Ғәҙәттә, күпселек кеше ауырып китмәйенсә табиптарға барып күренеүҙе кәрәк тапмай. Был беҙҙең милләттәштәргә лә хас бер ғәҙәт. Әллә артыҡ түҙемлебеҙме, әллә үҙебеҙҙе ҡәҙерләп етмәйбеҙме - быныһы икенсе мәсьәлә. Әле әйтергә теләгәнебеҙ шул - йылына, ярты йылға бер махсус йүнәлештә эшләүсе белгестәргә барып күренеү мотлаҡ. Мәҫәлән, офтальмологтарға. Эйе, күптәр йәш өҫтәлә барған һайын күреү һәләте лә насарлана бара, тип, был мәсьәләгә әһәмиәт бирмәүе лә ихтимал. Әммә был хата ҡараш. Һуңғы йылдарҙа күҙ ауырыуҙары арта һәм "йәшәрә" бара, ти күҙ табиптары. Ошо юҫыҡта Сибай ҡалаһының Үҙәк ҡала дауаханаһы офтальмологы Алһыу Абрар ҡыҙы ҒАЙСИНА менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Табип практикаһында бәғзе ваҡыт ана шулай тип аталған сир менән осрашырға тура килә. 1861 йылда тәү башлап был хәстәне Проспер Меньер исемле француз табибы ентекләп тикшереп, ауырыуҙар исемлегенә айырып индергән. Ғалим уның өс төп симптомын тасуирлап яҙған. Даими рәүештә баш әйләнеүе, бер ҡолаҡтың сыңлауы, уның әкренләп һаңғыраулана барыуы медицинала "триада Меньера" тип атала. Ер йөҙөндәге һәр йөҙ мең кешенең иллеһе бына шул сирҙән интегә. Һирәк осрағанға күрә, медицинанан алыҫ булған күптәр ул хаҡта ишеткәне лә юҡтыр. Әммә үҙең йә берәй яҡының сирләп китһә, ғүмерлеккә иҫтә ҡала был ауырыу. Башлыса, 40-60 йәшлек кешеләрҙә осрай. Балалар сирләгән осраҡтар билдәле түгел.

Көндәр һыуыта, анда-һанда ямғыр ҡатыш ҡар яуа, оҙаҡламай шыҡырлатып туңдырып та ебәрер. Шунан әйтеүем: тайғаҡтар башлана, йығылып, аяҡ-ҡул һындырыуҙар күбәйә торған осор, бик абай, һаҡ йөрөргә кәрәк буласаҡ, айырыуса өлкәндәргә. Бәлә аяҡ аҫтында, тип раҫ әйтәләр. Тайғаҡ та түгел ине әле, сентябрҙең ҡояшлы, матур бер көнөндә таҡыр ерҙә эләгеп йығылып, ҡулды һындырҙым. Өтәлән-ҡабалан ғәҙәт арҡаһында. Йәш барһа ла, ҡайһы берәүҙәр кеүек яй ҡыймылдап, әкрен генә йөрөй алмайым шул. Яй әҙәмдәргә йән көйә: бер аяғын алғансы, икенсеһен эт ашар, тип һуҡранып та алғылай инем, тәүбә, тиергә кәрәк булған. Хәҙер мин улар хәлен аңлайым: бик тыныс һәм үҙ яйын белгән, хәүефһеҙлеген ҡайғыртҡан кешеләр икән улар - бер һүҙем дә юҡ.

Мәғариф ойошмаларының эшенә быйыл тәрбиәүи әһәмиәткә эйә бик күп яңылыҡтар индерелде. Бигерәк тә мәктәп уҡыусыларын йәлеп иткән илһөйәрлек дәрестәре күптән көтөлгәндәрҙән булды. Республиканың урта һөнәри белем биреү өлкәһендә эшләүсе педагогтар ҙа был йәһәттән ҡалышмай: яңынан-яңы ҡыҙыҡлы проекттарға нигеҙ һалынып тора. Шуларҙың береһе - ошо көндәрҙә Өфө сауҙа-иҡтисад колледжының "Асыҡ дәрестәр" проекты сиктәрендә "Родина" кинотеатры менән берлектә ойошторған "Рәми дәресе" булды.

OneTwoTrip компанияһы белгестәре ҡулланыусылар мәғлүмәттәре буйынса ноябрҙә Башҡортостандың Рәсәйҙәге 10 иң популяр туристик йүнәлеше рейтингына инеүен белдерә. Ә республикаға килеүселәр иң элек уның баш ҡалаһы менән таныша.

