Айбулат - Башҡортостан юлдаш радиоһындағы "Теге өсәү"ҙең береһе. Телевидение, радио эфиры кешеләрҙе тиҙ популярлаштыра. Шуға беҙ уны тауышы, йәнле башҡорт һөйләше, радиотапшырыуҙары аша бик яҡшы беләбеҙ, әммә респондентымдың күптәргә артыҡ уҡ билдәле булмаған бөтөнләй икенсе сифаттары, тормошҡа, бөгөнгө йәштәргә хас булмаған, үҙенсәлекле ҡараштары бар. Айбулат СӘСӘНБАЕВҡа, Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы булыуға ҡарамаҫтан, әлегә яҙыусы, драматург, сценарийҙар яҙыусы мөһөрөн артыҡ ҡуша һалып бармайҙар, ижадын күп яҙыусылар кеүек шиғри китаптан башлауын да белеп етмәйҙәр шикелле. Күрәһең, популяр булыу менән уҡымлы булыу икеһе ике төрлө бер-береһенә бөтөнләй ҡағылышы булмаған төшөнсәләрҙер. Беҙ Айбулат менән Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театрында уның пьесаһы буйынса Зиннур Сөләймәнов ҡуйған "Беҙҙең байлыҡ" спектакленең премьераһында осраштыҡ. Һүҙ сәсән тамырлы йәш яҙыусыға.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Был көндә бер ҙур ҡыйынлыҡ та була: мосолмандарҙа ураҙа айы бара, ҡояш байығас ҡына ашарға рөхсәт ителә, ә байрам эффектлыраҡ булһын өсөн мәжлесте алдараҡ, яҡты саҡта башларға кәрәк бит инде. Ҡунаҡтарҙы бер нисә рәткә ултырталар, һыйыр, ҡуй һәм ат итенән әҙерләнгән аштар ҡуйыла, әммә мәжлесте башлау хаҡында ым-ишара булмайынса, ризыҡҡа ҡағылыу ҡәтғи тыйыла.

Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ратмир Мәүлиев Башҡортостан юлдаш телевидениеһында баш ҡалабыҙҙың бөгөнгөһөнә һәм киләсәгенә ҡағылышлы мөһим һорауҙарға ентекле яуаптар бирҙе. Өфө мэры һөйләгәндәрҙе уҡыусыларыбыҙ иғтибарына тәҡдим итәбеҙ.

Баш ҡала: үҫеш дауам итә

Өфө - республикабыҙҙың иҡтисади, ижтимағи һәм мәҙәни үҙәге, төбәк халҡының дүрттән бер өлөшөнән күберәге бында йәшәй, етештерелгән барса продукцияның 50 проценттан ашыуы - баш ҡала предприятиеларыныҡы.

Яңы йыл Америка Ҡушма Штаттарына йәшен уғы булып килде: Яңы йыл төнөндә илдең ике символы иҫәпләнгән архитектура бинаһы - Вашингтондың Капитолий көмбәҙе менән Американың тәүге президенты Джордж Вашингтон иҫтәлегенә 169 метр бейеклектәге (91 мең тонна) Вашингтон монументына, шулай уҡ Нью-Йорктағы 102 ҡатлы 443 метр бейеклектәге күккә олғашҡан Эмпайр-стейт-билдинг бинаһына йәшен атты.

Көсөргәнеш сығанағы

Бөгөн Өфө урамдарында хиджаб кейгән, йәш бала күтәргән, икенсе ҡулы менән өлкәнерәген етәкләгән, ә өсөнсөһө итәгенә йәбешкән Урта Азия йә Кавказ тарафтарынан килгән ҡатындарҙың минут һайын юлыбыҙҙа осрауҙарына тәүҙәрәк ятһынып ҡараһаҡ та, хәҙер тамам өйрәндек инде. Хатта улар һөйләшкәндә шымып торорға, ситкә янтайып, юл бирергә лә өйрәнеп киләбеҙ, буғай, әммә шулай итмәһәң, өҫтөңә килеп менерҙәр төҫлө.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Киләһе 2025 йылдың символы - Йәшел Ағас Йылан йылы. Күп кеше йыланды күреү менән ытырғанып китә, ләкин Көнсығыш йондоҙнамәһе буйынса йылан бик ихтирамлы йән эйәһе, ул аҡыллы, һығылмалы һәм бер үк ваҡытта хәйләкәр. Тап ошо сифаттары менән ул үҙгәрештәргә тиҙ өйрәнә һәм яраҡлаша ала. Йыландар тыныс күренһә лә, үҙҙәренә хәүеф янағанда дошманына ҡаршы тора алырға һәләтле.

