Танып ырыуы төньяҡ башҡорттары төркөмөнә ҡарай, уның атамаһы Танып йылғаһы менән бәйле: был башҡорт ырыуының аҫаба ерҙәре ошо йылға үҙәненә ҡарай. Танып ырыуы ауылдары хәҙерге Асҡын (36 ауыл), Тәтешле (20 ауыл), Балтас (16 ауыл), Ҡариҙел (4 ауыл) райондарында урынлашҡан.

Башҡортостан парламенты ауыл хужалығы малын көтөү һәм ҡыуыу тәртибен боҙғаны өсөн яуаплылыҡҡа бәйле закондың үтәлеш һөҙөмтәлелеген тикшерә. Билдәле булыуынса, быға күптән түгел үҫмерҙәр үлеменә килтергән юл-транспорт ваҡиғаһы сәбәпсе булды.

16 декабрҙә Өфө ҡала советының сираттан тыш ултырышында депутаттарға ҡала мэры вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы кандидатураһы тәҡдим ителде.

Беҙҙең ғаиләлә республиканың төп башҡорт баҫмаларын элек-электән алдырҙылар. Бәләкәй саҡта, хәҙерге кеүек, почтальондар йорттан-йортҡа йөрөп, гәзит-журналға яҙылырға өгөт-нәсихәт уҡыманы. Эш хаҡы йәки пенсия таратҡанда квитанция тултыралар ҙа шуның менән вәссәләм. Әсә телендә ваҡытлы матбуғатҡа яҙылмау башҡа һыймаған эш була торғайны.

"Матурлыҡты табаҡҡа һалып, табынға сығармайҙар", тиҙәр беҙҙең башҡорт халҡында. Ләкин бөгөн был аҡылға ҡолаҡ һалыу тигән нимә онотолдо: Рәсәй генә түгел, барлыҡ донъя кимәлендә лә гүзәл заттар һылыулыҡта ярыша хәҙер. Заман башҡа - заң башҡа, тигәндәй, беҙҙең башҡорт ҡыҙҙары ла был тәңгәлдә һыр бирергә теләмәй, киреһенсә, ниндәй генә халыҡ-ара бәйгеләрҙә ҡатнашһа ла, еңеүсе тажы кейә лә ҡайта. Ысынында, башҡорт ҡыҙҙарының һылыулығы бер феноменға әйләнә бара, тиергә лә булалыр.

Заманалар үҙгәреүе, телдең күберәк әҙәби һөйләшкә күсә барыуы, алмашҡа килгән яңы быуындарҙың тел нескәлектәрен, байлығын, һутлылығын тулыһынса тоймауы һәм башҡа күп төрлө сәбәптәр арҡаһында телебеҙ ярлылана, һайыға, ҡата бара һымаҡ. Ауылда ололар менән генә боронғоса ихлас һөйләшеп булалыр бөгөн. Ә йәштәр менән бит һүҙ һайлап ҡына аралашаһың, улар һин әйткәндең барыһын да аңлармы, ниндәйҙер һүҙҙәрҙе ҡабул итерме-юҡмы, мәғәнәһе барып етерме, тип кенә.

Өфө мәктәптәре генә түгел, республикабыҙҙың башҡа ҡала мәктәптәре лә белем биреү кимәленең сифаты юғары булыуы менән ғорурлана ала. Бер аҙ уларҙың тәжрибәләре тураһында һөйләтеү маҡсатында Стәрлетамаҡ ҡалаһының В.И. Ленин исемендәге 2-се лицей-интернат директоры Илшат Ҡәйепҡолов, Ж.Ғ. Кейекбаев исемендәге 3-сө гимназия директоры Айгөл Шаһисолтанова һәм Мәләүез ҡалаһы Кинйә Арыҫланов исемендәге 9-сы Башҡорт гимназияһы директоры Ләлә Рафиҡова менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Бер ни тиклем ваҡыт үткәс, уны Ангелина менән күрештерҙеләр.
- Нишләп алданың, Ангелина? - тип һораны Сара.
- Алдаманым. Минең атай менән әсәй бик ҡаты булдылар. Шуға ла мин үҙем сабый алып, бик яҡшы итеп тәрбиәләргә тейеш инем. Минең бөтөн донъяға иң һәйбәт әсәй икәнемде күрһәткем килә. Балалар йортонан алып сығыу анһат булды тиһеңме миңә! Барыбер юлымды ҡыйҙылар, сволочтар!
Сара ауыҙын асҡан килеш, уға ҡарап ҡатты.
- Ул бит кеше балаһы!
- Тоталар ҙа шулай тиҙәр! Алып сыға алғас, ул минеке!

