"Ниндәйҙер таныш булмаған кеше оло йәштәге яңғыҙ инәйҙе иҫәңгерәтә һуғып, аҡсаһын, һыуытҡыстағы ризыҡтарын алып киткән", тигән хәбәр йәшен тиҙлегендә таралды ауылға. Әлбиттә, ул әҙәмде тотоп, язаһын да биргәндәрҙер. Ошо хәлдән һуң күп кенә кешеләр ишектәренә йоҙаҡ элеп ҡуйҙы. Ләкин өйөңдә бикләнеп ултырып ҡына ҡотолоп буламы икән был афәттән? Һуңғы йылдарҙа ҡайһы бер әҙәмдәр тарафынан хаҡлы ялдағыларға, яҡлауһыҙ ҡалған кешеләргә "һунарҙар" йышайҙы. Ветерандарыбыҙҙың орден-миҙалдарын урлауҙан башлағайнылар, хәҙер ниндәй генә мутлыҡтарға бармайҙар, хатта фатирҙарын да тартып алыуға тиклем килеп еттеләр бит. Бындай башҡа һыймаҫ алама ғәҙәттәр буш урында ғына барлыҡҡа килмәне шул.

Илебеҙ, республикабыҙ тарихына ҡағылышлы документаль мираҫ архивтарҙа һаҡлана икәнен беләбеҙ. Борондан тупланып килгән дәүләт документтарын, халҡыбыҙ йылъяҙмаһын һаҡлау нисек ойошторолған? Ошо һәм республика архивтарының хәҙерге торошо, уларҙың эшмәкәрлеге, уңыштары һәм проблемалары хаҡында Башҡортостан Республикаһының Архив эштәре буйынса идаралығы начальнигы Илфат Ваис улы ҒӘЛЛӘМОВ һөйләй.

"Киске Өфө"нөң 3-сө һанында "Йәмғиәт фекеренә ҡолаҡ һалыу фән өсөн дә, идара итеүселәр өсөн дә кәрәк" тигән диалогты уҡып сыҡҡас, унда күтәрелгән ҡайһы бер мәсьәләләр буйынса бер нисә фекер әйтмәксе булдым. Ысынлап та, бөгөн йәмғиәт фекеренә ҡолаҡ һалмайынса, халыҡтың тын алышын, уй-ниәттәрен белмәйенсә алға китеп булмай. XIV-XV быуаттарҙа алтын һәм көмөш тәңкәләр, XVI быуат урталарында тауар дәүләт көсөн билдәләһә, бөгөн был ҡараш тамырынан үҙгәргән һәм дәүләт көсөн бары тик уның халҡы күрһәтә, тип һанала. Шуға күрә лә, хатта бәләкәй генә ауыл менән дә идара итеү, дөрөҫ сәйәсәт алып барыу өсөн социологтарға ла, демографтарға ла эш етерлек.

Тәбиғәттең бөтә миҙгеле лә матур. Ләкин ошо бер-береһенә бөтөнләй оҡшамаған дүрт миҙгел араһында һәр кешенең иң көтөп алғаны, моғайын, яҙ айҙарылыр. Бөтә тирә-яҡ ҡышҡы йоҡоһонан уянған ваҡыт күңелдәргә күтәренкелек өҫтәй, позитив энергия менән "һуғара", эшмәкәрлекте әүҙемләштерә һәм алға ҡуйылған уй-ниәттәргә ең һыҙғанып тотонорға этәргес бирә. Ә һауа торошоноң матур, сыуаҡ тороуы, көндәрҙең йылый һәм оҙая барыуы, тирә-яҡтың йәшеллеккә күмелә башлауы тағы ла нығыраҡ илһам өҫтәй. Шуға күрә кешелек һәр дәүерҙә лә һауа торошоноң ниндәй булырын алдан күҙалларға һәм шуға ҡарап үҙенең эшмәкәрлеген ҡорорға тырышҡан. Быйылғы яҙ ниндәй булыр? Синоптиктарҙың рәсми прогноздары менән бер рәттән, фенолог фараздарына ла күҙ һалып үтеү яҙыҡ булмаҫ. Шулай итеп, һүҙ - Бөрйән районы Ҡотан ауылында йәшәүсе фенолог Әлмира Хөснөтдиноваға.