Кешенең бер үҙенсәлеге бар - тәү күргәндәге хис-тойғолар. Мин был үҙенсәлекте гәзит-журналдарға ла күсерер инем, йәғни беренсе тапҡыр ҡулға алғанда ул баҫма йә күңелгә ята, йә юҡ, уны йә рәхәтләнеп уҡыйһың, йә ситкә ҡуяһың да башҡа ҡулға алмайһың.

Республика көнөнә арналған байрам сараларының иң сағыуы "Планета" сауҙа-күңел асыу үҙәгендә "Тамға" халыҡ-ара конкурсы еңеүселәрен тәбрикләү булғандыр, моғайын. Өсөнсө тапҡыр үткәрелгән конкурсҡа быйыл беренсегә шулай асыҡ майҙансыҡта йомғаҡ яһалды. Ойоштороусыларҙың был ҡарарын барыһы ла хуплап ҡабул итте. Шулай булмай ни, ҡасан әле баш ҡаланың башҡорт милли кейемдәре менән махсус ҡыҙыҡһынмаған ҡатламы бындай тамашаны күргәне бар ине?

Илде хәүеф баҫып алған бынау заманда байрам ҡайғыһымы, тип теләр-теләмәҫ кенә ҡабул иттем Ишембай ҡалаһында үтәсәк "Торатау мираҫы" Асыҡ төбәк-ара фольклор фестиваленә саҡырыуҙы. Бармай, күрмәй ҡалыу ҙа яҙыҡ булыр һымаҡ. Ни тиһәң дә, райондарҙағы һәүәҫкәр фольклор коллективтарҙа башлыса ҡатын-ҡыҙҙар, ағинәйҙәр шөғөлләнә. Улар араһында ла, моғайын, тажзәхмәт шауҡымы кисергәндәр ҙә, ирҙәрен, улдарын, кейәүҙәрен, ейәндәрен махсус операцияға оҙатыусылар ҙа барҙыр. Яҡындарының яҙмышы өсөн борсолоп, йөрәктәрен устарында тотоп, сәхнәгә сығасаҡ әсәйҙәр менән бергә булыу теләге еңде: илгә бәлә килгәндә, ауыр саҡта бер-береңә терәк була белеү ҙә халҡыбыҙҙың матур сифаты бит. Йолаларыбыҙ менән ҡаныбыҙға һеңгән тәрбиә.

"Ҡарбузды апҡайтам да тештәрҙе ҡамаштырырлыҡ һалҡын һыулы биҙрәгә һалам... Ул сағында боҙҙай ҡарбуз кетерҙәп кенә торасаҡ! - Емеш шәрбәтен ауыҙымда тойғандай, ҡылҡылдатып шайығымды йотоп ҡуйҙым. - Тфү, биғәләш, мин ятам тау башындағы ҡуянға һыу йылытып!.." Икеле-микеле уйҙарға бирелеп, тишеккә яйһыҙ тығылғайным, салбарым сөйгә эләкте бит, ҡәһәрең, бөгөлгән тутыҡ ҡаҙау ҡармаҡтай эләктереп алды, еңел генә ҡотолормон тимә! Ысҡынмаҡ булып балаҡтан нығыраҡ тартҡайным, кәртә һелкенгәндәй итте лә, баҫыу буйына тимер сымдарға тағылған буш кәнсирҙәр дөңгөр ҡаҡҡандай даңғыр ҙа доңғор килә башланылар. Бая йоҡомһораған эт ҡабаттан яр һалып өрөргә тотондо, һүрән яҡтылыҡ бөркөп, будка ишеге шар асылып китте. Кинәт ҡалҡып миңә ҡарай йүгергән ҡарасҡы яйын табып, тимер сымдар араһына йылғыр тығылып баҫыу аша һикерҙе, шул мәлдә будка яғынан мылтыҡ атҡан тауыш ишетелде. Гөрһөлдәү ҡолаҡты тондороп, тирә-яҡҡа таралды ла, беҙ килгән тау яғына барып ҡаҡлыҡҡас, ҡайтауазға әүерелеп, кире ҡайырылды, шунан тулҡын-тулҡын булып тирә-яҡҡа таралды. Ҡурҡҡанға ҡуш күренә бит инде ул, бындай шартлауҙы тәүләп ишетәм һымаҡ. Ергә һылаштым. Эт бәйен өҙөрҙәй булып быуылып өрөүен дауам итте. Ҡарасҡы сумған тарафтан тауыш-тын ишетелмәй. Тимәк, ҡарауылсы уға тоҫҡап атҡан. Тура, йән еренә тейҙергәндер, юғиһә, теге терелеген нисек тә белдерер ине.

