Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай былтырғы йылға йомғаҡ яһап, 2020 йылда республика парламенты тарафынан ҡабул ителгән иң мөһим закондарҙы билдәләне.

Тағы ла шул моңһоу, ауыр темаға әйләнеп ҡайтырға тура килә. Был турала беҙ гәзитебеҙҙең алдағы һандарында ла яҙғайныҡ инде. Әлеге лә баяғы дәүләт сәйәсәтенең үгәйһетелгән бер йүнәлеше - өлкән йәштәгеләр һәм шуларҙың да иң бәхетһеҙҙәре - ҡараусыһыҙ ҡалған ярҙамға мохтаж яңғыҙаҡ ҡарттар - дөрөҫөрәге, аҡтыҡ көндәрендә уларҙы һыйындырырлыҡ йылы мөйөш хаҡында бара һүҙ.

Һуңғы йылдарҙа М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры актерҙарының ижад кисәләре, китап туйҙары ғәжәп аһәңле һәм дәррәү үтә. Башҡорт актеры ижадына арналған тәрән эстәлекле күркәм сифатлы баҫмалар нәшер ителә: Гөлли Мөбәрәкова, Таңсулпан Бабичева, Заһир Вәлитов китаптары күҙ алдында. Театрыбыҙҙың йөҙ йыллығы уңайынан рус һәм башҡорт телдәрендә ифрат ҙур күләмле мәҡәләләр, ижади портреттар йыйынтығы хатта Рәсәй күләмендә ҙур баһа алды. Айһылыу Сәғитова менән Гөлсәсәк Саламатова яҙған "Башҡорт академия драма театры. 100 йыл" китабы илебеҙҙә "Йыл китабы" дәрәжәһен яуланы.

Кеше йыш ҡына: "Ошо ауырлыҡтар үтһә, дингә килер инем; һауыҡһам, намаҙ уҡыр инем; байыҡһам, зәкәт түләр, байлығымды изге юлда сарыф итер инем", - тип вәғәҙә итә. Әммә Аллаһы Тәғәлә еңеллек, һаулыҡ, байлыҡ биргәндән һуң был вәғәҙәләрен онота. Түбәндәге хәҙис ана шундай хәл хаҡында бәйән итә.

Ошо көндәрҙә Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбиров Мәләүез районының Воскресенск ауылында булып, ундағы XVIII быуаттағы тарихи ҡораманы - баҡыр иретеү заводы бинаһын ҡараны. "Заводты беҙҙең ата-бабалар төҙөгән. Уның мөһабәт архитектураһы бөгөнгәсә һаҡланып ҡалған. Был ҡорама буйынса күҙаллаған пландарыбыҙ бар, һәр хәлдә, был урын киләсәктә турист Мәккәһенә әйләнергә тейеш" , - тине Радий Фәрит улы.

Данлы, даланлы ҡаңлы

Борон ҡаңлы башҡорттары тарихи Башҡортостандың көнбайыш өлөшөндә бик ҙур территорияны биләгән. Биләмәләренә Иҙәш, Төрөш, Юрмый, Киәҙе ҡушылдыҡтары менән бергә Сәрмәсән йылғаһы үҙәне һәм Ҡандракүл буйы, шулай уҡ Ҡармасан, Яубазы, Нөгөш (Өҫән йылғаһы ҡушылдығы), Ағиҙел (Бөрө ҡалаһы тирәһендә) йылғалары үҙәндәре ингән. Ҡаңлыларҙың аҫаба ерҙәрендә ике өйәҙ үҙәгенә - Бөрө һәм Бәләбәй ҡалаларына нигеҙ һалынған.

Ир үҙҡурсаланыу тәртибен боҙорға булды. Был хәлде, йәғни бер ҡайҙа сыҡмай, түбәгә төкөрөп, дүрт стенаға ҡарап, фатирҙа ғына ятыуҙы, тажзәхмәт тигән батшалар вирусы барлыҡҡа килгәс уйлап таптылар. Ҡытайҙа башланған был сир бар донъяны баҫып бара тиҙәр, Рәсәйҙә лә бик таралмаһын өсөн, өйҙә генә эшләргә, халыҡ күп йөрөгән урындарҙа булмаҫҡа, тип бик тә тыялар. Балалар мәктәпкә йөрөмәй хәҙер, өйҙә компьютер битлегенә генә ҡарап, уҡытыусыны тыңлайҙар, йәғни дистанция һаҡлайҙар, бер-береһен виртуаль күрәләр, виртуаль аралашалар, виртуаль һағынышалар.

Бөгөн башҡорт эстрадаһы еңел булмаған осор кисерә. Шоу-бизнесҡа ҡоролған йыр сәнғәте мәҙәниәт сиктәренән алыҫлашып, бары бизнес ыҙанында ғына ҡалмаҡсы. Әммә мәҙәниәт, милли мәҙәниәт шоу-бизнесҡа тиклем дә йәшәгән һәм йәшәргә тейеш ҡиммәттәр. Һәм уны йәшәтеүҙең ниндәй юлдары, алымдары, мөмкинлектәре бар? Ошо хаҡта һөйләшеү өсөн Башҡортостандың халыҡ артисы, музыкант, концертмейстер Ғәли АЛТЫНБАЕВ, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының художество етәксеһе Сулпан АСҠАРОВА һәм реклама бүлеге етәксеһе Ирина ЗАХАРОВАны саҡырып, әңгәмә ҡорҙоҡ.

