Президент Владимир Путин мөрәжәғәтнамә менән сығыш яһаны. Унда ул уҙған ял көндәрендәге ваҡиғаларға аңлатма бирҙе.

Табип, уҡытыусы йә тағы бер бәғзе һөнәр хаҡында һүҙ йөрөткәндә, ҡайһы берәүҙәрҙең: "Ул етештереү менән бәйләнмәгән өлкәлә (русса - непроизводственная сфера) эшләй", - тип әйткәндәрен ишеткәнем бар. Ә инженер, төҙөүсе йәиһә ниндәйҙер ауыл хужалығында эшләгәндәрҙе "етештереүселәр" тип атайҙар. Етештереүсе булмаған әлеге уҡытыусы, табиптарҙы, хәрбиҙәрҙе фәҡәт хеҙмәтләндереү өлкәһендә эшләгәндәргә тиңләүселәр ҙә юҡ түгел. Йәнәһе лә, улар тик ҡулланыусылар (потребитель), йәғни, башҡалар иҫәбенә йәшәй, шунлыҡтан, әллә ни күп эш хаҡы түләүгә лә лайыҡ түгел, тигәнерәк фекерҙә ҡайһы берәүҙәр. Бер яҡтан, бындай фекер дөрөҫ тә һымаҡ. Бер ниндәй ҙә тауар яһап сығармағас, уларҙы башҡаса нисек атарға? Әлбиттә, улар - тик ҡулланыусылар ғына...

Кремль бөгөнгө көндә Рәсәйҙең демографик хәлен ауыр тип баһаланы. Былтырғы туғыҙ ай мәғлүмәттәренә ҡарағанда, бала тыуғандан һуң бирелеүсе Әсәлек капиталы сертификатын алыусылар һаны былтырғыға ҡарағанда 100 меңгә, йәғни 13,5 процентҡа кәмене, тип хәбәр итә "Независимая газета" Рәсәйҙең ул ваҡыттағы Пенсия фонды бюджетының башҡарылыуы хаҡында Иҫәп палатаһы докладына һылтанып. Ә инде былтыр сертификат алыусыларҙың яртыһы (55 процент) - бер балалы ғаиләләрҙән тора.

Урал тауҙары Евразия билбауы булһа, Башҡортостан - күп милләтле илебеҙ Рәсәйҙең мәҙәни мираҫына, халыҡтар дуҫлығына таянып, рухи һәм матди яҡтан берҙәй үҫешкән ышаныслы төбәктәренең береһе ул. Быны ошо көндәрҙә Өфөлә киң ҡолас менән үткәрелгән Рәсәй һәм Беларусь төбәктәре форумы һөҙөмтәләре лә асыҡ сағылдырҙы. Унынсы тапҡыр ойошторолған был сарала барлығы 4773 ҡатнашыусы рәсми теркәлгән, улар араһында Федерация Советынан - 575, Беларусь делегацияһында 254 кеше килгән. Шулай уҡ федераль власть органдары етәкселәре, төрлө ведомство һәм үҫеш институттары вәкилдәре, төбәк етәкселәре, 20 сит илдең киң мәғлүмәт сараһы ҡатнашты. Рәсәй һәм Беларусь төбәктәре форумы сиктәрендәге яңылыҡтар менән ҡыҫҡаса таныштырып үтмәксебеҙ.

Өфөлә 26-28 июндә етенсе тапҡыр "Евразия йөрәге" халыҡ-ара сәнғәт фестивале ойошторола. Оpen-air форматындағы форумдың Рәсәйҙә һәм сит илдәрҙә тиңдәше юҡ, ул илдең иң яҡшы 10 фестивале иҫәбендә. Башҡортостан сәнғәтендә иң сағыу, онотолмаҫ, үҙенсәлекле сараға Өфө амфитеатрында тамаша ҡылырға мөмкин.

Ут һүнде. Тамашасылар быны көтмәгәндер, күрәһең, залда аңлашылмаған тынлыҡ урынлашты. Театрҙа бит, ғәҙәттә, ут яйлап ҡына тоноғая барып һүнә. Ә бында, ауыл клубындағы кеүек, ҡапыл һүнде. "Сулпан" балалар театрының элекке бинаһында былай булмай торғайны шикелле. Яҡтылыҡтың шулай ҡапыл ҡараңғылыҡтан йотолоуы хатта хафаға һалғандай тойолдо.

Йорт һатып алырға теләүселәр менән көн һайын Нуғай биҫтәһе, Булгак, Осоргино, Шамонин урамдарынан буран туҙҙырып арҡырыһы-буйын ҡырҡ үтәм. Йөрөгән һайын бер ҡыҙыҡ ҡына күренеш күҙгә ташлана, һөйләһәң - һүҙ, төртһәң - күҙ, тигәндәй, һөйләмәһәм дә булманы инде.

