Бөгөнгө көндә мәҙәниәт, әҙәбиәт, ғөмүмән, рухиәт менән ҡыҙыҡһынған һәр кем "Замандаш" тип аталған проект хаҡында әҙме-күпме хәбәрҙарҙыр, моғайын. 2016 йылдан инеш алған үҙенсәлекле ҙур эштең башында Башҡортостан Республикаһының драматургия һәм режиссура Үҙәге директоры Әлиә Яхина, художество етәксеһе Зиннур Сөләймәнов һәм режиссер, шеф-драматург Сәрүәр Сурина тора.

Американың The Coca-Cola Company компанияһы етештергән был эсемлек Ҡытайҙа торба таҙартыу сараһы булараҡ һатыла башлаясаҡ. Илдең Аҙыҡ сифаты буйынса үҙәк комитеты билдәләүенсә, бындай һығымтаға фәнни тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһе килтергән.

Йәмғиәттә төрлө сирҙәр күп булһа ла, табиптың "яман шеш" тигән хөкөмөн һәр пациент аяҙ көндө йәшен һуҡҡан кеүек ҡабул итәлер. Эйе, яман шеш киң билдәле һәм дауалауға ауыр бирелгән сир. Ошондай диагноз ҡуйылған икән, тәү сиратта, төшөнкөлөккә бирелергә ярамай, был - һауығыуҙың төп шарттарының береһе, ти Әбйәлил районы Асҡар район дауаханаһы онкологы Ренат МӘҺӘҘИЕВ. Ренат Таңатар улы менән ошо сиргә бәйле ҡайһы бер һорауҙарға яуап эҙләйбеҙ.

Былтыр ул "Электрогазета" ойошторған республика конкурсы йомғаҡтары буйынса "Халыҡ шәфҡәт туташы" исеменә лайыҡ булды. Ә халыҡ һөйөүе - ул иң юғары баһа, тимәк, уны беләләр, эшен баһалайҙар, хөрмәт итәләр. Кемдер, "мин белмәйем", тиеүе мөмкин, әммә был уның абруйын һис тә кәметмәй, киреһенсә, баҫалҡылығы тураһында ғына һөйләй. Сөнки бөгөнгө әңгәмәсебеҙ үҙе тураһында бик һөйләргә яратмаһа ла, ул - Афған, икенсе Чечня һуғышын үткән медицина хеҙмәткәре, хәрби ҡаҙаныштары өсөн Рәсәй Президенты Владимир Путин ҡулынан Маҡтау ҡағыҙы алған һәм хәрби наградаларға лайыҡ булған, тәүгеләрҙең береһе булып Луганск халҡына гуманитар ярҙам йыйыуҙы ойошторған һәм уны оҙатып йөрөгән кешеләрҙең береһе. Бөгөн ул Иглин районы үҙәк дауаханаһының рентген лабораторияһында шәфҡәт туташы булып эшләй. Шулай итеп, бөгөнгө әңгәмәсебеҙ - Роза ИСЛАМОВА.

Һуңғы осорҙа донъяла барған ваҡиғалар фонында бер туҡтауһыҙ ҡурҡып, "Нимә эшләргә?", "Артабан нимә буласаҡ?" тигән һорауҙар менән үҙен яфалап, хәүефләнеп йәшәүселәр күбәйҙе. Әгәр ҙә ошондай уйҙар тоҙағына эләгә барыуығыҙҙы тойһағыҙ, нимә эшләргә? Хәүеф тойғоһоноң сәләмәтлек өсөн ниндәй кире эҙемтәләре бар? Ошолар тураһында психолог Гүзәл ТӨХВӘТУЛЛИНА кәңәштәрен тәҡдим итәбеҙ.

Башҡорт телендә "ҡатын-ҡыҙ" тигән һүҙ бар. Был һүҙҙе телселәребеҙ хәҙерге башҡорт теленән урыҫсаға "женщина" тип тәржем иткән (женщина - ҡатын, ҡатын-ҡыҙ, жена - бисә, ҡатын; девушка - ҡыҙ, еткән ҡыҙ; девушки - ҡыҙҙар, ҡыҙ-ҡырҡын).

Күңел торошомдо, фекеремде аңлай, тойған дуҫым һәм коллегам булғанға ҡыуанам. Беҙ уның менән йәш саҡтан бер юлдан, бер йүнәлештә атлайбыҙ. Икебеҙ ҙә - башҡорт теле уҡытыусылары.

Һүҙҙе алыҫтаныраҡ башларға тура килә, мәҫәлән, ҡасандыр, беҙҙең эраға тиклем меңәр йылдар элек йәшәгән Ирландия иле хаҡында. Төньяҡ Европаның ҙур өлөшөн биләүсе был илдең атамаһы "Eire", йәғни "дәүләт" тигәнде аңлата. Бәхетһеҙлегенә күрә, ҡомһоҙ колонизатор, баҫҡынсы ил булып танылған Бөйөк Британия менән күрше булыуы Ирландияның яҙмышын хәл итә лә инде.