Алтын Урҙа дәүләтенең бер өлөшө булған Ҡаҙан ханлығы хандары, башҡа монгол ханлыҡтарында ҡабул ителгән традицияларҙы дауам итеп, ошо территорияла һәм яҡын-тирәлә йәшәүсе яугир халыҡ вәкилдәрен хәрби хеҙмәткә яллап, үҙ ғәскәре составына ала торған була. Хеҙмәтттәре өсөн быларына айырым привилегиялар ҡаралған була: тарханлыҡ дәрәжәләре бирелә, билдәле бер территорияла уларға ғына тәғәйенләнгән ер биләмәләре бүлеп бирелә (русса - ленные владения). Тап шул замандарҙа, атап әйткәндә, XVI быуаттың тәүге сирегендә, Ыҡ йылғаһы үҙәне буйҙарында көнсығыш (Себер даруғаһы) һәм көньяҡ (Нуғай даруғаһы) башҡорт олоҫтарының дубликаттары барлыҡҡа килә. Был кесе олоҫтар, күрәһең, XVIII быуатҡа тиклем һаҡланып ҡалған: 1730 йылда Өфө канцелярияһы чиновниктары тарафынан төҙөлгән бер документта Ыҡ буйындағы Бөрйән, Табын, Түңгәүер, Әй, Тамъян, Ҡыпсаҡ, Һеңрән, ә Уса даруғаһынан Ирәкте һәм Ғәйнә олоҫтары теркәлгән.br>

Совет мәктәбендә уҡығандар яҡшы хәтерләйҙер: беҙҙе кеше маймылдан барлыҡҡа килгән, ул фәҡәт хеҙмәт аша кешегә әүерелгән, ике ҡул менән ҡорал тотоп эшләр өсөн аяғына баҫҡан, вертикаль йөрөгәс, яйлап ҡойроғо ҡыҫҡарып, аҙаҡтан бөтөнләй юҡҡа сыҡҡан, тип уҡыттылар. Хатта ошо эволюция барышы тураһындағы һүрәт һаман булһа күҙ алдында тора әле. Мәҡәләмде ошолайтып башлап ебәрһәм дә, мин кешенең балсыҡтанмы, ҡабырғананмы барлыҡҡа килеүе тураһында бәхәс ҡорғом килгәндән түгел, ә бөгөнгө балаларға ниндәй тәрбиә биреү хаҡында уйланыуҙарым менән бүлешкем килгәндән ҡулыма ҡәләм алдым.

Ошо көндәрҙә Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбиров торлаҡ төҙөлөшө проблемалары буйынса даими эшләүсе координацион кәңәшмә үткәрҙе. Был юлы ул айырым нөктәләрҙәге төҙөлөш мәсьәләһен күтәрҙе һәм ундағы ауырлыҡтар тураһында асыҡтан-асыҡ белдерҙе.

Был донъяның аптыраш тыуҙыра торған күренештәренә беҙ йылдар буйы күнегеп, ҡайһыларыбыҙ хатта был юҫыҡта оҫтарып, шымарып та китте һәм әлеге кире күренеш йәмәғәтселек аңында нормаға, ғәҙәти хәлгә әүерелде. Нимә тураһында һүҙ башлағанды хәҙер аңларһығыҙ.

Башҡорттар әүәл-әүәлдән бер-береһенә ярҙам итеп, дөйөм эште бер булып төптән ҡубып башҡарған. Бындай ирекмәнлекте улар өмә тигән матур исем менән атаған. Юҡҡа ғына "Һәр яҡшы нәмә - ул онотолған иҫкелек", тимәйҙәрҙер. Башҡортостанда ошо изге ҡиммәттәрҙе тергеҙеп, бер-береңә ярҙам итеүҙе системаға һалыу өсөн республика кимәлендә "Атайсал" проекты эш башлай.

Байтаҡтан бирле "Киске Өфө"гәзитен алдырам. Ғаилә бюджеты наҡыҫ булыуға ҡарамаҫтан (үҙегеҙ шаһит: коммуналь хеҙмәттәргә түләү өлкәһендә генә ни ҡыланалар бит!), нисек тә аҡса арттырып, йылына ике тапҡыр яратып уҡыған баҫмама яҙыла алыуыма ҡыуанам.

Кешелек донъя календарында XXI быуаттың 21-се йылы тип билдәләнгән ваҡыт даръяһында көн итә әлеге мәлдә. Әммә быға тиклем ул күпме заманалар аша үткәндер - быны хатта ғалим-ғөләмә лә яҡынса ғына билдәләй алмай.