Байрамыбыҙ уңайынан ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙҙың аш-һыу оҫталығын, донъя көтөү бөтмөрлөгөн, рух ныҡлығын да телгә алып үтке килде. Ошо сифаттарҙы сағылдырыу өсөн Белорет районы Шығай ауылы ағинәйҙәре - районда билдәле "Гөлнәзирә" халыҡ фольклор ансамбле етәксеһе Гөлдәр Ҡолбирҙина, ансамблдең алыштырғыһыҙ, иң әүҙем ағзаларының береһе Сәлимә Татлыбаева һәм Шығай ауылының мәҙәниәт йорто директоры Сәғирә Шәрәфетдинова менән ҡыҫҡа ғына әңгәмә ҡороп алдыҡ. Көнө-төнө халҡыбыҙ мәҙәниәтен үҫтерәйек, йолаларыбыҙҙы һаҡлайыҡ, ауылыбыҙҙың нигеҙен ҡороторға бирмәйек тип сапһалар ҙа, йорт мәшәҡәттәрен, ғаилә усағы һағында тороу юҫығындағы бурыстарын да иңдәренән төшөрмәй улар. Ошо уңған хужабикәләрҙең донъя көтөү серҙәрен тыңлағыҙ әле.

Танылған шағирәләребеҙ, Шәйехзада Бабич исемендәге дәүләт премияһы лауреаттары Зөлфиә Ханнанова менән Лариса Абдуллинаны берләштергән уртаҡ сифат - ил, милләт яҙмышы өсөн борсолоп йәшәүгә бәйле фиҙаҡәрлек. Ларисаның шиғырҙарын уҡып күңел тетрәнеүҙәре кисергәндә, Зөлфиәнең шиғырҙарын уҡып күҙгә йәштәр тығылғанда уларҙың был асылын тағы ла тәрәнерәк аңлайһың. Улар менән әңгәмәне лә тап ошо юҫыҡта ҡорҙоҡ.

Эшкә-маҙар микроавтобуста йөрөргә ғәҙәтләнгәнмен, йыш ҡына 75-се маршрутҡа ултырам. "Газель"дәрҙең береһенә экран ҡуйылған: реклама-фәлән, мәҙәктәр һәм... "Альбаева Зоя... 1942... Разведчица... Погибла в неравном бою..." тигән видеоны йөрәкһеп күҙҙән үткәрәм. Бөйөк Еңеү юбилейы уңайынан йыл буйы күрһәтелде ул. Ҡаһарман ҡыҙҙың фотоһы таныш та тойолғандай.
... Белоретта уҙған әҙәби марафонда саҡта ҡулыма райондың "Урал" гәзитен алдым. Иғтибарҙы "Зоя-Зәйтүнә" тигән мәҡәлә йәлеп итте. Яҡташым Нәзирә ханым Хафизова яҙмалары өсөн мин төҙөгән китапты ("Дәһшәтле йылдар ауазы. Өфө, "Китап". 2005) файҙаланыуын белгертә һәм ул илһөйәрлек рухындағы иҫтәлектәре менән уртаҡлаша.

Баш ҡаланың "Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында"ғы БР Законын тормошҡа ашырыу буйынса Терминология комиссияһы үҙенең эшен тәртипкә һалып, бына нисәмә йылдар инде ал-ял белмәй, республикала йәшәүсе халыҡтарҙың телдәре һағында тора. Уның эшмәкәрлеген ҡала хужалығының төрлө өлкәләрендә күҙәтергә мөмкин. Махсус ойошторолған Терминология төркөмө ағзаларының осҡор күҙенә бер генә хата ла салынмай ҡалмай. Ләкин хаталар, яҙғыһын баҡсала дәррәү күтәрелеп сыҡҡан сүп үләндәре кеүек, һаман да Тел тигән гөлбаҡсаны йәмһеҙләп, осрап ҡына тора. Ҡала округы хакимиәте башлығы урынбаҫары Сынтимер Баязитов рәйеслегендә уҙған сираттағы ултырышта ла һүҙ ошо һәм Законды ғәмәлгә ашырыуҙағы башҡа мәсьәләләр хаҡында барҙы.

Совет заманының матур бер йолаһы бар ине: иртәнге почта менән танышыу, яңы килгән гәзит-журналдарға күҙ йүгертеп сығыу, ә инде эштән ҡайтҡас, уларҙы ентекләп уҡыу. Ғөмүмән, ул саҡтарҙа матбуғат баҫмалары алдырмаған ғаилә бик һирәк булғандыр. Тағы шуныһын әйт әле: почта хеҙмәтенең өлгөрлөгө! Көнөнә ике тапҡыр гәзит-журнал таратып сығырҙар ине.

