Әүҙем башҡорт йәштәре беҙҙе ҡыҙыҡлы проекттар менән ҡыуандырыуын дауам итә. Бөгөнгө көндә "Урал мираҫы" тигән исем менән таныш #БашЭтноФорум мәғариф форумы авторы, #UfaForum проекты авторҙашы, шулай уҡ республикала воркаут хәрәкәтен булдырыусы һәм уға нигеҙ һалыусы, сәләмәт йәшәү рәүешен популярлаштырыусы Роберт ДӘҮЛӘТШИН яңы проект тәҡдим итә. Light Bashkirs - Һары башҡорт тип атала ул.

Бер психологтың әйткәне: "Ағаста ултырыусы ҡош ботаҡтың ҡапыл һыныуынан ҡурҡмай. Сөнки ул ботаҡҡа түгел, үҙенең ҡанаттарына ышана..." Әгәр ҙә беҙ ошо кескәй генә ваҡиғала ҡош урынына - халыҡты, ә ағас урынына - ул халыҡ йәшәгән дәүерҙе, ботаҡтар урынында халыҡ йәшәгән көндәрҙе күрһәк, халыҡтың яҙмышы үҙенең ҡулында булып сыға. Ә инде ошо образлы сағыштырыуҙы ысынбарлыҡҡа бороп әйтһәк, халыҡ фәҡәт үҙенең милли булмышына, ғөрөф-ғәҙәттәренә таянып ҡына үҙен һаҡлап ҡала ала. Кешелек тарихы шуға ла шаһит: Аллаһы Тәғәләне, Уның берҙән-бер илаһ икәнлеген таныған ҡәүемдәр генә тарих арбаһынан төшөп ҡалмайынса, хәҙерге көнгәсә килеп еткән. Рәсәй мосолмандарының Үҙәк Диниә назараты ғилми советы ағзаһы, "Ишан Зәйнулла Рәсүлев" мосолман дини ойошмаһы имам-хатибы Әхмәт хәҙрәт ӘХМӘРОВ һәм Башҡортостан юлдаш телевидениеһы журналисы, "Йома" тапшырыуҙарын алып барыусы Морат хәҙрәт ЛОҠМАНОВ менән ҡорған әңгәмәбеҙ ошо хаҡта, йәғни милләт һәм дин берҙәмлеге тураһында.

Бөгөн тарих фәне ярайһы уҡ үҫеш алды. Бығаса ҡалыплашҡан ҡайһы бер тарихи мәғлүмәттәргә икенсе ҡараштар асылды. Тарихи тикшеренеүҙәр тәрәнәйҙе, белемле йәш тарихсылар үҫеп сыҡты, дөрөҫлөк, хәҡиҡәт алға ҡуйылды. Был күренештәр башҡорт халҡы тарихында ла сағылыш тапты. Аптырарға ла түгелдер. Тарих бит ул шундай нәмә: нисек кенә булғанда ла уның мәғлүмәти һүрәтләнешен ил сәйәсәте хәл итә. Әгәр ил сәйәсәте теге йәки был мәғлүмәтте халыҡҡа үҙенә ҡулайлы юҫыҡта еткерергә теләй икән - шулай була ла, тарих киләһе быуындарға бөтөнләй икенсе эстәлектә барып етә. "Тарихи хәҡиҡәт" рубрикаһында беҙ халҡыбыҙ тарихындағы ҡалыплашҡан һәм әллә ни дөрөҫлөккә тап килеп етмәгән фекерҙәрҙе, мәғлүмәттәрҙе яҡтырта киләбеҙ. Хәҡиҡәти һүҙ талап ителгән ҡайһы бер һорауҙарҙы әле БР Китап палатаһы директоры, тарихсы, хәрби-тарихи фәнни-публицистик мәҡәләләр һәм китаптар авторы Азат ЯРМУЛЛИНға төбәйбеҙ.

