Мәмерйәләр борон-борондан серлелеге, билдәһеҙлеге һәм хатта үҙендә ниндәйҙер шом һаҡлауы менән дә кешеләрҙе йәлеп иткән, тартып, саҡырып торған. Уларҙа халыҡ төйәкләнгән, дошмандан йәшеренер урын иткән, аҙыҡ-түлеген, ҡоралын һаҡлаған, йолалар үтәгән. Бөгөн иһә мәмерйәләр шул үткәндәрҙең, боронғо кешеләр йәшәйешен, кисерештәрен тереләй генә һаҡлап алып ҡалып, әлеге быуынға еткереүсе бер "һауыт" ролен дә башҡара кеүек. Һәр хәлдә, Шүлгәнташ мәмерйәһе шундай мөғжизәләрҙең береһе ул.

Өфөгә сит төбәктәрҙән һәм хатта илдәрҙән ҡунаҡтар йыш килә. Улар республиканың баш ҡалаһына яңы күҙлектән сығып ҡарап үҙ баһаһын бирә, Өфө тураһындағы фекерҙәре менән уртаҡлаша. Ошондай ҡунаҡтарҙың береһе, Мәскәү ҡалаһынан махсус рәүештә Өфөнө ҡарарға килгән Максим СЕЛИВАНОВ үҙенең тәьҫораттары менән уртаҡлаша.

Яңы йылдың тәүге айына аяҡ баҫабыҙ. Хәйерле, имен булһын йылыбыҙ. Календарҙа Яңы йыл байрамы тип билдәләнгән ошо уҡ көн Бөтөн донъя тыныслыҡ көнө тип тә нарыҡланған. Берәй эш башлар алдынан бисмиллабыҙҙы әйтәбеҙ бит. Тыныслыҡ тыуаһы йылыбыҙҙың һәм, ғөмүмән, йәшәйешебеҙҙең дә бисмиллаһы булһын, тип теләйек.

Һыуығайҙың 1-10-ны - Яңы йыл каникулдары. Уҡыусы балаларҙыҡы ғына түгел, хеҙмәтсән халыҡтыҡы ла. Ошо оҙайлы ялдар күп кешегә тынғы бирмәй, әйтәгүр. Халыҡ самаһыҙ ашап-эсеп, әрәм булыр, ил иҡтисадына самаһыҙ зыян яһалыр, тип ҡурҡа В. Жириновский һәм уның фирҡәләштәре. Бөгөнгө хаҡтарға ҡарағанда, артыҡ ашап-эсеүгә әллә ни рәт булырмы икән ул, тейем дә... Гөрләп эшләп торған завод-фабрикаларыбыҙ ҙа элекке кеүек аҙым һайын түгел. Ә бына ит, һөт, башҡа төр продукция етештереүсе ауыл эшсәне, байрам, ял тип тормай, барыбер эшләй: каникул, тип, һыйыры һауылмай тормаҫ бит инде!

Мөғжизәләргә ышанмаған кешене лә тылсымға инандырған, күңелдәрҙә яңы өмөт сатҡылары ҡабыҙған байрам - Яңы йыл етеп килә. Кесеһе лә, олоһо ла мөсәл алышыныу сәғәтенең бөтә уй-хыялдарҙы тормошҡа ашыра алыу көсөнә ышана. Йыл дауамында ниндәйҙер эштәр эшләп, көндәлек ығы-зығынан арына алмай йүгереп йөрөгән ололар Ҡыш бабайҙан нимә һорайҙыр, ә беҙ был юлы Ф.Мостафина исемендәге 20-се ҡала башҡорт гимназияһының Тимерхан Даянов, Байрас Бикбаев, Алтынай Шәрипова һәм Асҡар Фазылйәнов исемле беренсе синыф уҡыусыларынан уларҙың Ҡыш бабайҙан нимә һорауы, Яңы йылға нисек әҙерләнеүе тураһында белештек.

Ғаиләлә әсәй кешенең тәмле итеп бешерә белеүе өйгә тағы ла үҙенсә йәм һәм тәм өҫтәй инде ул. Өфө ҡалаһында йәшәүсе Лилиә ЮЛДАШБАЕВА, аш-һыу тәмле генә түгел, иң тәүҙә файҙалы булырға тейеш, ти. Һөнәре буйынса иҡтисадсы Лилиә лә, уның тормош иптәше лә Өфө районының Пенсия фондында эшләйҙәр. Әңгәмәсебеҙ әлеге мәлдә декрет ялында.