Уҡыу энә менән ҡойо ҡаҙыу булһа, уҡытыуҙың иһә ниндәй ауыр хеҙмәт икәнен күҙ алдына ла килтереп булмай. Шулай ҙа баш ҡалабыҙҙа һәм республикабыҙҙа үҙҙәренең һөнәри оҫталығын юғары кимәлдә күрһәткән уҡытыусылар һаны йылдан-йыл арта ғына бара. Әле күптән түгел 19-сы тапҡыр үткәрелгән "Башҡортостандың баш ҡалаһы йыл уҡытыусыһы", 12-се тапҡыр үткәрелгән "Башҡортостандың баш ҡалаһы башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" конкурстарына, "Йөрәгемде балаларға бирәм" тип аталған өҫтәмә белем биреүсе педагогтар араһындағы ярышҡа йомғаҡ яһалды. Фиҙаҡәр педагогтарҙы БР мәғариф министры Гөлназ Шафиҡова, БР Халыҡтар дуҫлығы йорто директоры Азат Ибраһимов, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты рәйесе Әмир Ишемғолов, Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы урынбаҫары Сынтимер Баязитов һәм башҡа саҡырылған ҡунаҡтар тәбрикләне.

Бөтөн ил Ватанды һаҡлаусылар байрамын ҡаршылаған иртәлә Өфөнөң Зәки Вәлиди урамының 3-сө йорто янындағы хоккей ҡумтаһында Киров һәм Ленин райондарының иң көслө хоккейсы балалары һәм үҫмерҙәре 4-се йыл рәттән уҙғарылған турнирға йыйылды. Турнирҙы ҡарарға Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов, БР премьер-министр урынбаҫары Владимир Нагорный, СССР-ҙың атҡаҙанған спорт мастеры, донъя чемпионы Александр Семак килде.

Тормошобоҙҙо эшҡыуарлыҡ өлкәһенән тыш күҙ алдына ла килтереп булмай хәҙер. Евросоюз һәм АҠШ тарафынан Рәсәйгә ҡарата индерелгән санкциялар, импортты алыштырыу мәсьәләһе киҫкен торғанлыҡтан, был өлкәне үҫтереүгә дәүләт тарафынан да айырыуса ҙур иғтибар бүленә. Шул арҡала эшҡыуарҙарҙың роле лә үҫә бара. Тик миҙал ике яҡлы булған кеүек, бында ла шундай һорау тыуа: эшҡыуарҙар эшмәкәрлегенән ябай халыҡ файҙа күрәме? Сөнки, ни тиклем генә үкенесле булмаһын, бөгөн эшҡыуарҙарҙың күбеһе күләгәлә ҡалып, "өрәк" булып йәшәүҙе хуп күрә.

Уны тамашасылары шул тиклем яратып, үҙ итеп, "һандуғас" тип йөрөтә. Ахыры, моң өсөн һинең йөрәгеңдең ҙурлығы түгел, хистәр кисерергә һәләтле булыуы кәрәклерәктер ул, моғайын, тип уйлайһың уны тыңлаған һайын. Башҡорт эстрадаһының иң матур тауыштарының береһе, йәш йырсы Фәриҙә ҒАЗЗАЛОВА менән сәнғәт, башҡорт эстрадаһы, уның үҙенең тормошо тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Ошо ҡағиҙәнең бала күңеленә һалыныуы мотлаҡ

21 февралдә Халыҡ-ара туған тел көнө билдәләнде. Ошо дата уңайынан редакцияға педагогика фәндәре кандидаты Вәкил ХАЖИН менән М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының башҡорт филологияһы факультеты деканы, филология фәндәре докторы Луиза СӘМСИТОВАны саҡырып, әңгәмә ҡорҙоҡ.

Тел - ул ижтимағи күренеш, ул халыҡтың йәшәйешен тәьмин итеүсе иң төп шарттарҙың береһе, тибеҙ. Ошо хәҡиҡәт ошоғаса йәшәткәндер ҙә инде беҙҙе халыҡ булараҡ...

В. Хажин: Эйе, телебеҙ меңәр йылдар буйына һаҡланып килгән. Донъялағы 40-тан ашыу төрки теле араһында уртаҡ лексик берәмектәр бик күп, сағыштырып ҡараһаҡ, грамматика ла, йәғни төҙөлөш тә оҡшаш. Ләкин шул уҡ ваҡытта телебеҙ бер үҙе фонетика йәһәтенән башҡа телдәрҙән айырыла. Бары тик башҡорт телендәге һүҙҙәрҙә генә һ өнө бар.

Легендар комбриг Муса Мортазин бригадаһының Польша фронтынан һуңғы яҙмышы тураһында бер ҡайҙа ла яҙылғаны юҡ. Польша менән һуғыш тамамланғас, Мортазиндың атлылары ҡайҙа булған һуң, алыҫ Украина ерендә Айырым Башҡорт кавалерия бригадаһының артабанғы хеҙмәте нисек дауам иткән?

