Халҡыбыҙға бөйөк шағир һәм лайыҡлы ул бүләк иткән октябрҙең республикала Мостай исеме аҫтында, Мостай айы булараҡ үтеүенә күнеккәнбеҙ инде. "Мостай уҡыуҙары" төбәк-ара әҙәби-ижади конкурсында еңеүселәрҙең баш ҡалаға йыйылыуы тантанаһы иһә ошо төрлө сараларҙың шартлы рәүештә йомғаҡлау өлөшө булараҡ ҡабул ителде һәм ул ысын мәғәнәһендә Шиғриәт һәм Талант байрамына әүерелде.

Күк йүтәл, быума йүтәл тип йөрөтә уны халыҡ. Бөтөн донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәренә ярашлы, донъяла йыл һайын 500-600 бала тап ошо күк йүтәлдән үлә. Быума йүтәл (коклюш) - бактериаль сир, ул кешенән кешегә күсә, тик бының өсөн ныҡ яҡын контакт булырға, мәҫәлән, балалар бергә уйнарға, аралашырға тейеш. Йәғни, асыҡ һауала бактерия йәшәй алмай, шуға ла ауырыған кешенең эргәһенән үтеп китеп кенә уны йоҡтороп булмай.

Уларҙың икеһенә айырым-айырым бер үк һорауҙы бирҙем: "Хәләл ефетең менән бәхетлеһеңме?" "Мин, ҡустым, Фәнүзәнән башҡа ҡатын-ҡыҙ менән тормош ҡороуҙы хатта күҙ алдына ла килтерә алмаҫ инем, - тип яуап бирҙе ҡырҡ йылдан ашыу бергә ғүмер иткән ҡатыны хаҡында Сәлмән ағай. - Хазина бит ул минең өсөн. Алтын-көмөшөм. Аллаһы Тәғәләнең биргәненә шөкөр!" "Үҫмер сағымдан уҡ хыялымдағы "Алтын аттағы принцымды" тап ана шул Сәлмән ағайың һымаҡ итеп күҙ алдына килтерә инем, - тине Фәнүзә еңгә лә. - Йәшереп-батырып, оялып-уңайһыҙланып тора торған ваҡыттар үтеп киткән инде, тураһын әйткәнгә аптырама, ҡәйнеш…"

Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы 85-се ижад миҙгелен асып, Башҡортостан филармониялары фестивален ойошторҙо: баш ҡала тамашасылары алдында Учалы, Стәрлетамак, Нефтекама, Сибай филармониялары коллективтары сығыш яһаны.

Тыуған төйәгенә, атайсалына һөйөү уның бар булмышында сағыла. Һәр күҙәнәгендә йәшәйҙер ул һөйөү. Күҙҙәрендәге ниндәйҙер моңло һағыш ҡатыш нур ҙа, йөҙөндәге ихласлыҡ менән йылылыҡ та ошо һөйөү балҡышылыр. Әйләнә-тирәһендәге һәр кемгә әсәләрсә хәстәрлек, әйтеп аңлатҡыһыҙ наҙ менән баға ул, һәр беребеҙ өсөн борсолоу ҙа күрәм мин уның ҡарашында. Һүҙем - Рәсәй Федерацияһының һәм Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев ордены кавалеры, дирижер, уҡытыусы, йырсы, йөҙҙән ашыу йыр авторы, күренекле йәмәғәт эшмәкәре Мәрйәм Ғәзизрахман ҡыҙы СОЛТАНОВА хаҡында.

Быйыл сентябрҙә "Йөрәк һүҙе" шиғриәт бәйгеһе үткәндән һуң проект етәксеһе Наилә Сәфәрғолова һүҙ ярышында ҡатнашыусы Салауат Шәйәхмәтов хаҡында "Бәйләнештә" селтәрендәге диуарына шундай һүҙҙәр яҙып ҡуйғайны: "Йөрәк һүҙе" шиғриәт бәйгеһендә майҙан тотҡан, Башҡортостандың халыҡ шағиры Рауил Бикбаев исемендәге премияға лайыҡ булыусы (3 урын), Миәкә районы егете Салауат Шәйәхмәтовҡа ошо көндәрҙә 25 йәш тулған икән! Күңелдәребеҙҙе арбаған, шиғырҙары менән беҙҙе әсир иткән, ҡыуандырған, шатландырған һәм илатҡан Салауатҡа иң изге теләктәремде юллап, аҡ бәхеттәр, саф мөхәббәт, ижади үрҙәр, ҡоростай сәләмәтлек теләгем килә. Һин - башҡорт әҙәбиәтенә, башҡорт халҡына үҙ һүҙеңде әйтер өсөн тыуған Шағир, Салауат. "Йөрәк һүҙе" сәхнәһе һине оло ижад һуҡмаҡтарына сығарып, яңынан-яңы ижади үрҙәргә алып менһен!" Беҙ ҙә ҡыҙыҡһындыҡ ошо Салауат атлы егет менән һәм тиҙ арала "Киске Өфө"лә осрашып, бына ошо ҡыҙыҡлы әңгәмәне ҡорҙоҡ.

