"Кемдер Аллаһ ризалығы өсөн мәсет һалһа, Аллаһ уға йәннәттә йорт һалыр"
(Хәҙис әл-Бохари һәм Мөслимдән).

2004 йылдың 25 сентябрендә Учалы районының Рафиҡ ауылында бар халыҡты һөйөндөргән оло ваҡиға була - "Әбдрәхим" мәсете асыла. Ошо ваҡиғаға, йәғни Аллаһ йортонда тәүге тапҡыр аҙан әйтелеп, намаҙ уҡылыуға теүәл 20 йыл үткәс, үткән айҙың 25 сентябрендә ауыл халҡы "Әбдрәхим" мәсете асылыуының түңәрәк датаһын билдәләргә йыйылды. Сараға Учалы ҡалаһынан, ауылдарҙан, шулай уҡ күрше райондарҙан да ҡунаҡтар килде. Баш ҡалабыҙ Өфөнән дә килеүселәр булды. "Киске Өфө" гәзите баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева, Башҡортостан юлдаш телевидениеһы журналисы, "Йома" тапшырыуын алып барыусы Морат Лоҡманов, күренекле шағир, филология фәндәре докторы Фәнил Күзбәков менән миңә лә был күркәм байрамда осрашыу бәхете йылмайҙы.

"Иҫемдә алтын һуҡмаҡҡа Тәү аяҡ баҫҡан көнөм, Тәү башлап мәктәп ишеген Үрелеп асҡан көнөм…" Ошо шиғыр юлдарын иҫләгән һайын, Баймаҡ районы Мәмбәт ауылындағы бәләкәс кенә ағас йорт - мәктәбем һәм унда оҙаҡ йылдар эшләгән тәүге уҡытыусым күҙ алдыма килә. Үҙемә биш йәштәр самаһы булған мәлдәрҙән алып уҡ мәктәпкә барырға шундай ныҡ хыялланғаным, йыш ҡына өйҙә "мәктәп" уйнағаным хәтеремдә. Иҫке портфелгә ағайҙарымдан ҡалған физика йә математика һымаҡ бер-ике ҡалын китапты һалып алып, алғы бүлмәнән төпкө булмәгә күсәм (йәнәһе лә, мәктәпкә барам)… Күпмелер ваҡыттан, ҡабаттан "мәктәптән ҡайтам"…

Егет киске уйын мәлен еткерә алмай бер булды. Уҡып та, ятып та ҡараны. Киске уйынға тиклем дүрт сәғәттән ваҡыт дүрт көндәй тойолдо, пар алмалай ике hылыу күҙ алдынан китмәне. Осрашырға килерме Гөлнур? Әллә ҡарлуғастай етеҙ hәм дә шат, шаян туғанымы?.. Айнур башҡаса түҙеп тора алмай, Асалының зифа ҡайындар үҫкән ял баҡсаhына ҡарай ашҡынып атланы. Fишығы ныҡтың йәне тынысhыҙ инде, мөхәббәте күңеленә hыймай, hөйгәне йәненән артыҡ тойола. Ҡайындар араhында Гөлнурҙы уйлап йөрөй торғас, эңер етеп, мәҙе лә төштө, бейеү майҙансығында уттар ҡабынды, парк йәш-елкенсәк менән тулды. Егет ҡара ҡашын hурып алырҙай булып көттө. Ана, киләләр, икәүләп киләләр! Айнурҙың уларҙан күҙе китмәй, икеhе лә күңеленә ятышлы. Шуға ла ул уңайhыҙланып ҡына:

Берәүҙекенә лә оҡшамаған, донъяға ҡараштары тик үҙҙәренсә булған, замандан алдараҡ та атлаған, насар ҡылыҡтарҙан азат булған, халҡыбыҙҙың бөгөнгөһө, киләсәге өсөн йән атып йәшәгән һәм эшләгән Ейәнсура районының аҫыл ир-уҙамандары: алдынғы ҡарашлы уҡытыусы, педагог-новатор, фәйләсуф яҙарман Наил ЮЛДАШБАЕВ менән үҙе режиссер ҙа, үҙе актер ҙа булараҡ "Бер актер театры" оҫталығына эйә Радмир ДӘҮЛӘТБӘКОВ менән күптән осрашырға хыяллана инек. Хыялыбыҙ, ниһайәт, тормошҡа ашты. Улар менән күрешеп, заман, ил, халыҡ яҙмышы хаҡында ихлас әңгәмә ҡороу бәхетенә ирештек.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Тәүге губернаторҙар ҡайҙа йәшәгәндер, ишеткәнем булманы; кенәз Волконский тураһында ул йәшәгән өйҙөң Троицкий сиркәүе янында, хәҙерге ҡыҙҙар гимназияһы, ә унан алдараҡ Неплюев училищеһы урынлашҡан ерҙә булған тип һөйләйҙәр. Бында ҡала үҙәге булған; скверҙары (хәҙерге эт баҡсаһы) булған майҙан, ҡаҙна өйөнән башлап Исаков өйөнә тиклем йәйелеп ятҡан. Бындағы хәҙерге өйҙәрҙең пәйҙә булыуы мин йәшәгән ваҡытҡа тура килде.

Украина Рәсәй күгенә дрондар осороуын дауам итә, уларҙың һаны тәүлегенә йөҙҙән ашып китә. Мәҫәлән, 29 сентябргә ҡарай төндә Рәсәй төбәктәре өҫтөндә 125 осоусы аппарат бәреп төшөрөлдө, тип хәбәр итә РФ Оборона министрлығы: Волгоград өлкәһендә - 67, Ростовта -18, Воронеж һәм Белгород өлкәләрендә - 17-шәр, Курск, Брянск һәм Краснодарҙа берәр дрон юҡ ителде.

