Тормош бит: кемдер бөгөн - бар, иртәгә - юҡ, тигәндәй. Әммә беҙҙә васыятнамә яҙыу тигән нәмә әллә ни ғәҙәткә инмәгән. Һәр хәлдә, Бөтөн Рәсәй йәмәғәтселек фекерен өйрәнеү үҙәге үткәргән һорау алыуҙарҙа Башҡортостан васыятнамә яҙыу буйынса төбәктәр исемлегенең иң ахырына яҡын тора.

2022-2023 уҡыу йылында Ғәли Ибраһимов исемендәге 2-се Башҡорт лицейында Рәсәй Геройы, генерал-майор М.М.Шайморатов исемендәге класс асыла.

Мөғжизә көтөп йәшәй Әҙәм балаһы. Әммә мөғжизәләргә өмөт итмәй ул, берлектә фекер йөрөтә, сөнки тормоштоң уйын түгел икәнен аңлай. Әммә күңел тигәне һәр саҡ мөғжизә көтә - хыялдарҙың уйламаҫтан тормошҡа ашыуы (йәғни мөғжизә булараҡ ҡабул ителеүе) еңеллек тойғоһо бүләк итә, аңлашылмаған эске көс барлыҡҡа килә.

Өфөбөҙ - республикабыҙҙың йөҙөк ҡашы, тимәк, уға иғтибар ҙа ҙур. Нәҡ Өфө бөтә Рәсәйгә, донъяға Башҡортостан тураһында тәүге мәғлүмәтте бирә, тәүге фекерҙең ниндәй юҫыҡҡа боролоуына булышлыҡ итә. Шуға күрә баш ҡаланың йөҙө лә, булмышы ла, йәшәйеше лә республика етәкселегенең күҙ уңында булырға тейештер ҙә. Әлбиттә, миллионлы ҡаланың хәл итәһе мәсьәләләре дә етерлек, ҡаҙанған уңыштары ла юғары баһалана. Мин баш ҡаланың ябай кешеһе күҙлегенән үҙ фекерҙәремде еткереп үткем килә.

Ошо көндәрҙә Һамар өлкәһендә күренекле ғалим һәм йәмәғәт эшмәкәре, хәҙерге башҡорт тел ғилеменә нигеҙ һалыусыларҙың береһе булған билдәле тел белгесе Ғәббәс Дәүләтшинға (1892-1937) һәйкәл асылды.

Ғалимдың тыуған төйәгендә, Оло Глушица ауылында, өс метрлыҡ һәйкәл Һамар өлкәһе башҡорттары ҡоролтайы башланғысы менән барлыҡҡа килде. Һәйкәлдең скульпторы - Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Хәниф Хәбибрахманов. Байрамда сәләмләү һүҙҙәре менән Һамар өлкәһенең Оло Глушица районы башлығы Валерий Анцинов һәм Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһы депутаты Александр Хинштейн сығыш яһаны. Шулай уҡ мәртәбәле ҡунаҡтар - Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты Эльвира Айытҡолова, Һамар өлкәһенең йәмәғәт именлеге департаменты етәксеһе Юрий Иванов, Башҡортостан мәҙәниәт министрының беренсе урынбаҫары Наталья Лапшина һәм Ғәббәс Йәғәфәр улының ейәнсәре - режиссер-документалист Элла Дәүләтшина телмәр тотто. Хәтерегеҙгә төшөрәбеҙ, 2020 йылда Өфөлә башҡорт тел белгесе Ғәббәс Дәүләтшинға мемориаль таҡтаташ асылғайны.

Ниндәйҙер план үтәү, отчет бирер өсөн түгел, ә күңел талабы, йөрәк ҡушыуы буйынса бер ҡорға тупланып, ауылдың йәшәйешенә йән өрөп, йәм биреп, халҡыбыҙҙың үткәне менән киләсәген тоташтырыусы милли балҡыш булып йәшәй ағинәйҙәр. 15-16 июндә Белорет ҡалаһында һәм Бөрйән районы ауылдарында үткән осрашыуҙар ошоға дәлил булды. Сараларҙа республика "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе, "Киске Өфө" гәзитенең баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева, танылған шағирә Фирүзә Абдуллина ҡатнашты.

* * *

Хакимиәт йортонан күңелһеҙ генә сыҡты Айбулат. Былай килеп сығыр тип һис тә күҙ алдына килтермәгәйне. Уй-ниәте һис шикһеҙ бойомға ашыр һымаҡ ине. Себерҙә йөрөгән саҡта ла тыуған яҡҡа ҡайтҡас яңы шөғөлө булыр, яндан атыу спорты райондың брендына әйләнер, тип хыялланғайны. Юғарынан ҡоламаҡ булды, килеп сыҡманы. Юғарынан ҡолаһаң, оҙағыраҡ ҡолайһың шул, шаңҡыуы оҙағыраҡ була. Әллә ситтә йөрөп, тормоштан артта ҡалдымы икән? Айбулат ундайҙарҙан түгел, юғарынан терәк булмағас, аҫтан башларға кәрәк. Хыялының буш ҡыуыҡ түгеллеген иҫбат итергә кәрәк.