Мәхмүт Ҡашғариҙың төрки телдәренең үҙенсәлектәрен сағылдырған хеҙмәте беҙҙең халҡыбыҙ өсөн бик тә фәһемле ул. Ни өсөн тигәндә, беҙ ата-бабаларыбыҙҙың боронғо һөйләштәренең төрки лөғәтенә ҡарағаны һәм XI быуатта барса төрки халыҡтары ҡулланған яҙма телебеҙ хаҡында үтә ҡиммәтле мәғлүмәттәр менән таныша алабыҙ. Әгәр X быуатта уҡ ғәрәп илселеге сәркәтибе Ибн Фаҙлан күреп белгән башҡорттарҙың ҡайһы берҙәре Ислам динендә булған икән, уларҙың, ғәрәп теле менән бер рәттән, боронғо төрки яҙмаһын белеүҙәренә шик юҡтыр.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

Халыҡтарҙың бөйөк күсеше эпохаһы (IV-V б.б.)

Керамиканан бейек булмаған яҫы төплө көршәктәр һәм бер ҡолаҡлы кувшиндар табыла, улар формалары буйынса II - IV быуаттарға ҡараған Көньяҡ Урал ҡурғандарында табылған һауыт-һабаны хәтерләтә. Уларҙы ер өйөмдәренең һәм ҡәберҙәрҙең күбеһенең формалары һәм үлсәмдәре яҡынайта. Әммә Салих ҡурғандарына бер килке яңы һыҙаттар хас, уларҙың килеп сығышын гундарҙың урындағы ҡәбиләләргә мәҙәни йоғонтоһо менән аңлатыу фарыз.

"Борон - борон заманда беҙ йәшәгән ерҙәрҙә ҡуйы ҡара урмандарҙы тайыш табан айыуы, шеш ҡолағы - ҡуяны, ҡыҙ балалай наҙлыҡай, көлтә ҡойроҡ төлкөһө, йылғыр, ҡомһоҙ бүреһе, урман йәме боланы, ғорур, текә мышыһы үҙенә төйәк иткән, ти. Урман-ҡырҙарында иҫертерлек хуш еҫле мең төрлө сәскәләре тәсбих әйтеп ултырған, турғай башындай эре-эре ҡыҙыл еләктәре аяҡ баҫҡыһыҙ булып тәгәрәп бешкән, ти. Сылтыр-сылтыр шишмәләре урман шауын, ҡурай моңон, ҡоштар тауышын, һыуға килгән ҡыҙ-ҡырҡындың моңло йырҙарын үҙенә отоп алып, йырлай-йырлай ҙур йылғаларға барып ҡушылған, ти.

Донъя хәлдәре бөгөн биҙәктәре секунд һайын алмашынып торған ҙур бер калейдоскопҡа оҡшаш, тик ундағы күренештәр матур-матур нағыштарҙан тормай, ә хәүефле триллер кадрҙарын хәтерләтә: шартлауҙар, ут-ялҡын, емереклек, ҡорбандар, балаларын ҡосҡан, ҡобараһы осҡан ҡасаҡтар...

Башҡортостан махсус хәрби операция яугирҙарына йөҙөнсө гуманитар ылау оҙатты.

Йәмәғәт, һуңғы осор һеҙгә ҡасан деликатес менән һыйланырға тура килде, хәтерләйһегеҙме? Юғиһә, магазин кәштәләрендә гел генә бер төрлө сифатһыҙ ризыҡ күбәйеп китте түгелме? Эйе шул, әллә ниҙә бер деликатес менән дә ләззәтләнеп алғы килә ул, был донъяла мәңге йәшәмәйбеҙ бит.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Салауат дәүләт башҡорт драма театрында икеләтә байрам - башҡорт әҙәбиәте классигы Мостай Кәримдең "Ярлыҡау" повесы буйынса ҡуйылған спектакленең премьераһы һәм яңы 91-се театр миҙгелен асыу тантанаһы үтте.