Мәҡәләнең башындағы был һүҙҙәрҙе Әбйәлил районы Буранғол ауылынан "Кейеҙ йорто" етәксеһе Зөлфирә Ишбулды ҡыҙы Мәхийәнованан ишеттек. Ул бына 17 йыл инде семәрле кейеҙҙәр баҫа, был эштә ярайһы уҡ уңышҡа ла өлгәшкән. Әйтәйек, уның хеҙмәт емештәрен Франция, Кипр кеүек сит дәүләттәр кешеләре һатып алған. Зөлфирә Мәхийәнованың уңыш сере ниҙә? Ауылда йәшәп, конкурентлыҡҡа һәләтле тауар етештереп буламы? Һәм оҫталығыңды арттырыу өсөн ни өсөн уҡытыусы түгел, ә уҡыусы табырға кәңәш ителә? Ошо һәм башҡа һорауҙарға Әбйәлил оҫтабикәһенең үҙ яуабы бар. Уның уңыш тарихы ауылда йәшәүселәргә лә, ҡала халҡына ла - уңышҡа өлгәшергә теләгән олоһона-йәшенә лә яҡшы өлгө, файҙалы белем булыр, тип ышанабыҙ. Һүҙ - ҡунағыбыҙға.

Өфө ҡала округы хакимиәтенең "Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында" БР Законын тормошҡа ашырыу буйынса комиссияһы даими рәүештә ултырыштарын уҙғарып тора. Уларҙа ҡалалағы ойошмалар һәм предприятиелар, учреждениеларҙың дәүләт телдәрен ҡулланыу мәсьәләләре тикшерелә, асыҡланған етешһеҙлектәрҙе бөтөрөү буйынса кәңәштәр бирелә, кәрәкле урындарҙа методик һәм терминологик ярҙам күрһәтелә.

Утыҙ һигеҙ йыл мәктәптә эшләгән дәүерҙә халыҡ мәғарифының әллә ни хәтле үҙгәрештәр кисереүенә шаһит булырға, төрлө эксперименттарҙа ҡайнарға тура килде. Заманың ниндәй - йәшәйешең дә шундай шул. Глобалләшеү, төрлө технологиялар үҫеше осоронда йәшәйбеҙ бит. Шуға ярашлы, мәктәптәрҙә дәреслектәр ҙә әленән-әле үҙгәреп тора. Ярай ҙа бит улар балаларҙың аң кимәлен, психологик үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып төҙөлһә...

Баш ҡалабыҙҙа быйыл икенсе тапҡыр "Евразия йөрәге" халыҡ-ара сәнғәт фестивале сиктәрендә милли кейем парады үтте һәм Башҡортостанда йәшәгән төрлө милләт вәкилдәрен бергә йыйҙы. Парад Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры эргәһендәге майҙандан башланып, Салауат Юлаев эргәһендәге майҙанда тамамланды.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

67. Лира Яҡшыбаева "Мөжәүир хәҙрәт" әҫәре. "Был әҫәр китап уҡыусыларға Совет осороноң муллалар тураһында тик бер төрлө кире ҡараш тыуҙырған һүрәтләүҙәрҙән ситләшеп, дин әһелдәренә, уларҙың эшмәкәрлегенә бөтөнләй икенсе күҙлектән сығып бағырға мөмкинлек бирҙе. Әҫәрҙең тәрбиәүи әһәмиәте әйтеп бөткөһөҙ. Мөжәүир хәҙрәттең шәхесе менән дә яҡындан таныштыра китап", - тип яҙа Әнүр Сафиуллаһ атлы уҡыусыбыҙ "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге төркөмөбөҙгә.

Хакасияла үткән III "Ут йыры" Бөтөн Рәсәй этник эстрада фестиваль-конкурсында Башҡортостан исеменән сығыш яһап, Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының "Карауан" төркөмө солисы Тимур РАМАЗАНОВ беренсе урынға лайыҡ булды. Йәш талантты ошо еңеүе менән ҡотлап, әңгәмәгә саҡырҙыҡ.

