәбибуллинды һәм уның ҡатыны Аида Яныбай ҡыҙын беҙ баш ҡалалағы "ВДНХ-экспо" күргәҙмәләр һарайында үткән "Арт-ладъя" халыҡ кәсептәре күргәҙмәһендә осратҡайныҡ.

"Осаһыңмы, әсәй? Ә мин - осам..." Студент йылдарында сәхнәнән әсәле-ҡыҙлы ошо шиғырҙы уҡығайны улар. Шунан һуң уның тормошо минең өсөн, ысынлап та, тормош ығы-зығыһына иғтибар бирмәй, гел үргә, гел бейеккә, гел яҡтылыҡҡа, зәңгәр күккә һәм сағыу ҡояшҡа табан осош кеүек күҙалланды. Юҡ, ҡояшҡа уҡталғанда ла ҡанаттары янманы уның, киреһенсә, рухы нығынды. "Өфө башҡорто" рубрикаһының сираттағы ҡунағы кем тиһегеҙме? БР Матбуғат буйынса агентлыҡтың баш белгес-эксперты, БР һәм РФ Журналистар союзы ағзаһы, "Башҡортостан ҡыҙы", "Рампа", "Тамаша" журналдары, "Истоки" гәзитенең редколлегия ағзаһы Неля ҒӘЙНЕТДИНОВА.

Башҡорт халҡының тарихын төплөрәк өйрәнгән һайын ниндәйҙер яңы һәм ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр асыла бара. Уны бары ҡалыплашҡандан айырып, яратып, үҙ итеп өйрәнергә генә кәрәк. Ошондай фекерҙә хөрмәтле шәхесебеҙ, тарих фәндәре докторы Нәзир Мырҙабай улы ҠОЛБАХТИН. Беҙ ҙә уның был фекере менән килешәбеҙ һәм уның бәйәнендә гәзит уҡыусыларыбыҙға тарихыбыҙҙың ҡайһы бер ҡыҙыҡлы биттәре менән танышырға тәҡдим итәбеҙ.

Быйылғы уҡыу йылы туған телдәрҙе уҡытыуға ҡағылышлы мәсьәләләр тирәһендәге шау-шыуҙар менән башланып китте. Ата-әсәләрҙән, балаңа туған тел дәресен һайлайһыңмы, юҡмы, тигән ғаризалар йыйыу ғына түгел, мәктәптәрҙе Федераль дәүләт белем биреү стандарттары талаптарына ярашлы дәреслектәр менән тәьмин итеү ҙә тейешенсә атҡарылмауы күптәрҙе аптырашта ҡалдырҙы. БР Мәғарифты үҫтереү институты өлкән ғилми хеҙмәткәре, педагогия фәндәре кандидаты Фәниә СЫНБУЛАТОВА менән тап шул турала - башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса дәреслектәрҙең бөгөнгө көнгә тиклем федераль исемлеккә индерелмәүе сәбәптәре хаҡында әңгәмәләштек.

Быйыл бөтә донъяны тетрәткән Бөйөк Октябрь революцияһына 100 йыл тула. Уны хәҙер "бөйөк" тип түгел, ә "Октябрь түңкәрелеше" тип кенә йөрөтәләр. Ҡасандыр иң оло һаналған байрамды "Берҙәмлек көнө" тип үҙгәрттеләр. Нисек кенә булһа ла, Октябрь революцияһы Рәсәй халыҡтарының ғына түгел, донъялағы күп илдәр тарихында ла һынылышлы бер ваҡиға булды. Уның ыңғай һәм кире яҡтарына баһа биреү - тарихсылар, сәйәсмәндәр эше. Мин иһә, совет осоронда йәшәгән, пионер, октябрят, комсомол, коммунист булған кеше, үҙемдең шул осорҙағы ҡайһы бер хәтирәләрем, кисерештәрем менән генә уртаҡлашмаҡсымын.