Сибайҙар - байҙар! Ысынлап та шулай, мәғдәндән бигерәк, йыр-моңға, дәртле бейеүҙәргә бай улар. Был байлыҡты һаҡлауҙа, киләсәк быуынға тапшырыуҙа Сибай концерт-театр берекмәһенең өлөшө баһалап бөткөһөҙ. Берекмәнең ижад буйынса урынбаҫары Азат Арыҫлан улы НӘБИУЛЛИН менән ошо турала һөйләштек:

"Башҡортостан ирекмәндәре Махсус хәрби операция зонаһына генетик кимәлдәге ынтылыш менән бара. Был күренеш уларға Бөйөк Ватан һуғышы яугирҙары һалған патриотлыҡ менән бәйле", - Башҡортостандың дәүләт именлеге органдары ветерандары төбәк йәмәғәт ойошмаһы советы ағзаһы подполковник Рөстәм Нәзметдинов ошондай фекерҙәре менән уртаҡлашты. Дәүләт именлеге ветераны республика халҡы батырлыҡ күрһәткән Афғанстанда, Төньяҡ Кавказда хеҙмәт итә, шуға күрә ул Донбассҡа Ватанды яҡларға киткән ир-егеттәрҙе яҡшы аңлай.

М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетында "Башҡорт шәле һәм студент йәштәр: йолаларҙы тергеҙеп" тип аталған төбәк конкурс-фестивале үтте. Мәҙәниәт, сәнғәт һәм креатив (ижади) индустрия өлкәһендәге проекттарҙы тормошҡа ашырыусы Рәсәй Федерацияһы Президентының мәҙәни инициативалар гранты конкурсында еңеүсе булған был үҙенсәлекле сараны уҡыу йортоноң Башҡорт фольклоры фәнни-тикшеренеү үҙәге һәм башҡорт филологияһы факультетының башҡорт теле һәм әҙәбиәте кафедраһы уҡытыусылары уйлап сығарған.

Халҡыбыҙҙың изге аманаты йыр булып быуаттарҙан-быуаттарға яңғырай, һәм ул артабан да өҙөлмәйенсә, быуындан-быуынға, дәүерҙән-дәүергә тапшырыла. Ошо бөйөк ҡомартҡыны замандаштарына еткерер, уларҙың рухын үҫтерер ғәйрәт эйәләре була. Ана шундай сағыу талант эйәһе Абдулла Солтанов яҡты донъяны күреүҙән мәхрүм булып та, күңелендәге нуры, йөрәк түренән урғылған моңо менән тирә-йүнде, кешеләрҙең юлын яҡтыртып йәшәне. Рухы менән көслө йыр солтаны үҙе беҙҙең менән булмаһа ла, ошо рухты һаҡлаусылар, килер быуындарға еткереүселәр бар һәм буласаҡ.

Халыҡтар берҙәмлеге көнө алдынан Өфөлә "Таҡыя" 1-се Халыҡ-ара балалар милли кейеме оҫталары конкурсына йомғаҡ яһалып, еңеүселәр билдәләнде. Өс турҙан торған конкурста "Балалар традицион кейеме коллекцияһы" авторы, Салауат районы Комсомол ауылында йәшәүсе оҫта Гөлдәр Шәбиева еңеү яуланы.

Яҙ башланып, картуф сәсер мәл еткәс, ошо хәлде иҫкә төшөрөп, көлөмһөрәп ҡуям. Сөнки һөйләй торған һүҙ тап ошо картуфҡа бәйле. Шуны ла әйтеп үтеп китергә кәрәктер. Беҙ йыл әйләнәһенә тигәндәй картуфты йә кәртүк, йә бәрәңге тип йөрөй-йөрөйбөҙ ҙә, шуны сәсер мәл етһә, нишләптер, картуфты сименә тибеҙ. Нишләптер орлоҡ тип әйтмәйбеҙ. Билдәле инде, сименә һүҙе беҙҙең һөйләшеү теленә урыҫтың семенаһынан килеп ингән. "Күрше, картуф баҡсаһының мөйөшөнә әҙ генә сименә етмәне лә ҡуйҙы, берәй биҙрә сименәң артып ҡалманымы", - тип йә беҙ күршегә, йә, киреһенсә, ул беҙгә инер инек заманында. Сименә артып ҡалһа, әлбиттә, уны тоттороп сығарабыҙ. Булмаһа, хәл юҡ инде, тип кире бормайбыҙ. "Арғы урамда йәшәгән фәлән-фәлән кеше, сименәм артып ҡалды, тип һөйләнеп торғайны, шуға бара һал", - тип ярҙам итергә ашҡынып торабыҙ. Ауылда борон-борондан кеше бер-береһенә шулай ярҙамсыл булды.