Бүре менән беҙ бәләкәстән үк әкиәттәр аша таныш. Уларҙың иң иҫтә ҡалғандарының береһе - "Бүре һәм кәзә бәрәстәре" әкиәте. Иҫләйһегеҙҙер, Әсәй-кәзә бәрәстәрен өйгә бикләп китә, ә ишекте бер кемгә лә асмаҫҡа ҡуша. Әсәләре күҙҙән юғалыу менән Бүре өй эргәһенә йүгереп килеп тә етә.

Ни эшләргә? Тәүҙә барыһына ла ҡул һелтәп, яңы тормош башларға уйланым. Машинам барлығы иҫемә төштө. Һе, кеше ташып булһа ла аҡса эшләй алам да инде мин. Таксистар бер аҙнала минең бер айлыҡты кеҫәһенә һала. Машина тигәндән, уларҙың үҙҙәрен дә, хатта яҙмыштарын да кешеләрҙекенә оҡшатам мин. Двигателе эске ағзалар булһа, трансмиссияһы - кәүҙә, йөрөү өлөшөн аяҡ-ҡул менән сағыштырырға була. Мин дә әлеге мәлдә хәлемде беренсе тиҙлек менән тау үренә табан барған еңел машинаға оҡшатам, һәм үрҙе артылырлыҡ хәлем барлығына өмөтөм һүнмәгән. Гел генә тигеҙ юлдан да йөрөмәнем. Төрлө үрҙәрҙе үткән кеше әле мин. Тигеҙ юлдан да йөрөнөм, уңға ла, һулға ла боролорға тура килде. Ҡаршы юлға сығып, маңлайға-маңлай бәрелешкән мәлдәрем дә хәтерҙә ныҡ уйылып ҡалған. Юл (йәшәү) ҡағиҙәләрен белмәгәндән түгел, тормош бит - төрлө саҡтар була. Тағы ла тигеҙ юлдан дүртенсе тиҙлектә елдерәсәкмен әле.

Республикабыҙ ауылдарында барған бер ыңғай күренеште билдәләп үтмәү мөмкин түгел. Ул да булһа - эскелеккә ҡаршы көрәш. Ауылдарҙа төрлө ойошмалар булып йыйналған ир-егеттәр был эште үҙ ҡулдарына алды. Үткән һандарҙың береһендә "Ир-егеттәребеҙ ысынлап тотонһа, нимәне лә булдыра" тип яҙып сыҡҡайныҡ һәм әле лә шул фекерҙе дәлилләйбеҙ: ир-егеттәребеҙ ихласлап тотонһа, булдыралар шул! Райондарҙа эскелеккә ҡаршы барған һуғыштың ирекле көрәшселәрен йыйып алдыҡ һөйләшеүгә. Беренсе осрашыуға Күгәрсен районы "Ҡыпсаҡ" ойошмаһынан Вадим ӘЛМӨХӘМӘТОВ менән Денис АЙЫТҠОЛОВ, Ғафури районының "Табын ырыуы"нан Элмир МӨХӘМӘТЙӘНОВ, Баймаҡ районы "Баймаҡ башҡорттары"нан Илнар ҒӘЛИН, Әбйәлил районының "Бөркөт" ойошмаһынан Морат ЙӘНБИРҘИН һәм Сибай ҡалаһынан Илшат ХӘСӘНОВтар килде. "Беренсе осрашыу" тибеҙ, сөнки беҙ был күрешеүҙәрҙе төрлө район вәкилдәре менән даими үткәреп торорға тип ниәтләйбеҙ. Донъялыҡта кешелеккә ҡаршы алып барылған иң ҡурҡыныс һуғыштарҙың береһе ул - эскелек. Ә беҙ таныштырасаҡ егеттәр шул алыштың яугирҙары.

Кинорежиссер Булат Йосоповтың "Беренсе Республика" тип аталған тулы метрлы тарихи нәфис фильмы төшөрөлгәс, "Киске Өфө" гәзите уҡыусыларына уның геройҙары тураһында ҡыҫҡаса һөйләп, тарих архивтарынан, фәнни хеҙмәттәрҙән, музейҙарҙан тупланған фотоларын, шулай уҡ фильмдың костюмдар буйынса рәссамы Әлиә Байрамғолованың фильмды төшөрөү майҙансығынан яһаған фотоларын ла тәҡдим итергә булдыҡ. "Ҡабаттан йәнләнгән фотоһүрәттәр" тигән был проект үҙенең һәләте, хеҙмәте менән ил тарихын, милләт яҙмышын яҙған кешеләрҙең исемен ҡабаттан иҫебеҙгә төшөрөү өсөн кәрәк беҙгә, тип уйланыҡ.