Яҙыусыларҙың баҡсаһы булыуға күнеккәнбеҙ, уларға ижад итеү өсөн тынлыҡ, тыныслыҡ, яңғыҙлыҡ кәрәк. Бигерәк тә ижадының иң әүҙем осоро совет осорона тура килгән шәхестәребеҙҙең бер-береһенә күршеләш баҡсасы булыуҙары хаҡында күп ишеткәнбеҙ, уҡығанбыҙ, ошо йәһәттән күп кенә лаҡаптар ҙа тыуған. Әммә бына бейеүсенең, бейеүсенең дә ниндәйе - бөгөн 82 йәшендә лә матурлығын, һығылмалылығын, һөйкөмлөлөгөн юғалтмағаны шәп баҡсасы булыуына хатта күптәр ышанмаҫ та. Сәхнә өсөн генә яратылған был гүзәл ҡатын-ҡыҙ - РСФСР-ҙың атҡаҙанған, Башҡортостандың халыҡ артисы Рәшиҙә ТУЙСИНА менән уның ошо шөғөлө тураһында һөйләштек.

Салауат дәүләт башҡорт драма театры тарихы 1933 йылдан башлана. Ҡарамалы район клубы нигеҙендә ойошторолған Ауырғазы колхоз-совхоз театрының ҡасандыр Салауат ҡалаһына күсереләсәген бер кем дә күҙ алдына ла килтерә алмай, әлбиттә. Ә тарих былай була.

Күренекле әҙибә, Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты Таңсулпан Хизбулла ҡыҙы ҒАРИПОВАның үҙ ижади мөхите, иңгә-иң терәшеп йәшәр, шатлыҡ бүлешер, ҡайғы уртаҡлашыр, яра ялашыр дуҫтары, бер һүҙ менән әйткәндә, рухи ауылдаштары бар. Был әңгәмәбеҙ Таңсулпан ауылы тураһында барыр.

Башҡортостан Милли музейы филиалы булған Әхмәтзәки Вәлиди музейында билдәле яҡташыбыҙ, дәүләт эшмәкәре, Башҡортостан дәүләтселегенә нигеҙ һалыусыларҙың береһе, бөтә донъяға билдәле ғалим-көнсығыш белгесенең йәшәү һәм эшләүен күрһәткән бай коллекция тупланған.

Беренсе киҫәк. Боронғо дәүер.
Дүртенсе бүлек. Көньяҡ Урал гун эпохаһында
Иртә тимер быуатындағы Көньяҡ Урал ҡәбиләләре - башҡорт халҡының иң боронғо ата-бабалары

XX быуаттың 50-се йылдарында уҡ Башҡортостандың тарихи әҙәбиәтендә бер нисә тикшеренеүсе тарафынан иртә тимер быуатында Көньяҡ Урал ҡәбиләләренең башҡорт халҡы этногенезына нигеҙ биреүсе үҙәк (ядро) булараҡ формалашыуы хаҡындағы мәсьәлә ҡуйыла. Был мәсьәләнең инициаторҙары, башлыса, лингвистар була, шуға күрә тарихи күҙәтеүҙе тел аспектынан башлап ебәреү фарыз. Көньяҡ Уралдың иртә тимер эпохаһы һәм уға тиклемге дәүерҙәрҙәге ҡәбиләләре теле хаҡындағы мәсьәлә бик ҡатмарлы, һәм уны дала Евразияһы халыҡтарының ни рәүешле хасил булыуының дөйөм картинаһын иҫәпкә алмайынса хәл итеп булмаясаҡ.

Өфөлә тыуып үҫкән кеше булараҡ, миңә республиканың төрлө төбәктәренә сәйәхәт итеү сит илгә барып ҡайтҡандай тәьҫораттар тыуҙыра. Башҡортостандың тәбиғәтенә һоҡланып, район һәм ҡалаларҙың ни тиклем бер-береһенән айырылып торғанын күреп, төрлө урындарҙа халыҡтың нисек йәшәүен ҡарап кире Өфөгә ҡайтыу үҙе бер ғүмер.

Рәсәй Президенты Владимир Путин хәрби журналистар менән осрашты. Һөйләшеү фронт һыҙығындағы хәл, махсус хәрби операциялағыларға ярҙам һәм тәьмин итеү саралары, илдә хәрби хәл индереү кәрәклеге тураһында барҙы. Һөйләшеү башында Владимир Путин махсус хәрби операция маҡсаттарының үҙгәрешһеҙ ҡалыуын, уларҙың нигеҙле булыуын һыҙыҡ өҫтөнә алды. "Улар ағымдағы хәлгә ҡарап үҙгәрергә мөмкин, ләкин бер нәмәне лә үҙгәртмәйәсәкбеҙ", - тине Президент. Билдәле булыуынса, махсус хәрби операцияның маҡсаты - "Украинаны демилитаризациялау һәм денацификациялау".