Германияла йәшәгән яҡташыбыҙ, журналист, режиссер Нәсүр ЙӨРӨШБАЕВтың исеме гәзит уҡыусыларға яҡшы таныш. Уның Беренсе донъя һуғышы ваҡытында Берлин эргәһендәге мосолмандар лагерында булған әсирҙәрҙең пластинкаларға яҙҙырылған тауыштарын табыуы хаҡында ла, Германияла ерләнгән һалдаттарҙың ҡәберҙәрен эҙләүе тураһында ла, кинолар төшөрөүе тураһында ла яҙғайныҡ инде. Үҙ милләтенең тоғро улы булыуы менән генә түгел, ана шундай бөйөк эштәре менән дә ситтәр араһында дан-шөһрәт ҡаҙанған шәхестең сираттағы тапҡыр республикабыҙға ҡайтыуын ишеткәс, "Тағы ниндәй эштәр менән янып йөрөйһөгөҙ?" тип мөрәжәғәт итмәй булдыра алманыҡ.

Әлеге яҙмабыҙҙа танылған әҙәбиәт белгесе, филология фәндәре кандидаты, доцент, Башҡортостан Яҙыусылар Союзының әҙәби тәнҡит бүлеге етәксеһе Зәки ӘЛИБАЕВтың геройлыҡ, лидерлыҡ тураһындағы фекерҙәрен тәҡдим итәбеҙ.

Һәр замандың үҙ геройы

Заманды геройҙарһыҙ күҙ алдына килтереү мөмкин түгел. Батырҙар, энтузиаст кешеләр, лидерҙар - уларҙы төрлөсә атап йөрөтәбеҙ. Улар йәшәйештең һәр өлкәһендә бар. Йәшәйештең ҡайһылыр өлкәһендә улар күберәк, ҡайһыһындалыр - аҙыраҡ, тиеү ҙә дөрөҫ булмаҫтыр. Беҙҙең өсөн яп-яҡын тарихты - дәһшәтле Бөйөк Ватан һуғышын ғына алайыҡ әле. Ошо һуғышҡа аҙ ғына һанлы халыҡ нисәмә герой биргән? Дошман амбразураһын үҙ күкрәге менән кем ҡаплаған? Кем самолетта осоп, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ булған? Кем атта ҡылыс менән дошманға ташланған? Башҡорт егеттәре бит! Башҡорттарҙың Бөйөк Ватан һуғышында күрһәткән батырлыҡтарын һанап бөтөрөрлөк түгел. Ә геройҙарҙың ҡайһылары иң юғары кимәлдә лә, кемдәре түбән кимәлдә һуң? Был һорауға ла ҡәтғи яуап: бөтөнөһө лә бер дәрәжәлә.

Кемдер күп һөйләй, ләкин аныҡ эш күрһәтмәй. Икенселәр иһә оҙон һүҙ ҡуйыртыуҙан ҡасып, көсөн һәм энергияһын эшкә йүнәлтә. Тормошта уларҙың тегеләре лә, былары ла күп, ләкин хөрмәт һәм абруй ҡаҙанғандарҙы тик икенселәр рәтендә генә осратырға була. Тап шундай эшлекле егеттәрҙең береһе, барыһы ла тотонорға ҡыймаған эшҡыуарлыҡты йүгәнләргә тәүәккәлләгән Вадим ХӘСӘНОВ менән әңгәмә ҡорорға насип булды.

Гәзитебеҙҙә 2012 йылдың 48-се һанынан башлап 2015 йылдың 42-се һанына тиклем күренекле рус этнографы, антропологы, археологы һәм географы Сергей Иванович Руденконың бынан 65 йыл элек тәүге тапҡыр нәшер ителгән "Башҡорттар" китабын башҡортсаға тәржемә итеп баҫтырҙыҡ.

Һуғым һуйыу - борондан килгән һәм бөгөнгө көндә лә еренә еткерелеп үтәлә торған бик матур йола ул. Көткән малдарының имен-аман ҡураға инеп ятыуы менән ауылдарҙа өй һайын һуғым һуя башлайҙар. Уға һуғым ашына саҡырышыу йолаһы эйәрә, ит мул саҡта табындар ҡороп, үҙ-ара һөйләшеп ултырыу ҙа күркәм ғәҙәт. Учалы районы Баттал ауылында йәшәгән Гәүһәр БИРҒӘЛИНА был йолаларҙы тағы бер барлап алырға саҡыра.

