Хәҙерге заман күҙлегенән ҡарағанда, һиңә таш атыусыға аш менән яуап ҡайтарыу нисектер мәхлүк хәлендәге кешенең халәте һымаҡ тойола. Әммә әйтемдең төпкәрәк һалынған мәғәнәһен юллаһаң, уның кешелекте һәләкәттән һаҡлап ҡалыр милли идеяға торошло мәғәнәһен дә тойомлайһың. Улай ғына ла түгел, кешелекте һәм милләтте, асылда, тап ошо ҡағиҙә йәшәтә кеүек.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Ғафури районы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы ағзаларының инде онотола яҙған ниндәйҙер милли йоланы тергеҙеп, ауылдарҙа үткән йыйындарҙа уны халыҡ алдында сәхнәләштереп тә күрһәтеүе традицияға әйләнеп китте.

Әсәйем ҡаты сирләп киткәс, уны үръяҡта, ауыл ситендә урынлашҡан участка дауаханаһына һалдылар. Кесе апайым менән көн һайын уның хәлен белергә барабыҙ. Төшкө аш мәленә тоҫмаллап. Өләсәйем ишек алдынан ары сығып йөрөй алмағанлыҡтан, яулыҡҡа ул-был ашантыны төрөп һала. Билдәле, әсәйем тәғәмләнер хәлдә түгел, шуға килтерелгәнде тотошлайы менән палатала ятҡандарға өләшә. Ҡайтып инеү менән гел бер үк һорау ҡабатлана: "Йә, нисек?" "Ебәргәнеңдең тамсыһын да ҡалдырмай йыпырҙы!" тип алдашабыҙ апайым менән бер тауыштан. Әҙәм балаһына бер йылы һүҙ ҙә етә бит, өләсәйем ҡыуанып китә лә былай ти: "Ашаған мал бирешмәҫ, тигән әйтем бар, әсәйегеҙ ҙә шәбәйеп, үҙ аяҡтары менән ҡайтып инер әле, Алла бойорһа, бына күрерһегеҙ!"

Ҡатынды әйтәм, иртәнсәктән бирле көйһөҙләнеп йөрөй. Быныһына бәйләнеп ҡарай, тегенеһенә бәйләнеп ҡарай. Ә барыбер үҙенә тынғы таба алмай. Ә миңә бәйләнергә хәленән килмәй. Был ҡатын иренән ҡурҡа, тип уйлайһығыҙмы? Юҡ шул, мин унан үҙем ҡурҡам. Бындай саҡта уға һүҙ әйтеү ҡайҙа! Был файҙаһыҙ ғына түгел, был аҡылһыҙлыҡ. Мәйтәм, йәшерәк саҡта ыңғайына ла көйләгән, киреһенә лә һөйләгән мәлдәр булды. Ә барыбер файҙаһы булманы. Ике осраҡта ла һаулыҡтың ныҡлығы кәрәк булып сыҡты. Ошо мәлдә тәү башта ҡаршы әйтешкән һүҙҙәр ара-тирә атҡан мылтыҡ тауышын хәтерләтер ине. Аҙаҡ инде пүләмитең ары торһон. Ваҡыты менән һөжүмгә лә күсәһең, ваҡыты менән боҫоп та ятаһың, тигәндәй. Ә шулай ҙа беҙҙең халыҡ, еңеүгә тос өлөштө тыл индерҙе, тип бушҡа әйтмәй икән. Шуға хәҙер мин бындай осраҡта яу яланында түгел, ә тылда эшләйем. Фәлән-фәләнде һаулығы насарайыу сәбәпле тылға күсерергә, тигән рәсми ҡағыҙым да бар. Кем бирҙе, тиһегеҙме? Берәү ҙә бирмәне. Үҙем яҙып алдым. Бына әле лә шул справканы ҡатынға күрһәтеп, эшем бар ине, таҡта йышыр кәрәк, тигән "эшлекле" һылтау таба һалып, өйҙән тиҙерәк тышҡа сығып тайҙым.

Ошолай уйлап, ҡәтғи ҡарарға килгән Мәҙинә Нәҙирҙәргә йышланы. Башта теге, ҡаҡ һөйәккә ҡалып барған әҙәмде, атай, тип атау түгел, хатта күрә алмаған һымаҡ булһа ла, тора-бара нисектер ылығып, уға ҡарата ҡатҡан күңеле йомшара төштө. Нәҙир менән әсәһе өйҙә юҡ сағында оҙон-оҙаҡ итеп һөйләшеп ултыралар, унан ҡалһа, гәп һата-һата сәй эсәләр. Ҡайсаҡ ҡапыл уйсанланып киткән Мәҙинәнең башына: "Ошоноң ише лә һәйбәт кеше, шундай яуызлыҡ ҡыла аламы? Әллә уның һәйбәтлеге элеккесә бары тик ялтырауыҡ алдатҡыс ҡынамы?" - тигән икеле-микеле уйҙар килеп ҡуйғылай.