Былтыр Башҡортостан Республикаһы Башлығының рәсми указы менән Аҡмулланың тыуған көнө - 14 декабрь Башҡорт теле көнө тип иғлан ителде. Бындай даталарҙы махсус рәүештә телде пропагандалаусы, уны данлаусы һәм бөйөклөккә күтәреүсе ниндәйҙер билдәле шәхестең тыуған көнө менән бәйләү датаһы инде традицияға әүерелеп бара. Мәҫәлән, "Урыҫ теле көнө" Пушкиндың тыуған көнө менән бергә үткәрелә. Шулай уҡ Рәсәйҙә алтай (20 октябрь), адыгей (14 март), бүрәт (6 октябрь), коми-пермяк (17 февраль), муҡшы һәм эрзя (16 апрель), сыуаш (25 апрель), татар (26 апрель), урыҫ (6 июнь), черкес (14 март), чечен (25 апрель) телдәре көнө рәсмиләштерелгән. Быйыл Башҡорт теле көнө рәсми рәүештә икенсе тапҡыр үткәрелә һәм ошо уңайҙан редакцияға БР Мәғариф һәм фән министрлығы Милли мәғариф идаралығының милли мәғариф бүлеге начальнигы Розалия САФИУЛЛИНАны, "162-се "СМАРТ" полилингваль күп профилле мәктәбе" директоры Наил ӘМИНЕВты, Мостай Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһы директоры Гөлназ ӘХМӘҘИЕВАны, Фатима Мостафина исемендәге 20-се Башҡорт ҡала гимназияһының башланғыс синыфтар уҡытыусыһы Гөлнара ХАЖИЕВАны саҡырҙыҡ.

Һуңғы ваҡытта ватсапта һәм интернет селтәрендә бер украин егетенең башҡорт-татар-рус телдәрендә йырлаған йырҙары тупланмаһы таралды. Хатта ҡайһы берәүҙәр: "Саф башҡорт тиерһең!", "Башҡорттан айырып та булмай", - тип һоҡланыуҙарын белдерҙе, тел шартлатты. Хәҙер заманса технологиялар ете диңгеҙ аръяғындағы кешене лә эҙләп табыу мөмкинлеген бирә, мин дә үҙенең моңо һәм "башҡорт телен һыу кеүек эсеүе" менән беҙҙең күңелдәрҙе яулаған Андрейҙы эҙләргә булдым һәм барлыҡ таныштарҙы, мөмкинлектәрҙе эшкә ҡуштым. Күп тә үтмәй, уның үҙенән яуап килде. Һөйләшеүҙең ниндәй формаһына (яҙма йәки видеобәйләнеш) өҫтөнлөк биреүен белешкәс, ул оҙаҡ уйлап торманы: "Һорауҙар ебәрһәгеҙ яҡшыраҡ булыр, минең яуап бирергә ваҡытым булыр", - тип яуапланы. Әйтергә кәрәк, яуаптарын да оҙаҡ көттөрмәне һәм улар саф башҡорт телендә ине (һаманғаса башҡорт клавиатураһын ҡуймайынса, гаджеттарҙа рус хәрефтәре менән башҡортса яҙған милләттәштәр, таш һеҙҙең баҡсаға!). Шулай итеп, иғтибарығыҙға Андрей ДРИНФЕЛЬД менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Мин ҡатнаш милләтле ғаиләлә тыуғанмын. Әсәйем - башҡорт, атайым икенсе милләттән. Ғаиләлә ике ул үҫтек. Ғәҙәттә, милләтте атайҙыҡына ҡарап билдәләйҙәр. Ә мин, үҫмер сағымда бер ауыҙ һүҙ башҡортса белмәһәм дә, 2010 йылда бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу барышында, өйҙәгеләрҙе аптыратып, башҡорт тип яҙылдым. Был ҡылығыма хатта әсәйем аптыраны. Атайым ҡырталашып мине үҙ милләтенә яҙҙырырға, оялтырға, хатта кәмһетергә маташты. Тик мин үҙ һүҙемдә торҙом.