1 ғинуарҙан "РФ Урман кодексының 32-се статьяһына үҙгәрештәр индереү тураһында"ғы Федераль закон эшләй башланы. Халыҡҡа үҙ мәнфәғәте өсөн түләмәйенсә генә киҫкә (валежник) йыйыу мөмкинлеге биргән был закон буйынса һорауҙар һаман байтаҡ ҡына. Ошо айҡанлы законды тәҡдим итеүсе һәм тормошҡа ашырыусы, Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты Зариф Закир улы БАЙҒУСҠАРОВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Быйыл йәйгеһен, аныҡлап әйткәндә 9-14 июлдә Өфөлә Халыҡ-ара балалар уйындары үтәсәк. Унда ҡатнашырға теләк белдереүселәрҙән ғаризалар 1 февралгә тиклем ҡабул ителгән, әле спортсыларҙы теркәү бара, 600-ҙән ашыу кеше теркәлгән дә инде. Ҡала хакимиәтендә уҙған сираттағы оператив кәңәшмә тап ошо теманан башланыуы ла юҡҡа түгел. Хакимиәт башлығы Өлфәт Мостафин был сараны, ул балалар күңелендә онотолмаҫлыҡ тәьҫораттар ҡалдырһын өсөн, юғары кимәлдә үткәреү бурысын йөкмәтте.

Меңәр йылдар дауамында тарих аренаһында лайыҡлы урын биләп килгән башҡорт иле XX быуат аҙағында Рәсәй менән бергә сираттағы тарихи һынау алдына ҡуйылды. СССР тип аталған коммунистик империя, күҙ асып йомғансы тигәндәй, ҡомдан төҙөлгән ҡәлғә һымаҡ, тарҡалып юҡҡа сыҡты. Ҡыйралыш, һынылыш йылдары бер ваҡытта ла бәлә-ҡазаһыҙ, юғалтыуҙарһыҙ булмай. Ер йөҙөндә иң ғәҙел йәмғиәт төҙөйбөҙ, тип хыялланған, әммә юлбашсылар тарафынан аяуһыҙ алдауға дусар булған халыҡ сабыйҙарса инанған иллюзор ҡиммәттәренән яҙғас, баҙап ҡалды. Бәғзе берәүҙәр, күнегелгән эшенән, түрәләргә роботтарса буйһоноп йәшәүҙән арынғас, эскегә һабышты, урамдарҙа асарбаҡтар ишәйҙе, дөйөм байлыҡты ҡулына төшөрә алған йылғыр әҙәмдәр, бандиттар яллап, бер-береһенең йәнен ҡыя башланы… Әммә яңырыу юлына алып сығасаҡ тәүге аҙымдар шул болғаныш ерлегендә яһалды, рухи булмышыбыҙҙы тергеҙеүгә ынтылыш та тап шул саҡта көсәйгәндән-көсәйә барҙы.

ЕТӘКСЕ ҺҮҘЕ:

Ошо көндәрҙә Башҡортостан Республикаһы Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий ХӘБИРОВ "Взлетай!" ("Юғары ос!") тип аталған беренсе мәктәп форумында ҡатнашып, ил Президенты тәҡдим иткән милли проекттарҙың иң мөһимдәрҙең береһе - "Мәғариф" милли проекты буйынса үҙ фекерҙәрен белдерҙе.

Бар кеше лә эшҡыуар булып китә алмай, тиергә яратабыҙ. Әммә ошоға тиклем ғалимдар "эшҡыуарлыҡ гены"н асыҡлағаны юҡ әле. Тимәк, кеше үҙендә һәр төрлө сифатты ла тәрбиәләй ала. Иң мөһиме, теләк, тырышлыҡ һәм маҡсатҡа өлгәшә белеү кәрәк. Күгәрсен егете - эшҡыуар Вадим ӘЛМӨХӘМӘТОВ та ошондай фекерҙә. Уның үҙ тәжрибәһенән сығып биргән яуаптары, бәлки, кемгәлер үҙ эшен булдырыуға этәргес булыр?