Ғаилә - ул йәмғиәттең иң мөһим ячейкаһы, тиҙәр ине әле ҡасан ғына. Бөгөн кешелек мөнәсәбәттәренең үлсәүҙәре, хатта әхлаҡи ҡиммәттәр үҙгәрҙе, ғаилә ҡорорға ашыҡмаусылар һаны ла арта бара. Шулай ҙа яңғыҙлыҡ бер кемгә лә килешмәй, ти халыҡ аҡылы. "Аулаҡ өй" тип аталған ял итеү кисәләрен ойоштороусы Фәймә-Айгөл Ниғмәтуллина ошоно ла, эргә-тирәһендә парһыҙ яңғыҙаҡтарҙың күп булыуын да күҙ уңында тотоп эш башлай ҙа инде. Ни өсөн бөгөнгө йәмғиәттә буйҙаҡлыҡ ҙур проблема итеп ҡабул ителә? Яңғыҙаҡтарҙың артыуына нимә сәбәпсе? Ошо һәм башҡа һорауҙарға Айгөл апайҙың үҙе менән яуаптар эҙләйбеҙ.

Өфө ҡала округы Советының сираттағы ултырышында Ирек Ялалов Өфө ҡала округы хакимиәтенең 2015 йылдағы эшмәкәрлеге тураһында отчет менән сығыш яһаны. Эшлекле сарала БР Хөкүмәте Премьер-министры Рөстәм Хәбиб улы Мәрҙәнов ҡатнашты.

Ирек Ишмөхәмәт улы билдәләүенсә, баш ҡала 2015 йылды яҡшы һөҙөмтәләр менән тамамлаған. Урында етештерелгән продукция, башҡарылған эштәр һәм хеҙмәттәр күләме 900 миллиард һумлыҡ булған. Был күрһәткес 2014 йыл менән сағыштырғанда 6 процентҡа юғарыраҡ. Сәнәғәт етештереү индексы 100,8 процент тәшкил иткән һәм был өлкәлә Өфө ҙур ҡалалар араһында юғары күрһәткескә өлгәшеүселәрҙең береһе булып тора.

Был мәҡәләлә ҡуҙғатыласаҡ тема "Киске Өфө" гәзитендә бер ни тиклем яҡтыртылғайны инде. Интернетта ла фекер алышыу булды. Шуға ҡарамаҫтан, гәзит аша ла үҙ фекеремде белдерергә ҡарар иттем.

Һуңғы 20-25 йылда, заман башҡа - заң башҡа, тип һөйләргә күнегеп киттек. Ысынлап та, глобаль үҙгәрештәр матди мөхитебеҙгә генә түгел, ә сәйәсәт, мәҙәниәт һәм әҙәбиәт, уҡытыу-тәрбиә өлкәһенә лә ҡағылды.

Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернатында Халыҡ-ара туған телдәр һәм гимназияла үткән Р. Ғарипов көндәренә арнап, матур сара ойошторолдо. Унда Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты вәкилдәре, ғалимдар, яҙыусылар, йәмәғәт эшмәкәрҙәре, Өфө ҡалаһының милли гимназия һәм лицей уҡыусылары, шулай уҡ вуз студенттары ҡатнашты. Фекер алышыуға Ишембай ҡалаһының 2-се республика башҡорт гимназияһы һәм Күмертау ҡалаһының 3-сө республика башҡорт гимназияһы уҡыусылары ла ҡушылды. Сара һуңында Рәми Ғарипов исемендәге премияның сираттағы лауреаттарын да тәбрикләнеләр.

23 февраль - Ватан именлеген һаҡлаусыларҙы тәбрикләү, илһөйәрлек, батырлыҡ байрамы уңайынан гәзит уҡыусыларға ниндәй теләктәрегеҙ булыр?

Нурғәле ҠАЙЫҠБИРҘИН, ҡурайсы, Сибай сәнғәт колледжының башҡорт халыҡ музыка ҡоралдары бүлеге мөдире: Был байрамды һуңғы мәлдә ир-егеттәр көнө тип бер аҙ ябайлаштырып ебәрҙеләр, тәү сиратта - ул Ватанды һаҡлаусылар көнө. Элегерәк әрмегә бармай ҡалған егетте ихтирам итмәнеләр, уға хатта ҡыҙҙар ҡарамай торғайны. Мин әрмегә йәштәштәремдән 3 йылға һуңлап барҙым. Өфө сәнғәт училищеһын тамамлап, Йылайырҙа ҡурай класы асып, яңы уҡыу йылынан балаларҙы ҡурайға өйрәтә башлағайным, ноябрҙә әрмегә саҡырыу килде. Мин башты ялтыратып ҡырҙырып, ҡурайҙарымды уҡыусыларға таратып биреп, военкоматҡа килһәм, быйылға бармай тораһың, тиҙәр. Баҡтиһәң, уҡырға йыйылған балалар менән эште тамамлаһын, тип, Ғата ағай Сөләймәнов һораған икән. Кире ҡайтырға тура килде.