Шул тиклем матур бер спорт төрө тип әйтәйекме, борондан, ата-бабаларҙан килгән бик кәрәкле көнитмеш шөғөлө, һөнәрмәнлек тийәйекме уны - традицион йәйәнән уҡ атыуҙы үҙ итеүселәр ишәйә республикала. Олоһо ла, йәше лә, ир-егет тә, ҡатын-ҡыҙ ҙа ылыға хәҙер был һөнәрмәнлеккә. Ә инде балалар өсөн ул ысын мәғәнәһендә илһөйәрлек мәктәбенә әүерелә бара. Ишембай ҡалаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге 2-се Башҡорт гимназия-интернатында, мәҫәлән, күп һанлы балаларҙан торған оло бер команда тупланған хатта. Хәбәрсебеҙ шул команданан Ғазинур, Ислам, Рамазан исемле малайҙарҙы ошо көндәрҙә Ғафури районында үткән "Еҙем-Фест. Рәсәй халыҡтары уйындары" төбәк-ара ғаилә-спорт фестивалендә ҡатнашҡан мәлдә фотоға төшөрөп алған.

Үткән йыл аҙағында Өфө Фән һәм технологиялар университетының башҡорт филологияһы, көнсығышты өйрәнеү һәм журналистика факультетында "Башҡорт яҙма әҙәбиәте" антологияһының исем туйы булды. Сарала Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты ғалимдары, М. Аҡмулла исемендәге башҡорт педагогия университеты уҡытыусылары, Өфө университетының ғалимдары ҡатнашты.

"Аҡыллы ир шул булыр: ҡулындағын алдырмаҫ,
Кеше һайын туҡталып,
Юҡ һүҙ тыңлап ҡаңғырмаҫ,
Барынан да бере шул:
Бөгөнгө эшен таңға ҡалдырмаҫ", - тигән боронғолар. Нәҡ шундай киләсәген бөгөн үк ҡайғыртҡан Белорет районы ир-егеттәре ошо көндәрҙә ҡор йыйҙы. Унда төбәктең һәр ауыл биләмәһенән килгән вәкилдәр РФ Дәүләт Думаһы депутаты, "Ир-егеттәр ҡоро" республика ойошмаһы рәйесе Зариф Байғусҡаров, Белорет районы хакимиәте башлығы Андрей Иванюта, "Ҡатай йыйыны"н ойоштороусы Рәнис Алтынбаев, "Киске Өфө" гәзитенең баш мөхәррире, "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе Гөлфиә Янбаева һ.б. менән осрашты. Йыйын Белорет районының тау-урмандар ҡоршауында урынлашҡан хозур тәбиғәте, ихлас халҡы менән билдәле Манышты ауылында үтте.

-Туҡтағыҙ, - тине ул тулҡынланып, - Ҡасабала бер һуғыш ветераны йәшәй. Ул да өйөндә үҙаллы байтаҡ иҫке әйберҙәрҙе йыйған. Беҙҙең музейҙа булмаған нәмәләр унда булырға мөмкин. Беҙгә тапшырам тип алып килгәйне ул күп йылдар элек, ҡыҙыҡлы, кәрәкле әйберҙәрҙе алып ҡалдыҡ та, артығын кире үҙенә бирҙек. Сөнки, мәҫәлән, беҙҙә ун снаряд бар икән, ун беренсеһе нимәгә? Урын да сикле, бер үк экспонатты күпләп теҙеп һалыу ҙа әһәмиәтле түгел. - Ҡатынҡай аҡланғандай һөйләнеп, ветерандың адресын өйрәтеп, бер ара оҙатып барып, хушлашып тороп ҡалды.

Урам буйлап барған егет эргәһенән үтеп барыусылар араһында башланғыс кластарҙағы уҡытыусыһын танып ҡала. Ул бабай эргәһенә килеп:
- Һеҙ мине таныйһығыҙмы? Бәләкәй сағымда мин һеҙҙең уҡыусығыҙ булдым, - тип өндәшә.
- Эйе, иҫләйем. Мин бит һеҙҙе өсөнсө класта уҡытҡайным. Әле ҡайҙа, кем булып эшләйһең?

Беҙ, ғәҙәттә, көнләшеү, асыу, ҡайғырыу, ҡурҡыу кеүек психологик күренештәрҙе насар тойғолар иҫәбенә индерәбеҙ. Һәм ул тойғоларҙы төрлө юлдар менән булдырмаҫҡа тырышып, бала саҡтан уҡ уларға ҡаршы көрәшә башлайбыҙ.

Баланы шәхес итеп тәрбиәләүҙе ҡасан башларға? Мәктәп тейешле тәрбиә бирәме? Тәрбиә тик ғаиләлә генә булырға тейешме? Ошондай һорауҙар бихисап һәм һәр кем уға үҙе аңлағанса, үҙенең тәжрибәһенән сығып яуап та бирә ала. Мин дә тормош юлымда осраған ыңғай һәм ваҡыты менән проблемалар тыуҙырған хәлдәрҙән, үҙ балаларымды тәрбиәләү тәжрибәмдән, һуңғы йылдарҙағы күҙәтеүҙәремдән сығып, шулай уҡ хәҙерге осор менән сағыштырып, бала тәрбиәһе тураһында тыуған уйҙарым менән уртаҡлашмаҡсы булдым.