Һүҙҙе шунан башлайыҡ: эсеүҙе ташлау ҙур батырлыҡ түгел, уны һәр кем булдыра ала. Ҡыҙыҡ өсөн таныштарҙан һорашып сыҡтым. Тәүге эскән көндәрен бөтәһе лә яҡшы хәтерләй. Әйтерһең дә, ҙур ваҡиға булған. Ташлаған көн ҙур ваҡиғаға әйләнһен ине! Аллаға шөкөр, Шешәбикәне ташлауыма алты йыл тулып уҙҙы. Шаяртам - ике йыл ғына. Һуғышта бер йыл өс йылға һанала бит. Улайға китһә, айыҡ тормош өсөн дә көрәшергә, үҙ-үҙең, тирә-йүндәге мөхит менән туҡтауһыҙ дәғүәләшергә кәрәк бит. Ә был һуғыштың да ниндәйе бит әле! Эскелекте ташлауыма күп ваҡыт та үтмәгән, һығымталар яһарға иртәрәк тә һымаҡ. Әлегә шуныһы мөһим: Иблис ҡотҡоһонан ҡотола алдым, алдағыһы ваҡыт хөкөмөндә.

Халыҡтың борондан формалашҡан йәшәү рәүешен, шөғөлөн, йолаларын, шулай уҡ уның ниндәй тарихи ваҡиғалар эсендә ҡайнап йәшәүен асыҡ күрһәтә торған бер күренеш бар. Ул - традицион милли кейем. Ғилеме булған кеше унан халыҡтың донъяға ҡарашы, йәмғиәттең социаль, матди, хатта техник үҫеше кимәле тураһында әллә күпме мәғлүмәт ала ала. Һуңғы йылдарҙа милли кейемдәргә, бигерәк тә ҡатын-ҡыҙҙарҙың биҙәүестәренә иғтибар артты. Әммә хәҙерге заман костюмы, биҙәүестәре - дизайн продукты. Кейем-биҙәүестәрҙең тарихи ерлеген, биҙәктәрҙең мәғәнәһен өйрәнеп ултырыусылар һирәк. Бының кире яғы бармы? Милли кейем тегеү йә биҙәүес яһау алдынан нимәләргә иғтибар итергә? Ошолар тураһында Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Сибай сәнғәт колледжы ҡарамағындағы Сәсәндәр мәктәбе етәксеһе Асия ҒӘЙНУЛЛИНА, филолог, тыуған яҡты өйрәнеүсе белгес Азат ҒАРИПОВ, башҡорт кейемдәрен реконструкциялау оҫтаһы Илдар ҒАТАУЛЛИН менән әңгәмә ҡорабыҙ.

2018 йылдың яҙында кинорежиссер Булат Йосопов "Беренсе Республика" тип аталған тулы метрлы тарихи нәфис фильм төшөрә башлағайны. Ул темаһы йәһәтенән "Бабич" фильмының дауамы булараҡ ҡарала. "Беренсе Республика" йәш Башҡортостанда мәҙәни төҙөлөштөң тәүге аҙымдары - драма һәм опера театрҙары, милли әҙәбиәт һәм драматургия, милли опера һәм музыкаға нигеҙ һалыусылар тураһында һөйләй. Фильм әле быға тиклем билдәле булмаған тарихтарҙы аса. "Беренсе Республика" геройҙарының исемен, уларҙың бөйөк эштәрен күптәр белмәй ҙә. Шуға ла "Йәнләндерелгән фоторәсемдәр" тигән проект идеяһы тыуғайны. Фильм геройҙарының тарих архивтарынан, фәнни хеҙмәттәрҙән, музейҙарҙан тупланған фотоларын һәм костюмдар буйынса рәссам Әлиә Байрамғолованың фильмды төшөрөү майҙансығынан яһаған фотоларын "Киске Өфө" гәзите уҡыусыларына ла тәҡдим итәбеҙ. Беҙҙең рухиәтебеҙҙә уларҙың үҙ урыны булырға тейеш.

Мин йәш түгел инде. Байтаҡ хәл-ваҡиғалар күрҙем, кисерҙем. Дәүеренә ярашлы аң-белемһеҙ ҡалғы ла килмәне. Һәм бөгөнгө кимәл менән сағыштырғанда, беҙҙең быуын ярайһы ғына наҙан булған тигән фекерҙәмен. Мостай ағай әйтмешләй: "Элек шағирмын тип йөрөп яҙған шиғырҙарымды хәҙер уҡыуы ла оят. Ундай йөкмәткеле шиғырҙы бөгөн 5-се класс уҡыусыһы яҙа ала"-, тигәндәй, элекке мәғлүмәт кимәле уғата түбән булған икән шул. Төп сығанаҡ китап ине, "Любите книгу - источник знаний", тигән саҡырыу күп стенаны биҙәне бит ул саҡта...

Был аҙналағы оператив кәңәшмә ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафиндың Ҡаҙан ҡалаһына сәфәре һөҙөмтәләре менән таныштырыуҙан башланды. Унда Өфө ҡалаһы вәкилдәре ҡаланың төҙөкләндерелеүе, төҙөлөшө, архитектура биҙәлеше, урамдарҙы яҡтылыҡ сығанаҡтары менән биҙәү, яр буйы ҡаласығы һәм башҡа мәсьәләләр менән таныша.

