Бөгөн мәктәп үҙидаралығы, мәктәп ҡоролтайҙары, мәктәп парламенттары менән бер кемде лә аптыратып булмай. Эйе, беҙ, йәштәр, заман менән бергә атлайбыҙ һәм барлыҡ яңылыҡтарҙы тиҙ арала эләктереп алабыҙ, үҙебеҙҙең "үлсәмгә" һалабыҙ.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров коронавирус таралыу хәүефенә бәйле юғары әҙерлек режимы тураһында указға үҙгәрештәр индерҙе.

Элегерәк, мин бала саҡта, халыҡта ошондай бер ырым йөрөгәне хәтеремдә. Сысҡан кимергән берәй аҙыҡты ашаһаң, тештәрең ныҡ була, имеш… Шундай-бындай юрауҙарға беҙ, ысынлап та, ышана торғайныҡ. Хәҙерге көн ана шуны иҫләһәм, тәндәрем эҫеле-һыуыҡлы булып китә. Ни өсөн? Юҡ, сысҡандан ерәнгәндән түгел, ә ифрат ҡурҡыныс, хатта үлемесле сир йоҡтороу ихтималлығы булыуҙан! Боронғо замандарҙа аҙыҡ-түлек наҡыҫ булғанлыҡтан да килеп сыҡҡандыр инде был юрау…

АВТОР ТУРАҺЫНДА

Рәсүл Байгилдин ижад донъяһына күптәребеҙ һымаҡ юғары уҡыу йортоноң филология факультеты аша түгел, ә урау-урау юлдар аша килә. 1962 йылдың 17 ғинуарында Йылайыр районының Матрай ауылында тыуа. Баймаҡ интернат-мәктәбен тамамлағандан һуң әрме хеҙмәтен үтә, шунан һуң Силәбе өлкәһенең Мейәс ҡалаһындағы геология-разведкалау техникумында уҡый. Уҡыған осорҙа Якутияла практика үтһә, һуңынан алған һөнәре буйынса эшләргә Чукоткаға юллана. Артабан Хәйбулла районы үҙәге Аҡъярҙағы төҙөлөштә ташсы, Баймаҡ районы гәзитендә хәбәрсе, Сибайҙа сыҡҡан "Атайсал" гәзитендә баш мөхәррир, Сибай ҡалаһы хакимиәтендә бүлек мөдире булып хеҙмәт итә. Бөгөн эшләгән урыны - "Башҡортостан ҡыҙы" журналының баш мөхәррир урынбаҫары. Ике китап авторы, Башҡортостан, Рәсәй Яҙыусылар союздары ағзаһы.

Һәр заманда ла илдәрҙең киләсәге йәштәр ҡулында булған һәм буласаҡ. Нәҡ йөрәктәре дөрләп янған, һәр яңылыҡҡа асыҡ булған, төрлө өлкәлә үҙҙәрен һынап ҡараусы, еңеүҙәргә ынтылыусы йәштәр заманды алға этәреүсе, үҫештең төп көсө. Бөгөнгө Башҡортостан йәштәре лә һәр йәһәттән әүҙемдәр, ғәйрәтлеләр һәм маҡсатҡа ынтылыусандар. Ә баш ҡалала уларҙы бер ҡорға туплап, уларға һәр яҡтан ярҙам иткән, йәштәрҙең бөтә башланғысын күтәрмәләп тороусы ойошма - Йәш яҡташтар берлеге ассоциацияһының уңышлы эшләп килеүе уларға тағы ла ышаныс өҫтәй. Бөгөнгө әңгәмәлә ассоциация етәксеһе Ғәйнислам АТАНҒОЛОВ һәм берлек ағзаһы Камил АБДУЛЛИН менән ойошманың эшмәкәрлеге, бөгөнгө көн йәштәренең тел, милләткә ҡағылышлы уй-фекерҙәре тураһында һөйләшәбеҙ.

Шул уҡ ваҡытта, Р.Ғ. Кузеев яҙғанса, "һарт" атамаһының мәғәнәһе, заманына һәм географик киңлеккә бәйле, үҙгәреп торған". Әммә һарттарҙың боронғо башҡорт халҡының айырылғыһыҙ бер өлөшө итеп ҡабул ителеүе, башҡорт шәжәрәләрендә һәм риүәйәттәрендә башҡа башҡорт бабалары менән бер рәткә ҡуйылып, уларҙың да төп башҡорт бабаһы Иштәк тоҡомдарынан булыуын раҫлау менән дәлилләнә. Күренекле башҡорт яҙыусыһы, арҙаҡлы дин әһеле Таджетдин Ялсығол (1768 - 1838) үҙенең "Тарих намә-и Болғар" әҫәрендә, барса башҡорт ырыуҙарының бер этник төптән сығыуын нигеҙ итеп алып, Әйлеләр шәжәрәһе миҫалында боронғо башҡорт ҡәрҙәшлеген иҫбатлау маҡсатын ғәмәлгә ашыра.