Өфө ҡалаһында матур, рухлы башҡорт ғаиләһе йәшәй. Туптай өс ул үҫтерә улар. Сабыйҙар телдәре асылған ваҡыттан алып рәхәтләнеп туған телдә һөйләшә. Хоҙай тарафынан уларға ошо телдең хужалары булыу яҙғас, кинәнеп бытылдайҙар. Был ғәҙәти хәл. Быға аптырарға ла, ғәжәпләнергә лә ярамай. Бүренең көсөктәре тыуғас та әтәс булып ҡысҡыра башламай ҙа баһа!

Көҙ нисек кенә ҡаршылашмаһын, ҡыш яйлап үҙ хоҡуҡтарын яулай башланы. Әкиәти донъяны хәтерләткән был миҙгел үҙенең матур байрамдары менән һәр кемдең күңеленә яҡын. Ап-аҡ ҡарға төрөнгән ер ҡышҡы йоҡоға талып, яҙғылыҡҡа үҙенә көс-ғәйрәт йыя. Тормош та был миҙгелдә үҙенең һиллеге, тыныслығы, әкрен ағыуы менән айырылып тора. Уҙып барған декабрь, уны ҡыуып килгән ғинуар һәм февраль беҙгә ниндәй һауа торошо әҙерләй? Ошо хаҡта үҙенең күҙәтеүҙәре менән Бөрйән районы Ҡотан ауылында йәшәүсе фенолог Алмира ХӨСНӨТДИНОВА бүлешә.

Яңы йыл алдынан әйтелгән ихлас теләктәр тормошҡа аша, ти. Уның сере нимәлә, беләһегеҙме? Тап Яңы йыл байрамы алдынан еткерелгән теләктәрҙе беҙҙең үҙебеҙҙең ҙә ихласлап, уларҙың ысынлап та бойомға ашырына ышанып, мөғжизәләй күреп ҡабул итеүебеҙҙә. Шуның өсөн "Ихлас теләктәргә йөрәктәрҙе асайыҡ!" тип әйҙәләйбеҙ һеҙҙе.

Ошо көндәрҙә баш ҡаланың Конгресс-холл бинаһында Башҡорт асыҡ КВН лигаһының беренсе сирек уйыны үтте. Унда Өфө, Стәрлетамаҡ, Мәскәү ҡалаларынан һәм Баймаҡ, Бөрйән, Учалы, Ейәнсура, Ғафури райондарынан бөтәһе ун команда ҡатнашты. Һүҙебеҙ Башҡорт КВН-ы кимәле ниндәй критерийҙар менән үлсәнеүе, ҡыҙыҡ-мәҙәктәрҙең мәғәнәһе һәм юмор кисәһенән ҡалған тәьҫораттар тураһында.

2016 йылда Көнсығыш календары буйынса ҡыҙыл төҫтәге Утлы Маймыл йылын ҡаршылайбыҙ. Астрологтар күҙаллауынса, был йыл тормошта үҙгәрештәр, ыңғай тәьҫораттар һәм үҫеш өсөн бик күп мөмкинлектәр алып килә. Шуның өсөн, тип киҫәтә улар, үҙгәрештәргә яраҡлашырға тырышырға, тышҡы мөхиттең тиҙ алмашыныусан күп төрлөлөгөнә әҙер булырға кәрәк.

15-се һабаҡ:"Һаумы, яңы тормош!"

Бер кеше аҡһаҡалдан көлөргә уйлаған. Бының өсөн ул шундай уй-мәкер ауы ҡорған. Усына тере күбәләкте ҡамап тотоп, аҡһаҡалдан унда нимә булыуын, уның тереме-юҡмы икәнлеген һорашырға иткән. Әгәр ҙә аҡһаҡал "тере" тип әйтһә, күбәләкте ҡыҫып үлтерергә, әгәр инде "үле" тигән һүҙ ысҡындырһа, усын асып, күбәләкте осороп ебәреп, унан көлөргә ниәтләнгән. Ярай, хуш, ниәтен бойомға ашырырға итеп, ул аҡһаҡал янына килгән.

