Роспотребнадзорҙың Башҡортостан Республикаһы буйынса идаралығында балаларға ҡом майҙансығында микроб һәм бактериялар, башҡа бер зарарлы нәмәләр йоғоу мөмкинлеге булыуы хаҡында аңлатма бирҙеләр.

Магазин кәштәләре аҙыҡ-түлектән һығылып тора. Элек исемен дә ишетеп-белмәгән ашамлыҡтарҙы күрше йорттағы кибеткә генә лә сығып алыу мөмкинлегенә эйәбеҙ. Йыл әйләнәһенә өҫтәлдә емеш-еләк. Дөйөмләштереп әйткәндә, ашайым тиһәң - барыһы ла бар. Ләкин шуныһы: һуңғы ваҡытта кәүҙә ауырлығы менән яфаланыусылар бермә-бер артты. Һәм, тәбиғи, үҙенең һаулығына бөтөнләй ҡул һелтәмәгәндәр, тормоштары өсөн үҙҙәре яуаплылыҡ алып, кәүҙә ауырлығын түбәнәйтергә тырышып, төрлө диеталар ҡуллана, спорт менән шөғөлләнә һәм табип-диетологтарға мөрәжәғәт итә. Туҡланыуҙы нисек дөрөҫ ойошторорға, артыҡ һимереп китмәҫ өсөн нимәгә иғтибар итергә, һаулыҡҡа зыян килтермәһен өсөн киске ашты нисәлә ашарға? Табип-диетолог Нәркәс ҠӘЙЕПҠОЛОВА ошо һәм башҡа һорауҙарға яуап бирә.

Сабый донъяны һәм үҙен уратып алған предметтарҙы тәмләп ҡарап өйрәнә, тиҙәр. Теге йәки был әйберҙең еҫе, тәме, формаһы, ҙурлығы, ауырлығы, температураһы - бар мәғлүмәтте лә ул тап ошо рәүешле ала. Үҙенең сәләмәтлеге һәм ғүмере өсөн хәүефле булған предметтар, табиптар теле менән әйткәндә, ят есемдәрҙең организмға эләгеүенең дә сәбәбе - бала үҫешенең ошо үҙенсәлегендә.
Әммә бындай пациенттарҙы ата-әсәһе тарафынан "онотолған" балалар тип тә йөрөтәләр, тимәк, был күңелһеҙлекте булдырмау мөмкинлеге лә бар. Республика балалар клиник дауаханаһының балалар хирургы Булат Фәрит улы ӘСФӘНДИЙӘРОВ менән бөгөн тап ошо турала әңгәмәләшәбеҙ.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Берәүгә лә сер түгел, шуға ла тәүҙән үк тартынмайынса әйтергә кәрәк: бөгөн дәүләт һаулыҡ һаҡлау системаһы туҡтауһыҙ "оптималләштереү" байрағы аҫтында әкренләп "офоҡ" аръяғына тәгәрәй бара кеүек. Ә ул "офоҡ" аръяғында нимә, һиҙенәһегеҙҙер, моғайын: түләүле медицина!

Ошо йылдың 11 авгусында баш ҡалабыҙҙың "Торатау" конгресс-холында республика мәғарифы хеҙмәткәрҙәренең инде күптән күнегелгән традицияға әйләнгән август кәңәшмәһе уҙғарылды. Конгресс-холдың күркәм бинаһында ҡала һәм район хакимиәттәре башлыҡтарының ижтимағи мәсьәләләр буйынса урынбаҫарҙары, мәғариф бүлектәре мөдирҙәре, уҡыу йорттары етәкселәре, алдынғы педагогтар, мәғариф системаһы ветерандары йыйылғайны.

РФ Дәүләт Думаһы "Цифрлы һум" индереү тураһында закон ҡабул итте. Нимә ул "Цифрлы һум"? Рәсәй банкы бүлексәһе - Башҡортостан Республикаһы буйынса Милли банк белгестәре аңлата.