Хаҡлы ялға сыҡҡас, Ҡөрьән-Кәримде уҡырға өйрәнәйем, намаҙға ла баҫырмын, тигән изге ниәт менән Мәләүез ҡала мәҙрәсәһенә барҙым. Фроза Мирсаяпова класында уҡыным. Аллаға шөкөр, әллә ни ҡыйынлыҡһыҙ ғәрәп телендә яҙылған Ҡөрьәнде дөрөҫ итеп уҡырға өйрәндек.

Ошо көндәрҙә республикабыҙҙың "Берҙәмлек" Халыҡ-ара милли мәҙәниәттәр фестивален ҡабул итеүе тураһында хәбәр иткәйнек инде. Быйылғы фестивалдең төп үҙенсәлеге шунда булғандыр - ул 2020 йылда Башҡортостанда үтәсәк Бөтөн донъя фольклориадаһына әҙерлек сиктәрендә CIOFF - Фольклор фестивалдәре һәм традицион сәнғәттәр ойошмалары халыҡ-ара советы яҡлауы аҫтында үтте.

Күптән түгел "Бәйләнештә" селтәрендә Башҡортостан юлдаш телевидениеһында республика тарихы һәм мәҙәниәте буйынса мауыҡтырғыс тапшырыуҙар әҙерләп алып барыусы егет тураһында бик күп маҡтау һүҙҙәре яҙылды. Бәғзеләр хатта, кем балаһы икән, тип тә аптыранды. Ә инде уның тормош юлы менән әҙ-мәҙ киҫешкәндәр белә - ул мәктәптә уҡығанда уҡ үҙенең ораторлыҡ һәләте, аҡылы һәм белем даирәһенең киңлеге, күпте белергә тырышыуы һәм, иң мөһиме, башҡортса ла, русса ла матур итеп һөйләшеүе менән башҡаларҙан айырылып торҙо. Башҡортостанда ЮНЕСКО хәрәкәтенең әүҙем ағзаларының береһе булды. Ҡалала үҫһә лә, мин-минлек сире менән сирләмәне, ябай, ололоҡло һәм кеселекле булып ҡала белде. Бөгөн ул Башҡорт дәүләт университетында студенттарға белем биреү менән бер рәттән, телевизор ҡараусыларҙы матур тапшырыуҙары менән ҡыуандыра. "Өфө башҡорто" рубрикаһының сираттағы ҡунағы - филология фәндәре кандидаты Искәндәр СӘЙЕТБАТТАЛОВҡа бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.

Башҡорт әҙәбиәтендә ижады менән уҡыусыларҙы арбаған яҙыусы-шағирҙар хаҡында һүҙ барғанда күптәр иң беренселәрҙән булып Салауат Әбүзәрҙең исемен телгә ала. Был арттырыу ҙа, шаштырыу ҙа түгел. Ә ябай тәбиғилек кенә. Сөнки шағирҙың бар ижады ла ана шул ябайлыҡҡа, ихласлыҡҡа ҡоролған. "Сөнки" тимен тағы ла, ул үҙе лә шиғырҙары кеүек үк - эскерһеҙ, әммә тәрән, бер ҡатлы, һиҙгер, баҫалҡы, көслө рухлы. Был кеше бер ваҡытта ла үҙен "Мин - шағир" тип килеп танытмаясаҡ, бер ерҙә лә иғтибар үҙәгендә булырға ынтылмаясаҡ, дан артынан ҡыумаясаҡ, китап һаны менән маҡтанмаясаҡ. Хатта әлеге һөйләшеүгә лә беҙ уны көскә күндерҙек. Донъяла, шул иҫәптән әҙәбиәт сәхнәһендә лә, әрһеҙлек һәм йылғырлыҡ хөкөм һөргәндә, ошондай кешеләрҙе осратыу һәм аралашыу бер таҙа һулыш кеүек булып китә. Ысын.

Бынан бик күп йылдар әүәл оло әһәмиәткә эйә һәм дәүләт ҡарамағындағы музей фондтарында мәңге һаҡланырға тейеш тип табылған әйберҙәр тураһында бөгөн һүҙ. Рәсәйҙең төрлө музейҙарындағы әллә күпме экспонаттар араһында XIX быуатҡа ҡараған башҡорт ир-егетен һынландырған скульптураларҙы ла осратырға була. Шуларҙың ҡайһы берәүҙәренә айырым туҡталып китәйек.