Күп кешеләрҙә, шул иҫәптән үҙен мосолман тип һанағандарҙа ла, ислам динендә ҡатын-ҡыҙ бар хоҡуҡтарҙан мәхрүм ителгән, иренә ҡаршы һүҙ әйтергә ирке булмаған йән эйәһе итеп ҡабул ителә. Ләкин был дөрөҫ түгел. Ислам динендә Аллаһы Тәғәлә хаҡынан һуң икенсе урында әсәй кешенең хаҡы тороуы ла был ялғанды юҡҡа сығара. Ә хәләл ефеткә ҡарата мөнәсәбәткә килгәндә, Бәйғәмбәребеҙ "Үҙ ҡатындарына файҙалы булған һәм уларға яҡшы мөғәмәлә иткәндәрегеҙ һеҙҙең арала иң яҡшыларығыҙ", тип әйтә. Ир-егеттәрҙең ҡатындары алдындағы бурыстары күп дини китаптарҙа яҙылған. Түбәндә Ибраһим Хаҡҡиҙың "Мәғрифәтнамә" китабынан өҙөктәр тәҡдим итәбеҙ. Уларҙа ир-егеттең ҡатынына (хәләл ефетенә) ҡарата мөнәсәбәте шәриғәт күҙлегенән ниндәй булырға тейешлеге тураһында бәйән ителә.

Сәлимә менән Салауат ЮЛДАШБАЕВтарҙы сәнғәт юлы осраштыра һәм ҡауыштыра. Ике йәш йөрәк Өфө дәүләт сәнғәт институтында уҡып йөрөгәндә танышалар һәм дуҫлыҡтары бер нисә йыл дауам итеп, институттың аҙаҡҡы курсында өйләнешәләр. Сәлимә - күренекле композитор Юлай Моратовтың ҡыҙы. Салауат шулай уҡ йырлы-моңло ғаиләлә тыуып үҫә. Бөгөнгө көндә улар икеһе лә - ижадта үҙҙәрен тапҡан тәжрибәле артистар. Салауат Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрында ҡабатланмаҫ образдар тыуҙыра, Сәлимә Юлдашбаева "Мираҫ" йыр һәм бейеү ансамбленең алыштырғыһыҙ солисы. Беҙҙең әңгәмә ижади ғаилә Юлдашбаевтарҙың эске донъяһын, уй-ынтылыштарын, шулай уҡ... бер ҡаҙанға нисек итеп ике әртис башы һыйышып йәшәүен аңларға ярҙам итер.

Үтеп барған аҙнала Атайҙар көнө билдәләнде бит инде. Иртәнге сәй табынында Атайҙар көнө уңайынан иремде ҡотланым да һөйләшеүҙе дауам итеп, уйынлы-ысынлы һорау бирәм:
- Шунан, - тием, - нисек йәшәйһең, был тормош һиңә нисек, оҡшаймы?
- Күңелле! - ти был. Шулай тип бер һүҙ генә әйтте...

Республика гәзиттәренең береһендә сыҡҡан "Ҡораллы көстәрҙе дискредитациялау нимә менән янай? йәки Фейк хәбәрҙәргә ышанмағыҙ һәм уларҙы таратмағыҙ" тип аталған мәҡәләгә иғтибар иттем. Инде күп йылдар отставкалағы хәрби кеше булараҡ, әрмебеҙгә ҡағылышлы шундай мәсьәләләргә бер ваҡытта ла битараф булып ҡала алмайым.

Тормош насар, тип зарланырға яратһаҡ та, баш ҡаланың ҡайһы районын ғына алып ҡарама - төҙөлөш гөрләй. Өфө ҙурайып ҡына ҡалмай, матурлана, күркәмләнә, даны алыҫтарға тарала.

Рәми шәхесе. Ике быуатты тоташтырған был исемгә бәйле фекер алышыуҙар туҡтағаны юҡ. Әҙиптең шиғырҙары иһә иң күп уҡылғандар һәм ятланғандар исемлегендә. Эйе, йәшәүҙең мәғәнәһе ижадта сағылыш алһа, ул халыҡ хәтере өсөн изге төшөнсәгә әүереләлер. Халыҡ шағиры тураһында хәтирәләр яҙыла, уға арналған әҫәрҙәр тыуа. Ә Рәми Ғарипов хаҡында әйтелмәгән һүҙҙәр тағы ла күберәк икәне асыҡлана.