Өфөнөң 2042 йылға тиклем яңы Генпланы буйынса йәмәғәт фекер алышыуҙары барышында халыҡты бигерәк тә урман зоналарын һаҡлау һәм үҫтереү перспективалары борсоуы асыҡланды. Рекреацион зоналар (парктар, скверҙар, йәйәү йөрөү урындары) темаһы буйынса ҡала хакимиәтенә тәҡдимдәр һәм иҫкәрмәләр менән 823 мөрәжәғәт килгән (транспорт инфраструктураһына ҡағылышылы тәҡдимдәр - 344).

РБК (РосБизнесКонсалтинг) компанияһы мәғлүмәттәре буйынса 2021 йылда Башҡортостанда 42144 ҡатын декрет ялында булған. Шулай уҡ был хоҡуҡ менән 612 ир-ат та файҙаланған. Декрет ялында булғандар өсөн түләнгән 3,5 миллиард һумдың 67,6 миллион һумы декрет ялындағы атайҙар өлөшөнә тура килә. Кеше ышанмаҫтай хәбәрҙе ысын булһа ла һөйләмә тиһәләр ҙә, статистика шундай. Нимә тиҙәр әле: донъяла бер ир декрет ялында ултырһа, оят, икәүҙән күберәк икән - статистика. Хәтерегеҙҙә булһа, элегерәк "Мыйыҡлы өләсәй" ("Усатый нянь") тигән комедия ҡарай торғайныҡ. Унда балалар баҡсаһында өләсәй-тәрбиәсе булып эшләүсе Кеша хаҡында һүҙ бара. Фильмы булғас, был проблема совет осоронда ла көнүҙәк булғандыр тип уйланыла. Шулай ҙа сәйер булып күренгән ошо күренештең сәбәптәре хаҡында уйланғанда:

Әхлаҡ, тәрбиә, бер-береңә мөнәсәбәт хаҡында күп һөйләйҙәр, даими яҙалар. Яҙған мәҡәләне гәзит алдырған кеше уҡый, ә күптәр гәзит тә алдырмай. Булған проблемалар тураһында гәзит биттәрендә баҫылып сыға, уҡыла һәм шунан ары китмәй. Элек "Гәзит сығыш яһаны, ниҙәр эшләнгән?" тигән яуап яҙыла ине. Әхлаҡ, тәрбиә, балалар хаҡында мәҡәлә тормоштан алып яҙыла икән, ниңә мәҡәлә яуап алыу өсөн Мәғариф министрлығына, йәштәр менән эшләү органдарына барып етмәй, йәки етәкселәр ниңә ул мәҡәләне уҡып, штурвалды шул йүнәлешкә бормай? Беҙ, ябай кешеләр, яҙырбыҙ ҙа ул, күп ыңғай һәм тиҫкәре яҡтарҙы төҙәтеү өҫтәге етәкселәрҙән тора бит.

Гәзиттә лә, интернет киңлектәрендә лә Өфө тураһындағы фекерҙәрҙе уҡып барам. Шулай ҙа әлегә тиклем үҙем тыуып үҫкән һәм әле лә шунда ғүмер иткән Шаҡша биҫтәһе хаҡында фекерҙәрҙе бик әҙ осратам. Был бигерәк тә матбуғат сараларына ҡағыла. Беҙҙең район тураһында барыһы ла онотҡандай тойола миңә. Беҙ Өфө ҡалаһы составында, ләкин шул уҡ ваҡытта уға бөтөнләй мөнәсәбәте булмаған айырым хужалыҡ кеүек. Шуға күрә үҙемде борсоған һәм шулай уҡ биҫтәлә нимә оҡшауы тураһында бер кәлимә фекеремде белдереп китәйем әле, тип ҡулыма ҡәләм алдым.

Ошо көндәрҙә баш ҡалала Р. Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназияһында Башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада еңеүселәре билдәләнде. Утыҙ алтынсы тапҡыр уҙғарылған олимпиадала Башҡортостандан, Силәбе һәм Ырымбур өлкәләренән бөтәһе 218 уҡыусы ҡатнашты.

Ғинуар айында 55 тип аталған ғүмер арғымағына атланған шағир, драматург, прозаик, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Салауат ӘБҮЗӘРГӘгә бирҙек өс һорауҙы:

Башҡортостандың Һаулыҡ һаҡлау министрлығы үткәргән брифингта COVID-19 билдәләре оҙаҡҡа һуҙылғанда сәләмәт тормошҡа тулыһынса ҡайтыу өсөн ҡайҙа һәм нисек реабилитация үтергә мөмкин булыуы хаҡында мәғлүмәт бирелде.