Муса Ғайса улы МӘЗИТОВ - эшҡыуарлыҡ өлкәһендә уңыш ҡаҙанған йәш быуын башҡорттарының береһе. Ул - "МС групп" исемле төҙөлөш компанияһының генераль директоры. Бала сағынан уҡ эшкә егелеп, тырышып-тырмашып, тәбиғәттән бирелгән һәләттәрен, үҙен-үҙе үҫтерә алған шәхес. Миһырбанлы һәм рәхмәтле заттарҙан: үҙе белем алған М.Ғ. Исҡужин исемендәге 136-сы Башҡорт лицейының матди базаһын үҫтереү маҡсатында 1 миллион һумлыҡ хәйриә ярҙамын күрһәткән йәш кеше. Бөгөн һүҙҙе уға бирәбеҙ.

"Әбә" - әсә. Уғыҙса. Төркмән-карлуктарҙа ҡаты (һаңрау) "ба" менән әйтелә: "әпә".

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

Көнбайыш Төрки ҡағанаты

Төркиҙәрҙең замандаштары уларҙың йолаларының, кейемдәренең этнографик үҙенсәлектәре хаҡында мәғлүмәт ҡалдырған. Мәҫәлән, ир-аттар оҙон халат кейеп, уның һул итәген бөкләп, билдәренә ҡыҫтырып йөрөгән (бында һүҙ киң таралыу тапҡан елән хаҡында бара. - Тәрж. иҫк.). Төрки ҡатын-ҡыҙҙары кеүек үк, ирҙәрҙең дә, оҙон сәстәрен үреп, ваҡ-ваҡ ҡына толомдар яһап йөрөүе мөһим этник күрһәткес булған.

Ошо көндәрҙә Өфө фән һәм технологиялар университетында Рәсәй халыҡтарының туған телдәре һәм әҙәбиәте буйынса федераль олимпиаданың башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса йомғаҡлау этабы үтте. Өсөнсө тапҡыр ойошторолған был ярыш ысын мәғәнәһендә тел һәм рух байрамына әйләнде. Мәктәп уҡыусылары араһында үткән был олимпиаданың һайлап алыу өлөшөндә 803 уҡыусы үҙ көсөн һынаған, шуларҙың 363-өнә баш ҡаланың мәртәбәле юғары уҡыу йорттарының береһендә уҙғарылған этабында ҡатнашыу мөмкинлеге бирелгән.

РФ Президенты Владимир Путиндың Федераль Йыйылышҡа быйылғы Мөрәжәғәтнамәһен һәр кем көтөп алғандыр, моғайын, сөнки илдәге, шулай уҡ бөгөнгө халыҡ-ара хәлдәр менән бәйле йәмғиәттә юғары кимәлдә баһа биреүҙе көткән мәсьәләләр һәм һорауҙар тупланып киткәйне. Президент был йәһәттән Махсус хәрби операция, геополитик хәлдәр, социаль сәйәсәт, илде технологик йүнәлештә үҫтереү, эшҡыуарлыҡты күтәрмәләү һәм башҡа мөһим мәсьәләләр буйынса яҡындағы алты йыллыҡҡа ғына түгел, ә илдең ышаныслы һәм оҙайлы үҫешенә булышлыҡ итәсәк стратегик бурыстарҙы ла көн тәртибенә ҡуйҙы. Уның әйтеүенсә, Мөрәжәғәтнамә программаһындағы башланғыстар граждандарҙың тәҡдимдәренә нигеҙләнде.

Йәмғиәт гелән ҡатын-ҡыҙҙан күберәкте талап итә. Ир-ат ул барыбер ергә нығыраҡ баҫып тора, ә тормоштоң хис-тойғолар, матурлыҡ өсөн яуап биргән яғы гүзәл зат иңендә. 8 Март - Халыҡ-ара байрам көнөндә Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының психология факультеты деканы, педагогия фәндәре кандидаты, доцент Лилиә Рәшит ҡыҙы ХАЛИҠОВА һәм Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы, М. Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһының башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Фәйрүзә Юныс ҡыҙы ҮТӘБАЕВА менән ошо хаҡта фәлсәфә ҡорабыҙ.

Ерҙәге тере заттар араһында тик Әҙәм балаһы ғына ғүмеренең мәңге түгеллеген алдан белеп йәшәй. Фажиғәме был? Матди донъя артынан ҡыуып, эгоһын ауыҙлыҡлай алмағандарға ауырыраҡтыр, бәлки. Рухилыҡты беренсел һанап, әхирәткә әҙерләнеп йәшәгән диндарҙар еңелерәк кисерәлер. Бушҡамы ни, мәңге йәшәгәндәй булып, донъяңды теүәллә, иртән үлгәндәй булып, намаҙға баҫ, тимәйҙәр.