Аҡсаны әйберҙәр һатып алыуға тотонорғамы, әллә һаҡлауға һалырғамы? Әлегә ҡарабойҙай, консерва һәм шәкәр запасын йыйыу кәрәкмәй, быларға хаҡ артыу көтөлмәй. Ә нимәгә аҡса сарыф итеү кәрәк була? Был һорауға Юғары иҡтисад мәктәбенең "Үҫеш үҙәге" институты директоры урынбаҫары Валерий Миронов яуап бирә.

Йәмғиәттә ниндәйҙер бер идеяға, темаға, күренешкә, ваҡиғаға ҡарата мең кешелә мең төрлө фекер булыуы ихтимал. Һәм шулар араһында оҡшаш фекерҙәр үҙ-ара берләшеп, ҡапма-ҡаршы ике яҡҡа бүленеп киткән осраҡ та була. Был тәбиғи хәл, сөнки Юғары Аң йыһанды, фани донъяның үҙен шул ҡапма-ҡаршылыҡтарҙан яралтҡан.

Ашаған белмәй, тураған белә, ти халҡыбыҙ. Шулай, ҡунаҡ аҙ ултырып, күп һынай ҙа, табын хужаһын уйға һалып ҡайтып китә. Тамашасылар менән сәхнә артистары араһындағы мөнәсәбәт тә ошоға тартым: сәнғәт һөйөүселәр концертҡа килеп, артистар башҡарыуындағы уйланылған, киҫелгән, беселгән, тегелгәнде ҡарап, күңел бушата ла ғәҙәти тормошона кире ҡайта, хистәр һүрелә, тәьҫораттар яйлап онотола, етемһерәп ҡалған сәхнә яңы ҡунаҡтарын көтә. Сәнғәт күпере нисек һалыныуын һорашып, Сибай концерт-театр берекмәһенең ижад буйынса директор урынбаҫары Рәмил Париж улы ТУЙСИНҒА мөрәжәғәт иттек:

- Матур урлау нисегерәк була инде ул?
-Ҡомағайланмай, нәпсеңде ауыҙлыҡлап, тейешен генә алыу сибәр ҡараҡлыҡҡа инә.
- Килештек! Бер бөртөк кенә ҡарбузды алабыҙ, шунан да артыҡ түгел.
- Улайһа, Баланлы Үҙәк тапҡырына кил, эңер төшөүгә. Ҡултығыңа киндер тоҡ ҡыҫтырырға ла онотма!
- Нисек инде, киндер тоҡ? Берәүҙе генә алырға килештек тә баһа!

Үҙебеҙҙең ниндәйҙер фекергә, идеяға, башланғысҡа теләктәштәр, арҡаҙаштар тапмаһаҡ, күп осраҡта: "Яңғыҙ яугир яу ҡайтармаҫ", - тип уйлай һалабыҙ. Ә бына бөгөнгө әңгәмәсебеҙ һис улай уйламай. Уның яңғыҙы башлаған эштәре бихисап һәм һәр ҡайһыһы башҡорт теле үҫешендә айырым урын алып тора. Ҡайһы берҙә ул ел менән көрәшеүсе Дон Кихотҡа ла, ваҡыты менән күңел төшөнкөлөгөнә бирелеп, ғазап сиккән йәш Вертерға ла оҡшап китә. Ә көндәлек тормошта ул Ихтик, йәғни Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханала документтарҙы цифрлау бүлеге мөдире Искәндәр ШАКИРОВ. БДУ-ның Хоҡуҡ институтында уҡыған, әммә аспирантураны философия буйынса тамамлай. Философия фәндәре кандидаты, БДУ-ның философия һәм культурология кафедраһы доценты. Башҡорт телендәге сығанаҡтар менән эшләгән, эшмәкәрлегендә даими рәүештә һүҙлек ҡулланғандар белә: ул 20 йылдан ашыу Ихтиктың электрон китапханаһы - Ихтика.ру (ihtika.ru) проектын алып бара; 2017 йылдан алып Глосбе платформаһында башҡорт теленең электрон һүҙлеген төҙөй. Әлеге ваҡытта яһалма интеллектҡа башҡорт телен өйрәтеү менән шөғөлләнә. Бөгөн ул редакциябыҙ ҡунағы.