Был йән эйәләре маҡсаттарына ынтылышлы һәм шул уҡ ваҡытта сабыр: ул, ғәҙәттә, ҡарар ҡабул итергә ашыҡмай; ошо сифаттары уға уңыш ҡаҙанырға ярҙам итә лә инде. "Йылан йылы нигеҙендә шуға ла аҡыл менән уйлап һәм үлсәнгән аҙымдар менән эш итеү хуплана, - ти йондоҙнамә белгестәре. - Йылан йылын ҡаршылағанда шау-шыулы компанияларҙан ҡасырға һәм был кисте өйөгөҙҙә, яҡындарығыҙ һәм туғандарығыҙ менән булырға тырышығыҙ". Яңы йыл кисендә йәшелдең бөтөн сағылыштары төҫөндәге (тәбиғәт төҫтәрендәге ылыҫ, зөбәржәт таш, малахит һ.б.), көрән, аҡһыл көрән, аҡ, һары, көмөш йә алтын төҫөндәге кейем кейеү хуплана.
Яңы йыл Көнсығыш календары билдәләренә ниҙәр вәғәҙә итә? Астрологтар фаразлауынса, Йылан йылында Һыйыр (Үгеҙ) менән Тауыҡ (Әтәс) үҙҙәрен яҡшы һәм уңышлы тоясаҡ, ә бына Ҡабан йылында тыуғандарға уңышлы булыр өсөн бер аҙ тырышырға тура килер. Хәйер, башлайыҡ әле баштан:

Борон беҙҙең атай-олатайҙарыбыҙ һауа торошон, киләһе миҙгелдең нисек булырын тәбиғәттәге теге йәки был күренештәргә ҡарап билдәләгән. Йәйгә ҡарап - ҡышты, көҙгә ҡарап яҙҙың ниндәй булырын фаразлаған.

Бөгөнгө заманда тыуған көн, туй байрамдарын, сығарылыш кисәләрен һәм башҡа тантаналы сараларҙы алып барыусыһыҙ, йырсы-бейеүсеһеҙ күҙ алдына килтереүе ауыр. Һәр кем байрам күңелле үтһен, йыйылған халыҡтың күңеле булһын өсөн тырыша. Ләкин бөтә уйындар ҙа ятланып бөтөп, ҡыҙығы ҡалмаһа, байрамды концертҡа әйләндереп, бер йырсыға ҡарап ултырғы килмәһә, ни эшләргә? Әлбиттә, сараһын табырға булалыр. Белеүебеҙсә, кемдәрҙер ошондай кисәләргә Шишмә районы Әлкә ауылында йәшәүсе фокусник-иллюзионист Шамил Азамат улы ВӘлиевты саҡыра икән. Яңы йылға аяҡ баҫырға торғанда тирә-яғында мөғжизә тыуҙырыусы, тылсымға ышанырға ярҙам итеүсе егет менән бәләкәй генә әңгәмә ҡорҙоҡ.

2016 йылда ике алдынғы белем усағын - Республика башҡорт лицей-интернатын һәм Республика иҡтисад лицей-интернатын берләштереп, Республика инженер лицей-интернаты барлыҡҡа килтерелгәйне. Ошо йылдар эсендә яңы белем усағының да даны алыҫтарға таралып өлгөрҙө: Республика инженер лицей-интернаты педагогик кадрҙары менән дә, уҡыусылары менән дә хаҡлы ғорурлана. Нәҡ бында Бөтә донъя кимәлендә химия буйынса олимпиадаларҙа беренселекте бирмәгән уҡыусылар уҡый, нәҡ бында Рәсәй халыҡ уҡытыусыһы Лиза Ҡыям ҡыҙы Әһәҙуллинаның остазлыҡ мәктәбе дауам итә. Бына шундай шәп лицей-интернаттың быйылғы сығарылыш уҡыусылары Илһам ИЛТЕНБАЕВ, Фаил МӘҠСҮТОВ, Рәмил ДАУЫТОВ һәм Лиана КОЗАДАЕВА менән әңгәмәләшеү форсаты тейҙе. Йәштәр менән бик күп төрлө темаларға фекер алыштыҡ, ҡайһы берҙәрен һеҙҙең дә иғтибарға тәҡдим итәбеҙ.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Перовскийҙың тәүге идаралығында ике шәхси таш йорт була: береһен хәҙер Герштейн аптекаһы биләй, икенсеһендә - Турғай губернаторы фатиры.
Был ике өй сауҙагәр Осоргиндыҡы була, ул һуңынан бөлә, һәм был өйҙәрҙең береһе шәхси кешегә, икенсеһе ҡаҙнаға бурыстарын түләтер өсөн һатыла.

Был аҙнала "Беренсе тирмә" төбәк проекты ҡатын-ҡыҙ ирекмәндәренең икенсе төркөмө Махсус хәрби операция зонаһында эшләп ҡайтты. Улар араһында Башҡортостан юлдаш телевидениеһының "Яңылыҡтар" хеҙмәте хәбәрсеһе, Рәсәйҙең атҡаҙанған журналисы, Башҡортостандың Дәүләт йыйылышы - Ҡоролтай депутаты Рәмзиә Кәримова-Байбулатова ла бар. Уға үҙенең уй-фекерҙәре, тәьҫораттары менән бүлешеүен һорап мөрәжәғәт иттек.