Яңыраҡ редакциябыҙға Башҡортостан юлдаш телевидениеһында тапшырыуҙа ҡатнашҡандан һуң Баймаҡ районы Түбәнге Яйыҡбай ауылы вәкилдәре гөрләшеп килеп инде. Ҡунаҡтар менән аралашып, уларҙың дәртенә, ихласлығына, тыуған төйәктәре тураһында шундай оло һөйөү менән телгә алыуҙарына һоҡланып ултырып ҡалдыҡ. Уларҙың тап ошо фиҙаҡәрлеге быйылғы "Айыҡ ауыл" конкурсында ҡатнашыуға этәргес булған да инде. Ветеран-педагог, ауыл мәсетенең имам-хатибы Рәмил Хәсәнов, ағинәйҙәр Фирҙәүес Хәсәнова, Рәйлә Йәһүҙина һәм ауылдың йәмәғәт әүҙемсеһе Рәмзиә Бәхтиева ошо конкурс сиктәрендә үткәргән саралар тураһында беҙгә бәйән итте.

Хәтеремдә, бер саҡ өйгә ҡайтып инһәм, әсәйем менән атайым икәүләшеп өләсәйҙән ҡалған сулпыларҙы сүкеп, йәтешләп, яңыртып ултыра. Уларҙың ошо кәсебе миңә ул саҡта сәйер генә тойолғайны.

Республикабыҙҙа иң йәш, шул уҡ ваҡытта иң әүҙем ағзалар тупланған йәмәғәт ойошмаһы бар. "Ағинәй" тип ҙурлап исем ҡушылған уға. Ағинәй вазифалылар күп булмай, әммә һәр башҡорт ҡатын-ҡыҙы шул Ағинәй дәрәжәһендәге инәйҙәре, өләсәй-әсәйҙәре тирәләй тупланып, уларға арҡа терәп, уларҙа күргән сифаттарҙы аңына, буйына һеңдерә ала. Шундай юҫыҡта, шундай маҡсатта ойошҡан булған борон халҡыбыҙҙағы аҡһаҡалдар мәктәбе лә, ағинәйҙәр ҡорҙары ла. Шул традиция-йолаларҙы тергеҙеү, дауам итеү бурысын бөгөн үҙ иңенә йөкмәгән республика райондарында, ҡалаларында ҡорға тупланған ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙ. Һүҙ - Учалы районы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе Мәрзиә Сәғит ҡыҙы СОЛТАНБАЕВАға.

Бөгөн ифрат популяр булған һөнәрҙәрҙең береһе - парикмахер һәм визажист, йәғни бөҙрәханала сәстараш һәм һөрмә тартыусы эше. Замананың әүрәткес заңына ҡаршы барып булмай, сөнки был һөнәрҙәр кешеләрҙең төҫ-башын һәм тормошон биҙәп-төрләндереп кенә ҡалмай, ә күптәрҙең күңелен үҫтерә һәм зауҡын ҡытыҡлай.

Үҙемде виртуаль донъяның фанаты тип иҫәпләмәһәм дә, бер яҡтан, уға бик тә рәхмәтлемен: ваҡытында яңылыҡтар менән танышыу, белешмә рәүешендә файҙаланыу һәм башҡа бихисап мөмкинлектәр өсөн генә түгел. Көтмәгәндә-уйламағанда, шағирыбыҙ һүҙҙәрен үҙгәртеберәк әйткәндә, шундай кешеләр осрай: улар менән танышыу, артабан аралашыу күңелде байыта, сәм өҫтәй, зауыҡты байыта - ғөмүмән, тормошҡа бөтөнләй икенсе күҙлектән - тормоштоң камиллығын, матурлығын һәм ана шул фонда әҙәм ғүмеренең Юғары көс тарафынан тик бер генә тапҡыр бирелгән һәм ...ваҡытлыса ғына булған илаһи Бүләк икәнен аңлауға алып килә. Һәм ана шул ваҡытлыса бирелгән ғүмереңдә асылыңды, уй-ниәттәреңде, барлыҡ ғәмәлдәреңде ошо тормош камиллығы менән яраштырырға, тәртипкә һалырға, унан яҡшылыҡтарҙы ғына алып ҡалырға, тормошоңдо ошо нигеҙҙә үкенмәҫлек итеп ҡорорға ынтылыш тыуа. Хатта бының өсөн һуң булһа ла үҙ булмышыңды һынап өлгөрөп ҡалғы килә. Замандаштарына ғүмер, ваҡыт, ниәт, ғәмәл тәртиптәренең күпселек өлөшө үҙ ҡулыңда булыуын төшөндөрөргә, ниәттәрен атҡарырға сәбәп итеүсе, ярҙамлашыусы яҡты йөҙлө, яҡшы һүҙле, наҙлы әсәй ҙә, һөйөклө ҡатын да, спортсы ла, тауҙар артылыусы ла булған үҙебеҙҙең сая башҡорт һылыуы - блогер Гөлфиә МӨХӘМӘТДИНОВА менән танышыу ана шундай уйҙарға һалды.