Ошо көндәрҙә Өфөлә "Башҡортостандың баш ҡалаһы йыл уҡытыусыһы - 2019" һәм "Башҡортостандың баш ҡалаһы башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы - 2019" конкурстарын йомғаҡлау тантанаһы уҙҙы. Һөнәри оҫталыҡ конкурстарында быйыл барлығы 66 педагог ҡатнашҡайны. Уларҙы Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы урынбаҫары Алина Сөләймәнова, республиканың төрлө вуз етәкселәре, ғалимдар һәм мәғариф хеҙмәткәрҙәре тәбрикләне.

Фәрит ВӘХИТОВ, журналист, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Ш. Хоҙайбирҙин исемендәге Хөкүмәт премияһы лауреаты: Кемгә нисектер, әммә минең өсөн был бик күңелде әрнетеп торған мәсьәлә. Шуны белгән кеүек шылтыраттығыҙ әле, бик урынлы һорау. Һүҙҙе алыҫтаныраҡ башлап ебәрәйем, булмаһа. 2002 йылдан алып байтаҡ йылдар мин Республика хәрби дан музейында ғилми хеҙмәткәр булып эшләнем. Шул саҡтарҙа беҙ Башҡортостан тарихына, уның ҡаһарман шәхестәре яҙмышына, батырлыҡтарына, һәр төрлө юбилейҙарға ҡарата конференциялар, осрашыуҙар үткәрә инек.

Сибай ҡалаһының "Ынйыҡай" халыҡ бейеүҙәре ансамбле өсөн яңы йыл тәүге көндәренән үк уңышлы башланды. Улар йыл башында Мәскәү ҡалаһында үткәрелгән "Планета йәйғоро" мәҙәни-мәғариф проекты сиктәрендәге II Халыҡ-ара хореографик турнирҙа ҡатнашып, бихисап еңеүҙәр яулап ҡайтты.

Заман эстрадаһында үҙенең аныҡ ҡына йүнәлеше булғандар һирәк заманда йәшәйбеҙ. Әммә бөгөнгө ҡунағыбыҙ үҙ юлы, үҙ йүнәлеше генә түгел, ошо һуҡмаҡта йырсы булараҡ үҙ-үҙенә ҡуйған аныҡ талаптарына тоғролоғо менән айырылып тора. Уҡыусылар иғтибарына Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының "Карауан" эстрада төркөмө артисы, Халыҡ-ара, Бөтөн Рәсәй һәм республика конкурстары лауреаты Рөстәм ШАҺЫБАЛОВ менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Республика баҫмалары үҙҙәренең 100 йыллыҡ тарихы менән ғорурланһа, Башҡортостандың баш ҡалаһының да баҫма матбуғаты менән маһайырлығы бар - бынан ярты быуат элек Өфөлә беренсе киске гәзит сыға башлай. Ошо осорҙа яңынан-яңы баҫмалар, башҡа киң мәғлүмәт саралары барлыҡҡа килеүгә ҡарамаҫтан, "Вечерняя Уфа" бөгөн дә баш ҡала халҡы менән ҡала хакимиәтен, ҡала Советын бәйләүсе төп баҫма, төп трибуна булып ҡала. Алтын осорона аяҡ баҫҡан гәзиттең баш мөхәррире Вячеслав ГОЛОВ менән мәлдән файҙаланып, тарих төпкөлөнән бөгөнгәсә хәтер ебен һүтеп кенә ҡалманыҡ, дөйөм журналистика тармағына, уның проблемаларына ла байҡау яһаныҡ.

Баш ҡалабыҙҙа Нияз Мәжитов иҫтәлегенә бағышлап үткәрелгән Халыҡ-ара фәнни симпозиумға "Боронғо Өфө" республика тарихи ҡурсаулығы музейы саҡырыуы буйынса Санкт-Петербург ҡалаһынан тарихсы-картограф Александр Григорьевич Юрченко ла килгәйне. Александр Григорьевич тикшеренеүсе, сәйәхәтсе, урта быуаттар яҙыуҙарын уҡый белеүсе генә түгел, боронғо карталар белгесе лә. Беҙҙең сараға ул 1375 йылда төҙөлгән Каталон картаһын алып килгәйне. Картала "Башҡорт" тип билдәләнгән ҡала ла бар. Тарихсы ауыҙынан ишеткән мәғлүмәттәрҙе гәзит уҡыусыларыбыҙға ла тәҡдим итәбеҙ.