Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Беҙҙең халыҡтың ҡыйыулығына һоҡланырғамы, аптырарғамы - белмәйем. Һоҡтан күҙ тейеүе ихтимал, шуға күрә һоҡланмай ғына күпселектең иммунитет көсөнә шатланырға ғына кәрәктер был көндәрҙә. Ни өсөн тигәндә, һаулығы шәп кешеләр былтырғы тажзәхмәт менән грипп осоронда уҡ йәмәғәт транспортында ла, магазин-баҙарҙарҙа ла бышҡырып-сөскөргән хәлдәрендә лә битлекһеҙ-ниһеҙ, иркен йөрөргә өйрәнде.

Декабрь айында Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың яңы Конституцияларын ҡабул итеүгә 30 йыл тулды. Дәүләт ҡоролошоноң төп принциптарын һәм ҡанундарын билдәләп, кеше һәм граждан хоҡуҡтарын ғәмәлгә ашырыуҙың төп ҡануни нигеҙе булараҡ, Конституцияның йәшәйешебеҙҙәге әһәмиәте баһалап бөткөһөҙ.

Өфөнән KurAI (Ҡурай) программистар командаһы Up Great Милли технологик башланғыстарҙың "Ашығыс эҙләү" конкурсында еңеү яуланы һәм 100 млн һум аҡсалата бүләк алды. Йәштәр юғалған кешеләрҙе тиҙ арала эҙләп табыу системаһын уйлап сығарған һәм эшләгән. Командала - Башҡортостан вуздарын тамамлаған Сәлим Байгилдин, Илназ Фәтҡуллин һәм Тимур Иҙрисов.

Өфөлә "Рәсәй рәссамдары ижадында эпостар һәм иртәктәр" күргәҙмәһе асылды. Күргәҙмә киләсәктә асыласаҡ Күсмә цивилизациялар Евразия музейының фонды өсөн махсус төшөрөлгән картиналарҙан тора. Был - "Турахан" этно-художестволы симпозиумда ҡатнашҡан замандаш рәссамдарҙың ижады.

Ошо көндәрҙә "Башҡортостан" телерадиокомпанияһының "Юлдаш" радиоһы "ЮлдашХит" йыр фестиваленә йомғаҡ яһаны. "Башҡортостан" дәүләт концерт залында уҙған йыр-моң байрамында популяр йырҙар яңғыраны, һәр айҙың хит-парады еңеүселәре билдәләнде, башҡорт эстрадаһы йондоҙҙары бүләкләнде, төрлө бүләктәр уйнатылды, "Теге өсәү" - Филүс Ҡасимов, Йәмил Ишмөхәмәтов һәм Айбулат Сисәнбаев концертты күңелле итеп барҙы.

Мәҡәләнең исемен уҡығас, ҡайһы берәүҙәр, тамға тураһында яҙмаһа ла була инде, был турала беҙ былай ҙа беләбеҙ, тип әйтеп ҡуйыр. Әлбиттә, был фекер менән килешмәйенсә булмай. Күптәр тамға тураһында белә. Уға хөрмәт менән ҡарай. Сит яҡтарҙан килгән ҡунаҡтарға ҡарағай олонона һуғылған тамғаны күрһәтергә онотмай. Ә һөйләй башлаһа... күптәр яңылыш һөйләй ҙә ҡуя.

Әсләм ҡулын күлдәгенең түш кеҫәһенә тыҡты: салбар кеҫәһенән сығарып биргән аҡсаһы, ысынлап та, шунда ята ине. Ышанмай сығарып иҫәпләне - теп-теүәл! Торғаны бер фокус! Аҡсаһын нисек уға һиҙҙермәй генә һалыуына бер аптыраһа, икенсе аптырауы егеттең уның "эшен" төплө белеүендә ине. Хатта тегеләрҙе белә! Ҡайҙан шул тиклем мәғлүмәт эскесе ауыл егетендә?