Бөгөн Рәсәй еңел булмаған осор кисерә, өҫтәүенә, ян-яҡтан ағылған мәғлүмәттең ҡапыл ғына ҡайһыһы дөрөҫ, ҡайһыһы ялған икәнлеген айырыуы ла еңел түгел. Ошо ваҡытта тап белгестәргә мөрәжәғәт итеү урынлы ла инде, сөнки улар үҙ өлкәһе буйынса күпте белә, һандар араһында ла албырғап ҡалмай, ябай күҙгә күренмәгән мәғлүмәтте лә уҡый ала. Ошо ауыр шарттарҙа Рәсәй һәм Башҡортостан иҡтисады нисек тын ала, ул ниндәй хәл-торошта икәнен фаразлап тормай, үҙебеҙҙе ҡыҙыҡһындырған һорауҙарыбыҙҙы иҡтисад фәндәре докторы, БР Мәғарифты үҫтереү институты ректоры Азат ЙӘНГИРОВҡа төбәнек.

1921 йылдың февралендә башланған ҡот осҡос аслыҡ башҡорт халҡының иң аяныслы фажиғәһе менән тамамлана: Тарихи Башҡортостан территорияһында йәшәгән 2 миллиондан ашыу кеше аслыҡтан интегә, рәсми документтарҙа 650 меңдән ашыу кешенең аслыҡтан ҡырылыуы теркәлә. Башҡа мәғлүмәттәргә ҡарағанда, башҡорт халҡының дөйөм һаны ике тапҡырға тиерлек ҡыҫҡара.

22 июндә булып үткән Хәтер һәм ҡайғы көнөндә беҙ тағы ла уйыбыҙ менән бынан 81 йыл элекке йәйге йәкшәмбе иртәһенә, Рәсәй тарихындағы иң ҙур ҡан ҡойошло Бөйөк Ватан һуғышы башланған көнгә әйләнеп ҡайттыҡ. Был көн хаҡында беҙ күп һанлы фильмдарҙан һәм китаптарҙан, шаһиттар иҫтәлектәренән ишетеп беләбеҙ. Тарихи хәтер үҙенсәлеге шунда: йылдар үтеү менән ысынбарлыҡ сиктәре юйыла төшә, ә инде ваҡиғаларҙың бөтөн нескәлектәрен һаҡлап ҡалыу - тарихсыларҙың бурысы. БР Йәмәғәт палатаһы рәйесе урынбаҫары, БДУ-ның Рәсәй тарихы, тарихи яҙмалар һәм сығанаҡтар менән эшләү кафедраһы мөдире Рәмил РӘХИМОВ һуғыштың тәүге көндәре күренештәрен тергеҙергә ярҙам итте.

Мәғлүм булыуынса, һәр йыл 1 июлдән коммуналь хеҙмәттәр өсөн түләүҙәр арта. Инде быға яйлап булһа ла өйрәнеп барабыҙ, шикелле. Әммә Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең быйыл 3 февралдә ҡабул ителгән 92-се ҡарары сентябрҙә күп фатирлы йорттарҙа йәшәүселәрҙе тағы бер шаңҡытыуы ихтимал. Оҙонға һуҙмай ғына әйткәндә, 21 июндә Өфө ҡала хакимиәтендә үткән түңәрәк ҡорҙа һүҙ тап ошо сентябрҙә көтөлгән үҙгәрештәр тураһында барҙы.

Оҙаҡламай урманда еләк-емеш өлгөрәсәк. Был күптәр өсөн аҡса эшләп ҡалыу мәле. Беҙҙең ғаилә лә йәйге миҙгелдең бер көнөн дә әрәм итмәҫкә, файҙалы итеп үткәрергә тырыша. Бөгөн үҙебеҙ ҡулланған аҡса эшләү юлы тураһында яҙып үтәм.

Яратҡан гәзитебеҙ - "Киске Өфө"бөҙ матур юбилейын ҡаршыларға әҙерләнә икән. Ваҡытлы матбуғат донъяһына яңы һулыш биреп, гәзит уҡыусылар өсөн ҙур яңылыҡ булып килеп инде ул был баҫма ваҡытында. Инде ике тиҫтә йылға яҡын ваҡыт үтһә лә, ошо үткерлеген юғалтмайынса, мәҡәләләрен гәзит уҡыусы өсөн уҡымлы һәм фәһемле итеп бирә белгән, башҡорт донъяһына рух өҫтәп тороусы баҫма булып ҡала килә "Киске Өфө".