Ошо йылдың 3 авгусында ил Президенты В.В. Путиндың эшкәртеүсе сәнәғәт предприятиелары етәкселәре менән осрашҡанында: "Рәсәйҙең барса чиновниктары үҙебеҙҙең илебеҙҙә етештерелгән автомобилдәрҙә йөрөргә тейеш", - тигән ҡәтғи талабы бөтөн халыҡҡа мәғлүм булды. Баҡтиһәң, уға министрлыҡтарҙан, ведомстволарҙан үҙҙәре өсөн сит ил автомобилдәрен һатып алыу хаҡында үтенестәр ебәрелгән булған. Президент: "Абсолют рәүештә былай булмаясаҡ", - тип белдерҙе.

Һуңғы йылдарҙа гәзит-журналдар менән интернет селтәре аша танышҡандар күп кенәлер. Мин дә, почта аша килеп еткәнен (шәмбе көндө) көтмәй, йома көндө үк "Киске Өфө"нөң биттәрен экрандан "аҡтарырға" тотонам. Бер яҡтан уйлап ҡараһаң, уңай ҙа һымаҡ, ә шулай ҙа… Шәмбе көнө барыбер төшкә яҡын, почтаға барып, "ысын гәзитте" алып ҡайтам. Почта ташыусы уны өйгә алып килгәнсе, тағы әллә күпме көтөргә кәрәк… Бынан тыш, "һыйпафонымдан" алдан уҡылған булыуына ҡарамаҫтан, был гәзитте ҡабаттан ентекләп уҡып сығам!

Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының милли кейемдәре һәм биҙәүестәрен төп нөсхәһендә, һәр ырыуға хас булған үҙенсәлектәр менән тегеү-сигеүҙе кем башлап тергеҙҙе? Әлбиттә, райондарҙағы беҙҙең ағинәйҙәр.

Атайым вафатына тиклем райпола әҙерләүсе булып эшләне: халыҡтан йөн, тире-маҙар, макулатура йыйҙы. Ул бик мал йәнле кеше ине - хөкүмәт аттарын да үҙенең балаларынан артыҡ күреп ҡараны. Сивка тигән бейәһе булды. Шул хәтлем һөтө күп булып, көнөнә 4-5 литр ҡымыҙ бешеп ала инек. Уның Казбек тигән ҡолоно йәйгеһен бесән мәлендә күмерле усаҡҡа ятып, тиреһе янып, яраһы саҡ төҙәлде.

"Һуғышты иҫләйһегеҙме?" тигән һорауға Закир ағай:
- Иҫләү генәме? Мин уның эсендә булдым, - тип яуапланы.
- Нисек? Һеҙ бит 10 йәшлек кенә бала булғанһығыҙ...
- Әсәйебеҙҙе Украинаға вербовка менән ебәргәйнеләр. Ғайса ағайым менән беҙ ҙә уның менән бергә киттек. Әсәй ярҙамсы хужалыҡта эшләне. Украиндарҙа фатирҙа торҙоҡ. Һуғыштың тәүге көнөндә үк мәхшәр башланды. Ризыҡ юҡ - нимә табабыҙ, шуны ашайбыҙ. Күп тә тормай, беҙҙең кеүек балаларҙы йыйып, тылға оҙаттылар...

Ошо һимеҙ, тоҡрой кәүҙәле кешене былай ҙа күрә алмай йөрөгән лейтенантҡа етә ҡалды:
- Бына нимә, иптәш Итәлмасов! Гражданкала һин алтын ҡабул иткәнһеңме, яҡут ҡабул иткәнһеңме, унда минең эшем юҡ. Ә бына бында беҙ ҡушҡан эште урын-еренә еткереп башҡарырға тейешһең! Ҡыҙыл Армия командирының теләһә ниндәй приказы һәр бер боец өсөн закон! Төшөндөңмө?