Башҡортостандың дәүләт власы органдарында һәм муниципалитеттарҙа етәксе вазифалар биләгән ҡатын-ҡыҙҙар әллә ни күп түгел. Күп йылдар буйына ҡала һәм район хакимиәттәре башлыҡтары постарына тик ирҙәр генә тәғәйенләнде йә иһә һайланды. Ошо йәһәттән Ҡыйғы районы хакимиәте башлығы Зөһрә Мәүлитбай ҡыҙы ГОРДИЕНКОны тәүге ҡарлуғас, тип нарыҡларға була. Уҡыусыларыбыҙҙы уның тормош юлы, эшмәкәрлеге һәм ижтимағи-сәйәси ҡараштары менән таныштырабыҙ.

Ҡашғари: "От" - малға ашата торған һәр төрлө аҙыҡ. Әйтәләр: atqa ot bergil - "атҡа аҙыҡ бир". Әлбиттә, ат үлән менән туҡлана, әммә боронғо төркиҙәр малға ашата торған аҙыҡтарҙы - бесәнде, һолоно, һаламды ла ошо уҡ "от" һүҙе менән атай башлаған. Бында беҙ һүҙҙең формаһын үҙгәртмәйенсә генә уны яңы мәғәнәлә ҡулланыу осрағын күрәбеҙ.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

Кушнаренко мәҙәниәте ҡәбиләләре

VI-VIII быуаттарҙа Көньяҡ Уралда Кушнаренко ауылы биләмәһендәге ҡәберлектә табылған тәүге балсыҡ һауыт-һабалары буйынса шартлы рәүештә кушнаренко мәҙәниәте тип аталған ҡәбиләләрҙең ҙур бер төркөмө булыуы билдәләнде. Кушнаренко ҡәбиләләренең ҡомартҡылары әлегә етерлек кимәлдә өйрәнелмәгән, әммә тупланған материалдар улар мәҙәниәте буйынса бахмутлыларҙан һәм турбаҫлыларҙан ғына түгел, Көньяҡ Уралдың иртә урта быуаттарҙағы башҡа ҡәбиләләр төркөмдәренән дә ҡырҡа айырылып тороуын дәлилләй. Һуңғы йылдарҙа кушнаренко ҡәбиләләренең тарихы һәм мәҙәниәте буйынса элегерәк билдәле булған сығанаҡтар материалдарын тулыландырған ҡиммәтле ғилми мәҡәләләр баҫылып сығыуы хаҡында әйтеп үтергә кәрәк.

Ауыл йөрәге - мәктәп, тибеҙ. Сөнки мәктәп бөтһә, ауыл да яйлап һүнә, балаларҙың шат тауышы яңғырамаған төбәктә йәшәү йәме ҡалмай халыҡҡа. Шуға ауылдың хәлен белгегеҙ килһә, йәмәғәт, мәктәбенә күҙ һалығыҙ. Бына, әйтәйек, Өфө районы Шамонино ауылы мәктәбе - тораҡ пункттың йылдан-йыл үҫешеүенә бер дәлил. Был белем усағы тураһында уның директоры Зилә Заһир ҡыҙы НУРИЕВА менән әңгәмәләштек.

Был аҙнала Рәсәй Президенты Владимир Путин йыл һөҙөмтәләрен барланы. Был сара бер юлы матбуғат конференцияһы һәм тура бәйләнеш форматында үтте һәм унда федераль, төбәк, сит ил журналистары ҡатнашты. Дүрт сәғәткә һуҙылған осрашыуҙа Президент махсус операция, иҡтисад, тышҡы сәйәсәт тураһында һөйләне һәм төрлө һорауҙарға яуап бирҙе.

Рәсәйҙең эске һәм тышҡы сәйәси-иҡтисади эшмәкәрлеге һәм, ғөмүмән, һәр хәрәкәте, аҙымы Көнбайыш менән АҠШ-тың көнсөл һәм бәйләнсекле күҙәтеүе аҫтында.