Өфөлә БДМУ клиникаһының роботлаштырылған хирургияһы үҙәгендә уникаль операция яһалды.

Баҡсалары булған кешеләргә быйылғы миҙгелдә айырыуса иғтибарлы булырға кәңәш ителә. Дөрөҫөрәге, сәскә үҫтерергә яратыусыларға. РФ Хөкүмәте составында наркотик һәм психотроп матдәләр булған һәм мотлаҡ контролдә булырға тейеш үҫемлектәр исемлегенә тағы ла бер нисә сәскәне индерҙе.

Учалы ҡалаһында яһалма япмалы, һәр миҙгелдә лә эшләйәсәк сноуборд трассаһы асылыуы һәр яҡлап маҡтауға лайыҡ. Урындағылар ғына түгел, ә республиканың төрлө төбәгенән, сит өлкәләрҙән дә сноуборд спортын яратыусылар ҙа был трассала күпләп киләсәгенә шик юҡ. Төбәктәге бындай үҙгәрештәр туризмды үҫтереүгә килтерәсәк, тимәк, урындағы бюджет та тулыланасаҡ. Әйткәндәй, бындай йыл әйләнәһенә эшләгән трасса Рәсәйҙә өс кенә урында бар - Мәскәү өлкәһенең Красногорск ҡалаһында, Эльбруста һәм Учалыла. Ғорурланырлыҡ!

Салауат башҡорт дәүләт драма театрында "Метранпаж мажаралары" тигән яңы спектакль сәхнәгә ҡуйылды. Премьера Башҡортостандың халыҡ артисы Фәтих Ҡолһариндың юбилейына ла арналған. Актерҙар тамашасыны нимә менән шатландырыр, спектакль нимә тураһында - ошо һәм башҡа нәмәләр хаҡында спектаклдең ҡуйыусы режиссеры Эдуард Шахов менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

-Тик уның һөйөүе, аҙаҡ аңлауымса, әсәйеңә яуап итеп түгел, ә беҙҙең ярайһы ғына бөтөн донъябыҙға ҡарата тоҡанып киткән. Була бит ер йөҙөндә әҙәмдәрҙең шундайы ла. Мин үҙем уны тәү күргәндән үк мөрхәтһенмәнем. Күңелем нимәлер һиҙгән һымаҡ, һеркелдәп тик торҙо. Саманан артыҡ ябай, бигерәк татлы телле һәм ялағайлыҡҡа тартым итәғәтле ине ул. Ә ир кешегә юхаланыуҙың артығы килешмәй. Ана шуныһы оҡшаманы миңә.
- Ә әсәйем? Әсәйем күрмәнеме һуң ошоларҙы?

Фәүзиә Мөхәмәтшинаның һәр саҡ көнүҙәк хәлдәр сағылдырылған мауыҡтырғыс мәҡәләләрен ҙур ҡыҙыҡһыныу менән уҡыйым. Башҡортостан, Рәсәй күләмендәге йә донъя хәлдәренә ҡағылышлы булһынмы, уның тос фекерҙәре менән танышып, ҡәнәғәтлек табам. Яҙмаларының береһендә ул хөкүмәт йыйылышында "күтәрелә яҙған" бер мәсьәләгә ҡағыла. Тормош ҡорорға йыйынған йәштәрҙән генетик ярашлылыҡ хаҡында белешмә талап ителеү ихтималлығы тураһындағы хәбәр ул. Тап ана шул хаҡта мин дә интернет селтәренән уҡып, бер аҙ тынысһыҙлана биргәйнем. Ярай әле, ул һорау көн тәртибенә ҡуйылмаған, шулай ҙа, өйләнешергә йөрөгән бер килке йәштәрҙе тулҡынландырып алғандыр бындай хәбәр.

Бөтөн нәмә ғаиләнән башлана. Баланың холоҡ-ҡылыҡтары, донъяға ҡарашы ғына түгел, милләтенә ниндәй ул йәки ҡыҙ булып үҫеүе лә ғаиләнән тора. Яҙҙың тәүге байрамы Башҡорт ғаиләһе көнө уңайынан ҡорға саҡырылған ҡунаҡтарыбыҙ - баш ҡалала йәшәүсе АСАИНОВтар ҙа күптән инанған быға. Уларҙың татыу һәм рухлы ғаиләһендә 4 бала үҫә. Дилара һәм Вадим менән уларҙың ғаиләһе, балалар тәрбиәһе тураһында әңгәмәләшәбеҙ.