Мин совет осоронда тыуып үҫкәнмен. Ул ваҡыттағы Советтар Союзын тәшкил иткән күп республикаларҙа булырға тура килде. Урындағы халыҡтың үҙ телендә иркенләп, кинәнеп һөйләшкәнен күреп шатлана ла, бер аҙ көнләшеп тә ҡарай торғайным.

Өфөләге 22-се ашығыс медицина ярҙамы дауаханаһының реанимация һәм тиҙләтелгән дауалау бүлексәһе мөдире Рөстәм Ғәбиҙуллин ковид-госпиталь шарттарында "ҡыҙыл зона"ла ауыр пациенттар менән эшләй. Ул вируслы пневмония менән ауырығандарҙың ғүмерен ҡотҡарыу буйынса реанимация эшен ойошторған. "Башинформ" агентлығы хәбәрсеһе уға ошо ҡурҡыныс сир тураһында бер нисә һорау менән мөрәжәғәт итте.

Сара бәпәйҙе сисендереп, йылы һыуҙа йыуындырҙы. Һөт кухняһынан алған ҡушылманы имеҙҙе. Тағын күтәреп йөрөттө. Үҙе белгән бишек йырын йырланы. Кәйеф күтәрелде. Ярай бәләкәс оҙаҡ йоҡлай, тыныс күренә. Әсәһе генә... Ни йәне менән ошо сабыйҙы ят кешегә ҡалдырып китергә була? Ысынлап та, Сара Луиза өсөн төптө сит кеше. Әллә ул йәтим үҫтеме икән дә, шуға ла ғаилә тигәнде бик аңлап бөтмәйме? Юҡ, ире алама кеше. Шул әҙәмде күрмәй тороп, һорауҙарына яуап табып булмаҫы асыҡ. Их, Луиза Игорҙең адресын да, телефон номерын да бирмәне шул. "Луиза миңә ҡыҙым кеүек. Уны яҡлаясаҡмын", - тип әйтергә тура килер.

Гәзитебеҙҙең 45-се һанындағы "Әсе хәҡиҡәт" рубрикаһында Әлиә Исмәғилеваның "Башҡорт байыһа… бисә аламы?" тип аталған бик ҡыҙыҡлы мәҡәләһе баҫылып сыҡты. Тормошта һәүетемсә уңышҡа өлгәшкән, нығынып, аяҡтарына ышаныслы баҫҡан бәғзе бер ир-атта, йәштән алған хәләл ефете менән берлектә йә уның ярҙамы менән донъяһын "күтәреп", әҙәм рәтенә сыҡһа ла, ҡатын алмаштырыу, яңыртыу психологияһы йәшәүе хаҡында фәлсәфә ҡора Әлиә һылыу. Авторыбыҙҙың ифрат оҫта, уҡыусының "елегенә үтеп инерлек" итеп сағылдырған был фекерен бик күптәрҙең, айырыуса гүзәл зат вәкилдәренең хуп күреүендә шигем юҡ. Ошо хаҡта мин дә бер килке һүҙемде әйтмәк булдым.