Үҙенең Telegram-каналында Украина Генштабы яҙып сығыуынса, фронт һыҙығындағы хәлдәр Рәсәй ғәскәре өҫтөнлөгө арҡаһында Украина Ҡораллы көстәре өсөн бик ҡатмарлы булып ҡалыуын дауам итә. Шуға ҡарамаҫтан, Украина лидеры Владимир Зеленский бер ниндәй тыныслыҡ башланғыстарын танырға теләмәй һәм, киреһенсә, Рәсәйҙе һәр төрлө провокацияға этәрергә маташа.

Яңы йыл... Ошо ике һүҙ беҙ белмәгән-һиҙмәгән тылсымға эйә кеүек тойола. Был һүҙҙәр артында беҙҙең быуын кешеләре әле бала ғына саҡтағы декабрь айы һалҡындары, яңы ғына яуып, бар донъяны сафтан-саф, аҡтан-аҡ итеп биҙәгән йәш ҡарҙың һаран ҡояш нурҙарында меңәрләгән гәүһәр бөртөктәреләй баҙлап ятыуы, хеҙмәт дәрестәрендә мәктәбебеҙҙең бер бүлмәһенә ҡуйыла торған шыршыға үҙ ҡулдарыбыҙ менән төрлө биҙәүестәр, уйынсыҡтар әҙерләүебеҙ, нисек итеп булһа ла шыршы байрамына берәй ябай ғына булһа ла битлек табып, хатта тундың эсен тышҡа әйләндереп кейеп килеүебеҙ, һәм, әлбиттә, матур итеп биҙәлгән шыршы тирәләй бер-беребеҙҙең ҡулдарына тотоношоп, "Йәшел шыршым, һин минең, их, нуры урмандың, һин биҙәге Яңы йылда беҙҙең урамдың!" - тип йырлап йөрөүебеҙ кеүек хәтирәләр йәшәй.

Мөхтәрәм уҡыусыларыбыҙ ҡулына 2024 йылдың һуңғы һанын тотторабыҙ - 2002 йылдан башланған, 22 йыл буйы ижад ителгән, 1144-се һанды.

Хәмзә хәҙрәт ХАФИЗОВты республикабыҙҙа белмәгән кеше һирәктер. Махсус хәрби операция башланғас, ул башҡорт батальондарының рухи остазы, полк имамы сифатында алғы һыҙыҡҡа юлланды. Хәмзә хәҙрәт үҙенең сираттағы ялында "Башинформ"ға башҡорт яугирҙарының берҙәмлеге, фронт һәм тылдың эшмәкәрлеге һәм башҡа мөһим мәсьәләләр хаҡында һөйләне.

Үткән аҙнаның иң әһәмиәтле ваҡиғаларының береһе - Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайының VI съезы булды. Йыйында Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән, сит илдәрҙән 527 делегат ҡатнашты. Йыйындың ҡунаҡтарына һәм делегаттарына һорауҙарыбыҙҙы йүнәлттек:

Һуңғы йылдарҙа республикабыҙҙа, Рәсәйҙә, шулай уҡ донъя кимәлендә башҡорт атына дөйөм иғтибар барлыҡҡа килде. Йыл һайын үткәрелә килгән "Башҡорт аты" фестивале лә шул иғтибарҙың бер иҫбатламаһы булып тора. Башҡорт аты, башҡорт ҡымыҙы, Ирәндек тауы, башҡорт аш-һыуҙары тигән төшөнсәләр телгә алынғанда башҡорт ҡымыҙы брендын барлыҡҡа килтереүсе, сығышы менән Баймаҡ районының Әхмәр ауылы уҙаманы Динис ӨМӨТБАЕВтың исеме лә бер ҡатар яңғырай. Ҡасандыр юҡҡа сыҡҡан Атанғол ауылында Динис үҙенең хужалығын барлыҡҡа килтереп, милли ризыҡтарыбыҙҙы тергеҙеү юлында фиҙаҡәрлек өлгөһө күрһәтә. Уның менән әңгәмәбеҙ башҡорт аты, милли ризыҡтарыбыҙ хаҡында, әммә улар хаҡында ғына ла түгел.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Хива экспедицияһына, ул саҡтағы иҫәп менән, бер миллион һум аҡса ҡулланыу ҡаралған була, тик был ғына түгел. Поход өсөн кәрәкле провиант һәм башҡа әйберҙәр Ырымбурҙан 1839 йылдың йәйе буйына аттар менән далалала махсус ҡоролған ваҡытлы нығытма пункттарына, Хиваға бара торған этап урындарына ташыла. Бының өсөн башҡорттарҙың ике йә иһә өс атлы арбаларҙан торған нарядтары ебәрелә.

Бала сағымда оло кешеләрҙең шаян малайҙарҙы "Ах, мәшшинник!" тип ҡыҙҙырғандарын ишеткеләй торғайным. Ысынлап та, ул һүҙ тик "шуҡ" тигәнде генә аңлаталыр ҙа, шундайҙар хаҡында әллә ни боҙоҡ әҙәмдәр түгелдер тигән тойғо ҡала ине. Минең үҙемә лә бәләкәй саҡта шулай тип бармаҡ янағандары хәтеремдә.