Ошо арала күрше өлкәләрҙә йөҙгә яҡын кешенең "Мистер сидр" тип аталған алкоголь суррогаты менән ағыуланып, шуларҙың утыҙҙан ашыуының үлеме хаҡында шау-шыу бара. Был хәл бер нисә йыл элек энәлек төнәтмәһе менән булған ваҡиғаны хәтерләтеп ҡуя. Әлбиттә, был эсемлектәрҙең ярлығында айырма бар барлығын, әммә кеше үлеме - үлем булып ҡала инде. Тәнгә һөртә торған төнәтмәнең тышына уның эсергә ярамағанлығы һәм ғүмер өсөн хәүефле булыуы хаҡында яҙылған булһа, "Мистер сидр"ҙың тышында ундай яҙыуы ла юҡ, имеш. Иҫләүемсә, энәлек эсеп үлгән кешеләрҙең һаны (иҫкәртеүле яҙыуы булған хәлдә лә!) сидр ҡорбанынан хатта мәртәбәләргә күберәк ине. Урыҫта ошондай бер әйтем йөрөй: "Кто ищет, тот всегда найдет". Хәмер эскән кеше үҙенең эҙләгәнен барыбер таба инде ул…

Эйе, бөгөн дуҫ ҡәҙерен белер, икеләтә, өсләтә һынар, баһалар мәл, әйтерең бармы. Көнбайыш илдәр властары үҙҙәренең мәкерле санкция ҡоршауын Рәсәй муйынына кейҙереп, уны бөтөн мирҙан айырып, япа-яңғыҙ ҡалдырырға, иркен сикләп, ил тормошон тар-мар итергә, тамам тонсоҡторорға күпме генә тырышмаһын, ниәттәре барып сыҡманы: кемдер әйтеүенсә, был кире һөҙөмтәгә килтерә башланы һәм күбеһенсә Көнбайыштың үҙенә "баш ауырыуы" булып әүерелде. Дөрөҫ, Рәсәй өсөн донъя "дуҫтар" һәм "дуҫ түгелдәр"гә бүленде, ләкин Ер йөҙөндә илебеҙ яңғыҙ тороп ҡалманы: байтаҡ булып сыҡты улар - Көнбайыш залимлыҡ иткән ошо осорҙа үҙҙәренә ҡарата төбәләсәк санкция уҡтарынан ҡурҡмайынса, Рәсәй менән мөнәсәбәттәр ҡорорға йөрьәт иткән дуҫ илдәр. Ниһайәт, беҙ ошо илдәр вәкилдәрен генә түгел, хатта ҡайһы бер "дуҫ булмаған" тарафтарҙан да килеп еткән эшмәкәрҙәрҙе үҙебеҙҙең илдә күрҙек, сығыштарын, фекерҙәрен тыңланыҡ, ниндәйҙер һығымталар яһаныҡ.

2001 йылдың 24 майында ишембайҙарҙың күптән көтөлгән хыялы тормошҡа ашты. Быға биклем дубляж гәзите сифатында сығарылған "Торатау" ҡала Советы сессияһы ҡарары менән июль айынан башлап башҡорт телендә сығасаҡ айырым баҫма тип танылды һәм ошо уҡ сессияла ҡала депутаттары мине бер тауыштан яңы гәзиттең мөхәррире итеп тәғәйенләргә ризалыҡ бирҙе.

Йәй хәүефле ваҡыт та. Һыуға батып һәләк булыусылар араһында балаларҙың күп булыуы бигерәк аяныслы.

Ҡыяр үҫтереүҙең ниндәй ауырлығы бар инде ул, тиерһегеҙ. Шулай ҙа ҡыяр - йылы яратыусы йәшелсә. Көндөҙ 20-24, төнөн 16-18 градус йылыла ҡыяр яҡшы үҫә, һауа температураһы +12-нән саҡ ҡына түбәнәйә икән, сәскәләрен ҡоя, тупраҡтан файҙалы матдәләр алыуҙы туҡтата, +5 градуста иһә һәләк була. Уны иртә яҙҙан теплицала, парниктарҙа үҫтерәләр, асыҡ һауаға иһә ҡырауҙар ҡурҡынысы бөткәс кенә сәсергә була. Беҙҙең республикала был май аҙаҡтары - июнь баштарына тура килә. Гәзит уҡыусыларға минең тәжрибәм дә, бәлки, ҡыҙыҡлы булыр.

Әбйәлил районында йәшәгән журналист һәм блогер Рәхимә Мусинаның ҡулынан килмәгән эше юҡ! Йә ҡулына бәйләм ала, йә сәйләндән күҙҙең яуын алырлыҡ әйберҙәр эшләй, йә ҡаҡ ҡоя, помидор киптерә. Әле төрлө үлән һәм япраҡтарҙан сәй эшләү серҙәрен уртаҡлаша. Авторҙың яҙмаһын гәзит уҡыусыларыбыҙға тәҡдим итәбеҙ.