Кеше ғүмере ҡыҫҡа ғына. Ошо ваҡыт арауығында донъяның асылын аңларға, тойорға тырышыу теләге менән яна бәндә. Был яныу, моғайын, кешенең йәшәйешендә сағылалыр ҙа инде. Ә инде был кеше шағир булһа - икеләтә. Шиғриәттә, классик шиғриәттә ритм нисек урынлы файҙаланылһа, ғаләмдең дә үҙ ритмы бар. Икенсе яҡтан, әҙәбиәттән дә, ғаләмдән дә ябай кеше аңлата алмаҫлыҡ серҙәр, мөғжизәләр бөркөлөп тора. Әҙәбиәттең иң төп мөғжизәһе нимә? Ул уҡыусының күҙ алдында тотош бер донъяны барлыҡҡа килтереү һәләтенә, мөмкинлегенә эйәме? Асылмаған һәм, бәлки, асылмаҫ та һорауҙарға яуап эҙләнек шағир, тәржемәсе, журналистарҙың Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты Дамир ШӘРӘФЕТДИНОВ менән.

Ғәҙәттә, бөтөн кинофестивалдәр ҙә бер маҡсатҡа хеҙмәт итә. Беренсенән, улар быға тиклем танылыу яулап өлгөрмәгән актерҙар, режиссерҙарға мөмкинлектәр аса. Икенсенән, фестиваль был сара үткән ҡалала йәшәүселәргә, кино һөйөүселәргә ҙур байрам алып килә. Үткән аҙнала ғына үҙенең еңеүселәрен билдәләгән "Көмөш Аҡбуҙат" II Халыҡ-ара милли һәм этник кино фестивале лә был йәһәттән үҙенең бурыстарын лайыҡлы үтәне. Шулай ҙа уның төп үҙенсәлеге - Рәсәй халыҡтарының мәҙәни мираҫын һаҡлау, был мәҙәни ҡиммәттәрҙе тамашасыларға күрһәтеү булғандыр. Етмәһә, ул быйыл халыҡ-ара Евразия гуманистик форумы сиктәрендә ойошторолдо.

Беҙ үҙебеҙҙең рухи ҡомартҡыларға бай халыҡ икәнебеҙҙе беләбеҙ. Көнкүрешебеҙҙә, мәҙәниәт, мәғариф кеүек барлыҡ донъяуи төшөнсәләрҙә лә борон-борондан килгән милли ҡарашыбыҙ, үҙаңыбыҙ бар. Ата-бабаларыбыҙ шулар нигеҙендә ғүмер иткән, балалар үҫтергән, ер-һыуын, ҡан, тел таҙалығын һаҡлап килгән. Бөгөн иһә йәшәйеш икенсерәк юҫыҡ алып, милләтте дөйөм халыҡтар төркөмөнән айырып алып милләт иткән үҙенсәлектәр икенсе планға күсеп, хатта ки юғалып ҡалды һымаҡ. Ниңә беҙ йолаларыбыҙҙан, халыҡ тәрбиәһенән, кәсептәребеҙҙән, аш-һыуҙарыбыҙҙан, ҡанундарыбыҙҙан ситләштек әле? Ни өсөн улар бөгөн сәхнә тамашаһы, күргәҙмә биҙәге генә булып ҡалды? Был өлкә менән махсус ҡыҙыҡһынған, ул һорауҙарға яуап бирә алған кешеләр, бәхеткә күрә, бар. Улар халыҡ байлығын туплау, һаҡлау һәм оноттормау өсөн фиҙаҡәр хеҙмәт көсө һала. Шундай зыялы шәхестәребеҙ Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы ҡарамағындағы Республика халыҡ ижады үҙәге директоры урынбаҫары Нәфисә Булат ҡыҙы ТУЛЫБАЕВА һәм Рәсәй Фәндәр академияһы Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының Өфө фәнни үҙәге фольклор бүлеге етәксеһе, филология фәндәре кандидаты Гөлнур Рәүил ҡыҙы ХӨCӘЙЕНОВА менән халыҡ ижадының бөгөнгө торошо хаҡында һөйләшеү ойошторҙоҡ.

Хаҡ мосолмандар өсөн иң бөйөк Китап - Ҡөрьән бик күп халыҡтарҙың йөрәген асты, маяҡ булып, уларҙы иман юлына алып килде. Хәйер, Китап индерелә башлағандан алып был процесс туҡталғаны юҡ. Ун дүрт быуат инде ул йәндәрҙең ҡояшы һәм шифаһы. Бөйөк Китап серҙәрен нығыраҡ белергә, хикмәтен аңларға, уға яҡын килергә тырышҡан милләттәр һаны күбәйә генә бара. Ҡөрьән бик күп телдәргә тәфсир яһалған. Мосолман булмаған халыҡ вәкилдәренең, ғалимдарҙың Ҡөрьәнде өйрәнеп, уға мөрәжәғәт итеп, артабан үҙҙәре лә Исламды ҡабул иткәндәре мәғлүм.