Өфө халҡы хәҙер килеп аңлағандыр, үҙ күҙҙәре менән күреп инанғандыр, тием, Сипайловоның һис тә "йоҡо биҫтәһе" түгеллегенә. Юғиһә, элек-электән был микрорайонға кәмһетеберәк, ниндәйҙер төпкөл, цивилизациянан артта ҡалған күңелһеҙ бер урын тигәнерәк һауалы ҡараш йәшәп килә ине. Фатир алыусылар ҙа был районды тәҡдим итмәүҙәрен һорай ине. Беҙ ни, ярай, беҙгә иркенерәк, һауабыҙ таҙараҡ булыр, тип мәрәкәләй инек бындай мөнәсәбәткә ҡарата. Ә шулай ҙа эстән генә һыҙа ла инек, буғай, күптәребеҙ: нимә генә тимә, нышып тултырылған бәләкәй генә автобустарҙа бер-береңдең елкәһенә текләп йөрөү, ай-һай, сәмгә тейҙе лә һуң!

Йәй - республиканың сәнғәт коллективтары өсөн үткән ижад миҙгеленә йомғаҡ яһау һәм яңыһына әҙерлек осоро. Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы уны ниндәй йомғаҡтар һәм киләсәккә пландар менән ҡаршы ала? Ошо турала Реклама һәм йәмәғәтселек менән бәйләнеш бүлеге етәксеһе Ирина ЗАХАРОВА һөйләне.

Етенде (лен) сәсеп үҫтерәләр, ул бер йыллыҡ үлән. Дауаланғанда орлоғо ҡулланыла, уны махсус магазиндарҙан да һатып алырға мөмкин. Составында гликозидтар, ферменттар, микроэлементтар, А витамины, май һәм башҡа биологик актив матдәләр бар.

Һәр көн иртән һуған ҡабығы ҡушып сәй яһап эсергә кәрәк. Ике йыл дауамында ошо рәүешле дауаланыусылар һөҙөмтәлә аяҡты көҙән йыйырыуы, көндәлек баш ауыртыуы, аяҡ табаны һәм балтыр тирәһендәге тире аҫтына ҡан һауыуы тулыһынса бөтә, тип иҫбатлай.

Үткән дәүерҙәрҙә иманлы, көслө рухлы кешеләр ғүмер иткән, ә бөгөнгөләр улар менән тиңләшә аламы? Һижрә буйынса өсөнсө быуатта йәшәгән Мәкки тигән кешенең ҡыҙы тураһында, ул тап шундай ине, тип яҙып ҡалдырғандар.

"Йәйҙең бер көнө йылды туйҙыра", тигәнде хәтерҙә тотоп, баҡса үҫтереүселәр, ҡош-ҡорт аҫраусылар йәмле миҙгелде файҙалы һәм отошло итеп үткәрергә тырыша. Ауыл ерендә халыҡ һәр саҡ баҡсасылыҡҡа ҙур иғтибар биреп, емертеп эшләп, мул уңыш йыйырға өйрәнгән. Быйыл иһә, тикшереүҙәр күрһәтеүенсә, ҡала янындағы баҡсалар ҙа бермә-бер йәнләнгән икән. Кемдер үҙенең күптән юл төшмәгән баҡсаһы барлығын иҫләп, уны сүп-сарҙан таҙартып, бер метр ерен дә әрәм итмәйенсә, түтәлдәр эшләп, емеш-еләк сәсә. Кемдең баҡсаһы юҡ, интернет киңлектәрендә йә һатып алырға йәки ҡуртымға ер биләмәһе эҙләй. Нисек кенә булмаһын, быға тиклем ер эштәренән алыҫ торғандар ҙа баҡсасылыҡҡа әүҙем тотондо. Бөгөнгө яҙмабыҙ баҡсасыларға мул уңыш алырға ярҙам итер, тип ышанабыҙ.

Туған телгә һәм туған мәҙәниәткә нигеҙләнгән тәрбиәнең матур өлгөһөн үҙендә сағылдырған "Тамыр" балалар һәм үҫмерҙәр телестудияһы быйыл үҙенең 30 йыллыҡ юбилейын билдәләне. Студияла үҙ һөнәр нескәлеген яҡшы белгән һәм яратып башҡарған журналистар эшләй. Шуларҙың береһе - Башҡортостандың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре, "Тамыр" телеканалының өлкән мөхәррире Зөлфиә Даянова 1996 йылдан алып үҙенең яҙмышын "Тамыр" менән айырылғыһыҙ итеп бәйләне. Бөгөнгө көндә уңған журналист радионан "Иләү", "Аҡ елкән", "Көнбағыш", "Йырлы кәрәҙ", телевидениенан "Сәңгелдәк", "Әкиәт китабы", "Бейе", "Сулпылар" тапшырыуҙарын әҙерләп алып бара. "Тапшырыуҙарым үҙемдең балам кеүек ҡәҙерле," - тип әйтеүе лә юҡҡа түгел. Беҙ Зөлфиә ДАЯНОВАға өс һорау менән мөрәжәғәт иттек.