Хөснә өләсәйемдең: "Самауырҙар ҡайнай, сәйҙәре бешә баҙыян сәйнүктәрҙең эсендә", - тип йырлағанын күп тапҡырҙар ишеткәнем булһа ла, уның эстәлеге тураһында уйланғаным булмаған икән. Ҡолаҡҡа килеп ингән ят һүҙ - баҙыян сәйнүктең ниндәй икәнен белмәй инем. Әле килеп, Бөрйән районы Яуымбай ауылы ир-уҙаманы, ағас һырлау, ағас эшкәртеү оҫтаһы Рәил Мирза улы ЛАТИПОВтан "баҙыян" тигән һүҙҙе ишеттем һәм үҙем өсөн уның мәғәнәһен асыҡланым. Рәил Мирза улы ул көндө Өфөләге "Өфө-ладъя" халыҡ һөнәрселәре күргәҙмәһендә ҡатнаша ине. Әңгәмәбеҙ танышыуҙан башланды.

Ошо көндәрҙә Өфөлә эш сәфәре менән Ҡырғыҙстандан Бишкәк ҡала кәңәше Рәйесе Канатбек Музуралиев етәкселегендәге делегация булып китте.

"Туйғансы икмәк ашар көндәр тыуырмы бер ҡасан...", йәиһә, "Илдәр байығас, тик икмәк бешереп кенә күрше-күләнде ҡунаҡҡа саҡырып һыйлар инем..." тип ҡасандыр хыял иткән атай-әсәйҙәребеҙҙең хәтирәләрен тыңлап үҫкәндәр вәкиленән булараҡ, бына ошо хаҡта бер аҙ фекер итеп алырға булдым.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

62. Фәнил Әсәновтың "Ер аҫтында ай ярым" повесы.
63. Ноғман Мусиндың "Мин дә ата балаһы" повесы.
64. Раил Байбулатовтың "Оятыңдан үлмәй тор!" повесы.
65. Нурислам Шәйхуловтың "Хәүефле сәфәр" китабы.

Ошо арала ғына Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының "Ағинәй" республика йәмәғәт ойошмаһы ағзалары - Ейәнсура һәм Учалы ағинәйҙәре тарафынан ике ҙур сара ойошторолдо. Ул сараларҙың үҙенсәлеге, әһәмиәте, зарурлығы ниҙә? Улар үҙенсәлекле, сөнки бындай саралар республикала, айырым райондарҙа һәм ҡалаларҙа, ғәҙәттә, министрлыҡтар, ойошмалар, предприятиелар, хакимиәттәр тарафынан ҙур сығымдар түгеп атҡарыла. Ә ағинәйҙәр уны бер ниндәй түләүҙәргә һәм бүләкләүҙәргә өмөт итмәй, оло энтузиазм менән, үҙҙәренең ғаилә ҡаҙнаһына инеп, үҙ сығымдарына үткәрә. Улар әһәмиәтле, сөнки был саралар ауыл йәмғиәтенә, халыҡ йолаларына, ғәмебеҙгә, рухыбыҙға йән өрә. Улар ысынлап та зарур, сөнки һуңғы йылдарҙа халыҡ рухын уятыу, тоҡандырып ебәреү кеүек фарыз ғәмәлдәр бары тик ағинәйҙәр кеүек энтузиастар ҡулына ғына ҡалып бара. Беҙ тотонмаһаҡ, кем тотона был эштәргә, тигән сәм дәртләндерә ағинәйҙәрҙе ошондай сараларға. Ниндәй әһәмиәтле һәм зарур эштәр башҡарҙы һуң был юлы Ейәнсура һәм Учалы ағинәйҙәре?

Йәмле һабантуйҙар мәле етте. Халыҡтың көтөп алған байрамдарының береһе был. Тағы ниндәй сарала шулай ауылдар бер-береһе менән аралашып, күрешеп, уйнап-көлөп, бер-береһенең хәл-әүәлен белеп ҡала әле!