Сираттағы мәҡәләләренең береһендә Әхмәр Ғүмәр-Үтәбай гәзит уҡыусыларға: "Хаҡ мосолман менән монафиҡты нисек айырырға? Һеҙ нисек уйлайһығыҙ?" - тигән һорау ҡуйған ине. Әҙип ифрат та етди теманы күтәргән. Был төшөнсәнең башлыса динебеҙгә ҡағылыуы өсөн дә һорау тап ана шулай ҡуйылған.

Байлыҡҡа мул көҙ, ап-аҡ ҡарлы ҡыш - дуғалап саҡырылған ҡунаҡтар, гөрләп үткән туйҙар мәле булған икән элек. Етмешенсе йылдарҙағы туйҙар - дуғаларына ҡыҙылдан бәйләнгән саналы аттарҙың ҡар борҡотоп сабышып урамға килеп инеүҙәре, уларҙы ҡаршылаусыларҙың шат тауыштары, ҡаршы алыусы төп ҡоҙаның өлтөрәп, йүгерә-атлай алдан килеүсе ҡоҙалар атына бүләген килтереп бәйләүе күҙ алдында әле. Ҡайһылай матур күренештәр йылдар артында ҡалып бара. Шулай ҙа беҙ, ағинәйҙәр, туй йолаларыбыҙҙы ла берәмтекләп иҫкә төшөрөп, тупларға тырышабыҙ. Йолаларҙы барлау - "Ағинәй мәктәбе"нең бер бурысы.

Фуфайка сиселгәс, саҡырылмаған ҡунаҡтың өҫтөндә күп кейеүҙән эшлектән сыҡҡан пинжәк, иҙеү тапҡыры һиҙрәгән сатраш биҙәкле сатин күлдәк икәне күренде. Түшенә ниндәйҙер атҡаҙанған билдәһен дә тағып алған. Иҫке-оҫҡоға беркетелгән миҙал, хас та һыйырға эйәр һалған һымаҡ күренә. "Эскелек мәлендә икенсе кешенекен яңылыш кейгәндер, йә яйы сыҡҡанда ҡупырайырға теләп, берәйһенекен сәлдергәндер",- тип уйлап ҡуйҙым. Теге үҙ сиратында ҡатҡан билен ауырлыҡ менән эйелдереп, сүсинкә быймаларының галошын ысҡындырҙы:

Яҙмыш ғәли йәнәптәре йыш ҡына әҙәм балаһын төрлө юлдарҙан, боролоштарҙан йөрөтөп-йөрөтөп, ҡасан да булһа, иртәме-һуңмы, тейешле һуҡмағына сығара ла, уның булмышына, тәғәйенләнешенә тура килгән яңы маҡсаттар, бурыстар билдәләп ҡуя. Әгәр кеше үҙен-үҙе эҙләһә... Бер урында тапанмаһа... Өлгәшелгәндәрҙә туҡталып ҡалмаһа... Публицист, шағир, әҙәби тәнҡитсе Азамат Рәмил улы ЮЛДАШБАЕВ менән осрашып, уның хәйләһеҙ, шул уҡ ваҡытта серле лә күңел донъяһына сәйәхәт ҡылғандан һуң, уны тормошондағы һәр этапты лайыҡлы үтеүе һәм йөкмәтелгән бурысты уңышлы атҡарыуы менән башҡаларға өлгө итеп ҡуйырға йөрьәт иттем.

Байтаҡ ҡына башҡорт ырыуҙары составында үҙҙәрен һарт тоҡомдары тип иҫәпләгән кешеләр бар, ә Себер даруғаһында ваҡытында Һарт олоҫо ла теркәлгән була. Кемдәр һуң улар - һарттар?

Шундай ваҡытта йәшәйбеҙ, магазиндағы хаҡтар артынан ҡыуып етеп тә булмай. Шуға күрә, һәр кем төп эш урынында алған эш хаҡынан тыш, тағы ла килем алыу юлдарын эҙләй. Мин дә улар рәтендә. Гәзит уҡыусыларына үҙемдең аҡса килтереүсе шөғөлөм тураһында яҙып үтмәксемен, бәлки, берәйһенең күҙенә салынып, файҙа килтерер.

"Киске Өфө" гәзитенең былтырғы 51-се һанында баҫылған "Иҫтә ҡалған яңы йыл" тигән мәҡәләне ҡыҙыҡһынып уҡый башланым. Ғәҙәттә, яңы йыл мажараларға бай була, бында ла шундай ҡыҙыҡ ваҡиғалар тураһында яҙылғандыр, тип уйланым. Етмәһә, авторы ла минең фамилиялаш - Фәүзиә Ҡотлогилдина.