Донъяла минут эсендә генә күпме ваҡиға була, бер сәғәт эсендә әллә күпме яңы күренештәр барлыҡҡа килә, кешеләр тыуа, кешеләр үлә, яңы асыштар яһала һәм уларҙың иң шаулылары мәғлүмәт селтәрҙәренең беренсе битенән төшмәй. Шул уҡ ваҡытта донъяла үҙ бәхеттәренә төрөнөп, уны сит-ят күҙҙәрҙән һаҡлап, ғаилә институтының иң яҡшы ҡиммәттәрен үҙҙәрендә туплап, шым ғына ғүмер йомғағын һүтеүселәр ҙә юҡ түгел. Бер уйлаһаң, уларҙы республикала күптәр белә, сөнки Роза Рәжәп ҡыҙы - Башҡортостан Республикаһының Мәғарифты үҫтереү институтының башҡорт һәм башҡа туған телдәр һәм әҙәбиәт кафедраһының өлкән методисы булып эшләй, Илдар иһә - "Башҡортостан" гәзитенең мәғариф бүлеге мөдире. Шул уҡ ваҡытта уларҙың бәхете һаман да икәү генә белер сымылдыҡ эсендә ҡала килә, унда сит-ят күҙҙәргә, яман һүҙҙәргә юл ябыҡ, сөнки бәхет тынлыҡты ярата. Ә беҙ, АҠЪЮЛОВтар ғаиләһенең рөхсәте менән сымылдыҡтың бер ситен генә күтәреп, шул бәхеттең бер өлөшөнә саҡ ҡына күҙ һалырға йөрьәт иттек.

Гәзит эшендә таныш булмаған кешеләр менән дә интервьюлар, диалогтар ҡорорға тура килеп ҡуя. Әңгәмәсеңде асып алыу, уның эске донъяһына инеү, ҡарашын белеү, фекерҙәрен өҫкә сығарыу өсөн төрлө алымдар ҡулланаһың. Ир-егеттәргә үҙҙәренә айырым, ҡатын-ҡыҙҙарға икенсе төрлөрәк иғтибар бирәһең, әйҙәүсе, хатта провокацион һорауҙар менән уларҙы "уятып" ебәреү юлдарын эҙләйһең.

Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының башҡорттар күпләп йәшәгән төбәктәргә сәфәр ҡылыуы, ундағы милләттәштәребеҙ менән осрашып, уларҙың хәл-әхүәлен белешеүе, йәшәйеше менән танышыуы, проблемаларын асыҡлауы, урындағы етәкселек менән берлектә уларҙы хәл итеү юлдарын эҙләүе - элек-электән килеп, хәҙер инде изге йолаға әүерелде. Быйылғы ҡатмарлы эпидемиологик хәлгә ҡарамаҫтан, Ҡоролтай был йүнәлештәге эшмәкәрлеген әле лә дауам итә. Быйыл бындай осрашыуҙар Ханты-Манси автономиялы округы-ЮГРА-ла, Свердловск өлкәһендә, Үзбәкстанда үтте. Күптән түгел генә Пермь крайында Башҡортостан мәҙәниәте һәм мәғрифәте көндәре уҙғарылһа, был юлы юлдар Ырымбурға илтте.

Башҡортостанда коронавирус пандемияһы шарттарында Яңы 2021 йылды байрам итеү тураһында ҡарарҙар ҡабул ителде. Республика Башлығы Радий Хәбиров ҡала-ауылдарҙа боҙ ҡаласыҡтары һанын арттырырға ҡушты. Был боҙ ҡаласыҡтары биләмәһендә халыҡтың күпләп йыйылыуына юл ҡуймаясаҡ. Майҙансыҡтар 10 декабргә үк әҙер булырға тейеш. Бынан тыш, балалар баҡсаларында яңы йыл иртәлектәре үткәрергә рөхсәт ителде, ләкин төркөмдәрҙә һәм ата-әсәләр ҡатнашлығынан тыш. Ресторандарға килгәндә, улар Яңы йылда - тәүлек әйләнәһенә, яңы йыл каникулдары көндәрендә таңғы 6-нан төнгө 2-гә тиклем эшләргә мөмкин.

Һаулыҡ һаҡлау өлкәһе быйыл айырым бер илдең генә түгел, ә тотош донъя кимәлендә социаль сәйәсәт сиктәренән сығып, дөйөм милли хәүефһеҙлек сараһына әүерелде. Беренсенән, ул көтөлмәгән осраҡтарҙа һәр илдең эске милли мәнфәғәтен һәм хәүефһеҙлеген һаҡларға әҙерлек хәлен, потенциаль мөмкинлектәрен асып һалһа, икенсенән, теге йәки был дәүләттең социаль йүнәлешен - кешелеклелек йөҙөн күрһәтте. Эйе, коронавирус пандемияһы тап ана шундай көҙгө рәүешен дә үтәне.