Кире ҡайтмау нөктәһе (точка невозврата) тигән төшөнсә бар. Ҡурҡынысыраҡ төшөнсә, әлбиттә. Физика фәнендә ул бер мәғәнә аңлатһа, психологияла бөтөнләй икенсе мәғәнәгә эйә. Төрлөсә яңғыраһа ла, был күренештең асылы бер үк - кире ҡайтыр юл юҡ! Аңлайышлыраҡ булһын өсөн осоп барған самолетты күҙ алдына килтерәйек. Летчик алдан белә: яғыулыҡ шунсалыр километрға осоп барып кире әйләнеп ҡайтыуға етә - мәҫәлән, мең километрға. Биш йөҙ километр ара үткәс, самолет кире боролорға тейеш, сөнки ул кире ҡайтмау нөктәһенә етте, летчик штурвалды ҡайтыу яғына бормаһа, һәләкәт буласаҡ.

Ил терәге - ир, тигән. Ил яуһыҙ булмаҫ; Ил яҙмышы ир ҡулында; Ир ҡайғыһы - илдә... Ил менән ир берлеге хаҡында халҡыбыҙҙың быуаттар буйына һыналған, күп томлыҡ романдарға һыймаҫ әллә күпме аҡыл хазинаһы - ҡанатлы әйтем-мәҡәлдәре бар.

Быйылғы 2023 йылдың беренсе яртыһында ла "Киске Өфө" гәзите менән бергә булыусы аңлы, зыялы, уҡымышлы, вайымлы уҡыусыларыбыҙға рәхмәтлебеҙ. "Аңлы уҡыусы" тип атауыбыҙ юҡҡа түгел, сөнки хәҙер гәзит-журнал-китап уҡыусылар тамам һирәгәйҙе. Күрәһегеҙ, был миҙгелдә лә уҡыусыларыбыҙ һаны кәмей төштө. Аҡ ҡағыҙ битендәге һүҙҙе һанлаусы, уның әһәмиәтен баһалаусы аңлылар сафы һирәгәйә барыуы борсолдора. Ә шулай ҙа уҡыусыларыбыҙҙы бөтөнләй үк юғалтып бөтмәгәнбеҙ әле. Бар әле гәзит һүҙен үҙ иткәндәр, "Гәзиттә бит шулай яҙылған!" тип, һәр һүҙен гәзит һүҙе менән йөпләүселәр - улар беҙҙә ҡағыҙ баҫмаларҙың киләсәктә лә йәшәйәсәгенә өмөт уята. Ә беҙ был өмөттөң аҡланыуынан дәртләнеп, уҡыусыларыбыҙҙы рухиәт менән һуғарыуҙы, кәрәкле мәғлүмәттәр еткереүҙе дауам итербеҙ, йөкмәткеле яҙмаларыбыҙ менән танһыҡтарын ҡандырырға тырышырбыҙ, тигән вәғәҙәбеҙҙе яңыртабыҙ.
Шулай итеп, әлеге миҙгелгә гәзитебеҙгә яҙылып, квитанцияларын редакцияға ебәргәндәр араһынан түбәндәге уҡыусыларыбыҙ ошо матур китаптарға лайыҡ булды.

Һорау: Рәсәйҙә быйылғы йыл Педагог һәм остаз йылы тип нарыҡланды. Был юҡҡа түгелдер, ысынлап та, уҡытыусы һөнәренең элекке абруйын ҡайтарыу тураһында хәстәрләр ваҡыт еткәндер?

Лиза ӘҒӘҘУЛЛИНА, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған һәм халыҡ уҡытыусыһы, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы: Эйе, 2023 йыл Педагог һәм остаз йылы тип иғлан ителде, әммә, минеңсә, уҡытыусыға ихтирам бер йылда ғына түгел, ә даими рәүештә, һәр йыл, һәр көн булырға тейеш. Һуңғы йылдарҙа, бигерәк тә үҙгәртеп ҡороу йылдарында, уҡытыусыларға ихтирам, ярҙам кәмене. Тәү сиратта был уларҙың матди хәлендә сағылды. Уҡытыусылар етмәй, башланғыс синыф уҡытыусылары ике смена эшләргә мәжбүр. Ҡайҙа бында уҡытыусы һөнәренең абруйы? Ҡасан "ярлы уҡытыусыны" дәүләт элекке кеүек абруйлы уҡытыусыға әүерелдерер икән?

XIX быуатта йәшәгән билдәле башҡорт мәғрифәтсеһе, ғалим һәм яҙыусы Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев һәр аҫаба башҡорт өсөн үҙенең сығышын - ҡайһы ырыуҙан булыуын иҫтә тотоуҙы, йондоҙҙарҙы исемләп аңлата алыуҙы, хандар тарихына ҡараған риүәйәттәрҙе һәм өләңдәрҙе белеүҙе мотлаҡ, тип иҫәпләгән.