Ул көндө Баймаҡ халыҡ ижады үҙәге йорто бал ҡортондай геүләп торҙо. Бында райондың "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһының балаҫ һуғыу оҫталары бәйге тотто. Абруйлы баһалама ағзалары ошо онотолоп ҡуя яҙған милли кәсепте тергеҙгән, уны артабан да үҫтереү өсөн күп көс һалған 29 конкурсант ағинәйҙең эштәренә баһа бирҙе.

- Миңә автобус туҡталышынан район үҙәгенә ун ике саҡрым тигәйнеләр. Кисәнән бирле шул араны өс мәртәбә атлағанымдыр, ә һеҙ йәнә ун тип тораһығыҙ.
- Ниндәй туҡталыш? Был тирәлә бер ниндәй ҙә туҡталыш юҡ. Һин һораған район үҙәгенә шул сама, - көтөүсе тауышында йәнә ҡәнәғәтһеҙлек сыңланы. Үҙенә ҡаршы әйткәнде яратмағаны күренеп тора ине. Бәлки, йоҡоһо ла бөтмәгәндер, кисә ныҡ ҡына төшөргәнгә лә оҡшай - йөҙө шеш. Мал менән йөрөп үҙе лә малға әйләнеп бөткән, күрәһең. Ул ҡулын ҡарайып, шуға ла шомло булып күренгән урман яғына һелтәне лә урынынан ҡуҙғалды һәм һайт-һайтлап байтаҡ йыйылған мал-тыуарҙы ҡыуа ла башланы. Шунан ҡапыл туҡтаны ла:

"Үҙебеҙсә рәхәтләнеп ҫөйләшәйек әле бөгөн! Әтеү ғүмер буйы ҫаҡау Дим буйҙары, тигәнгә ҡыйынҫындыҡ. Ә бит оялырға түгел, ҫөйләшебеҙ үҙенсәлекләрен ғорурланып ҡулланырға булған!" "Ҫөйләш" фестиваль-марафоны башланғандан алып ошондайыраҡ фекерҙәрҙе күп ишетергә тура килде. Башлыса оло быуын вәкилдәренең әйткәне күңелгә инә. Уларҙың берсә мәрәкәле, берсә аптыратырлыҡ хәтирәләрен тыңлап, тарихҡа күҙ һалабыҙ, телебеҙҙең һәм тыуған яҡ яҙмыштарының айырылғыһыҙ икәненә тағы бер инанабыҙ.

ҺОРАУ: Ғаиләлә атай, олатайҙың туған телгә һөйөү тәрбиәләүҙәге роле ниндәй?

Ниндәй була ул бәхетле бала саҡ? Хәҙерге заман ата-әсәләре ошо һорауҙы үҙҙәренә күп тапҡырҙар бирәлер һәм балаларына бер мохтажлыҡһыҙ тормош бүләк итеп, һәр теләктәрен бойомға ашырып, бәхетле итергә теләйҙер. Ә бына Шамонино ауылының "Ысыҡҡай" балалар баҡсаһы тәрбиәләнеүселәре Айтуған Баймырҙин, Әминә Ҡужина, Наҙгөл Вәхитова һәм Наил Кашапов менән әңгәмәнән һуң, бәхетле бала саҡ - ул һәр баланың үҙ туған мөхитендә тәрбиә алып үҫеүе, тип тә аңланыҡ. Һүҙ - кескәйҙәргә.

Башҡортостан тәбиғәтенең иҫ киткес матурлығы барыһын да хайран итә. Ҡуйы урмандар, икһеҙ-сикһеҙ дала, бейек ҡаялар, зәңгәр күлдәр, мәмерйә һәм башҡа тәбиғәт мөғжизәләре йәлләмәйенсә бүләк ителгән беҙгә.