Элек-электән иғтибар итә киләм, бәғзе бер олпат йәштәге кешеләр үҙҙәренең ҡасандыр булған йәш саҡтарын, ғөмүмән, үткән быуынды маҡтап, хәҙерге йәштәрҙе тәнҡитләргә әүәҫләнеп китеүсән. Оло быуын вәкиле булыуыма ҡарамаҫтан, үҙем "Элек шәкәр ҙә татлыраҡ, һыу ҙа еүешерәк була торғайны…" тигән һымағыраҡ итеп фәлсәфәләп, һәр саҡ бөгөнгө көндөң тик ниндәйҙер етешһеҙлеген генә табырға тырышыу яҡлы түгелмен. Һүҙ юҡ, һәр заманда йәшәгән кешеләрҙең, улар алып барған тормоштоң ыңғай һәм кире яҡтары бар. Элек беҙҙең ауылда йәшәгән Солтанхәмит мулла олатай: "Заман - ул Аллаһ Тәғәләнеке. Заманды бер ҡасан да яманларға ярамай", - ти торғайны. Һәр дәүерҙә йәшәгән халыҡ үҙ заманына ярашлы ғәмәлдәр ҡыла инде ул.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Башҡаларҙан айырылып торһон өсөн Аллаһы Тәғәлә һәр бер халыҡҡа тел, ғөрөф-ғәҙәттәр, йолалар, хатта кейем биргән, тиелә бер башҡорт риүәйәтендә.

Ат хаҡында әйтемдәр күп инде ул. Мәҫәлән, "Ат аунаған ерҙә төк ҡала". Мәғәнәһе менән "Утһыҙ төтөн сыҡмай" тигән әйтемгә лә оҡшаш ул. Ат аунауҙан - төк, ут яныуҙан - төтөн. Сәбәп - һөҙөмтә. Мәғәнә һәлмәклеге һәм оҡшашлығы буйынса был ике әйтемде бер-береһенең варианты, игеҙәге тип әйтергә лә була. Уларҙың "Утһыҙ төтөн сыҡмай" тигәненә килгәндә, кемдер берәү махсус төтәткестәр эшмәкәрлегендә төтөн сыҡһын өсөн ялҡындың мотлаҡ булыуы шарт түгел, тип тә әйтер. Кем белә, бәлки, киреһенсә, төтөнһөҙ ут булмайҙыр? Ә? Тағы ла киң билдәле "Иң тәүҙә йомортҡа булғанмы, әллә тауыҡмы?" тигән дилемма алдына килеп баҫабыҙ. Ғәҙәттә, логиканың ошондай дилемма аталмыш юл сатына килеп сыҡҡанда әңгәмә-бәхәстәр оҙон-оҙаҡҡа һуҙылыусан. Шул саҡта кемдер әйтеп ҡуйыр: һе, тауыҡ бит үҙе лә ҡасандыр йомортҡа эсендә ятҡан.

Баш ҡалабыҙҙы көньяҡтан һәм көнбайыштан уратып аҡҡан Ағиҙел йылғаһының уң яҡ ярының бер өлөшө тотошлайға бетон менән ҡапланғас, халыҡ үтә лә ғәжәпкә ҡалғайны. Был тере йылғаны таш бығау менән тышап ҡуйған кеүек булды тәүге мәлдәрҙә. Ошондай "йәнһеҙ" мөхиттә ял итергә теләрме икән өфөләр, тип уйларға ла ерлек бар ине.

Өфөнөң Аксаков исемендәге баҡсаһын яңыртып төҙөү барышында инеү төркөмө аркаһы ҡутарып ташланған. Ошо турала "Архзащита" активистары хәбәр итте.

Халыҡ хәтере тере, ул яҡшыны ла, яманын да онотмай - быуындан-быуынға тапшырып килә. Хатта сәйәси шарттар ҙа, ил етәкселәренең теге йәки был ҡарашта тороуы ла тере хәтерҙе юҡ итә алмай. Хатта бөгөн бөтә кешелек донъяһын хәүеф аҫтында тотоусы атом бомбаһы ла юҡ итә, көйҙөрә һәм яндыра алмай уны.