Өйҙә һыу таҙартҡыс булһа ла, шунан ағыҙып алынған һыуҙы ҙурыраҡ банкаға тултырып, бер нисә төймә аптека күмере һалып ултыртырға ғәҙәтләнгәнмен, сөнки таҙартҡыс кувшиндың кассетаһына әллә ни ышаныс юҡ. Күмер иһә һыуҙы өҫтәмә рәүештә органик ҡатышмаларҙан, хлорҙан таҙарта, тәмен яҡшырта, һыуҙы йомшарта. Былтыр күп итеп алып ҡуйған күмер бөтөп китте. Аптекаға барып, тиндәремде әҙерләп торһам (сөнки былтыр күмерҙең 10 төймәлеһе ни бары - 8, ә 50 төймәле ҡабы 20-30 һум тора ине), һатыусы минән бер ҡап өсөн... 78 һум һорай! Дарыуҙарҙың ҡиммәтләнгәне билдәле ине инде, әммә күмерҙең күмеренә ике тапҡырға хаҡ арттырыу минең өсөн көтөлмәгән аяҡ салыуға тиң булды.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда, майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Сентябрҙә Өфө Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе илдәре ижади һәм ғилми интеллигенцияһының XVII форумын ҡабул итте. Халыҡ-ара форумда төрлө илдәрҙән ижади һәм фәнни интеллигенция вәкилдәре ҡатнашты. Һәм беҙ, әлбиттә, ҡунаҡтарҙан баш ҡалабыҙ Өфө хаҡындағы фекерҙәре менән бүлешеүҙәрен һораныҡ. Ҡырғыҙстан Республикаһы Мәғариф һәм фән министрлығы янындағы Физик тәрбиә, спорт һәм мәҙәниәт республика үҙәгенең мәҙәниәт буйынса директор урынбаҫары, Ҡырғыҙстан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, "Берҙәмлек йондоҙҙары" Халыҡ-ара премия лауреаты Дамира АЛЫШБАЕВА:

Ошо көндәрҙә Татарстандың Ҡаҙан ҡалаһында "Иң яҡшы туған тел һәм туған әҙәбиәт уҡытыусыһы" Бөтә Рәсәй конкурсына йомғаҡ яһалды. Ҡаҙандың "Адымнар" полилингваль комплексында һәм 99-сы балалар баҡсаһында илдең төрлө төбәгенән 112 педагог ярышты. "Мәктәпкәсә йәштәге балаларҙың туған телен үҫтереүҙең иң яҡшы тәжрибәләре" номинацияһында Өфө ҡалаһының 18-се Башҡорт балалар баҡсаһы тәрбиәсеһе Әлиә Ишдәүләтова беренсе урын яуланы, ә Баймаҡ районы Иҫке Сибай ауылы мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Азалия Ибраһимова лауреат булды. Конкурс һәм балаларҙа башҡорт теленә ҡарата һөйөү тәрбиәләү тураһында Әлиә Риза ҡыҙы ИШДӘҮЛӘТОВА менән әңгәмәләштек.

"Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры яңыртылған, заманса һәм уңайлы бинала 93-сө ижад миҙгелен асырға әҙерләнә", - тип яҙа республика етәксеһе Радий Хәбиров үҙенең телеграм-каналында.

Махсус хәрби операция башланыуға ике йылдан ашыу ваҡыт үтеп тә китте. Ошо арауыҡ эсендә халыҡ та үҙен төрлөсә күрһәтте: кемдәрҙер үҙ теләге менән яуға ашҡынды, берәүҙәр, мобилизациянан ҡасып, сит илгә сығып китеүҙе хуп күрҙе, бәғзеләре иһә, был миңә ҡағылмай, тип, бер ни булмағандай, донъя көтөүен дауам итте. Ә бик күптәр, бер төптән булып, яу яланында йөрөгән һалдаттарға ярҙам итеүгә, уларҙың ауыр хәлен әҙ булһа ла еңеләйтеүгә көс һалыуҙы дауам итә.

Гәзитебеҙҙең 37-се һанында Әғләм Шәриповтың ошондай баш аҫтындағы мәҡәләһен көлә-көлә уҡыным. Күптән шулай рәхәтләнеп көлгәнем юҡ ине. Көлөрлөк тә шул! Сәүит ваҡытындағы йәшлек мәлендә үҙе тарыған бер мәҙәк хәлде бәйән иткән ул. Аят мәжлесенә саҡырылғас, унда, ниндәйҙер сәбәп менән, башҡаларҙан алдараҡ килгән. Өҫтәлдә ятҡан әруахтар исемлеген күреп ҡалған һәм, саҡырылған ҡунаҡтарҙың исемлеге икән тип уйлап, үҙенең исемен дә шунда өҫтәп яҙып ҡуйған авторыбыҙ. Шулай уның, аңғармаҫтан, үлгәндәр исемлегенә барып инеү тарихын уҡып, күптәрҙең "һындары ҡатҡандыр"…

Ҡыуанысы эсенә hыймай ине Айнурҙың, йөҙө ҡояштай йылмая, күҙҙәре тулған айҙай нур hибә. Медицина институтының абитуриенттарҙы ҡабул итеү исемлегендә уның да исем-шәрифе бар. Бер уйлаhаң, мотлаҡ шулай булырға тейеш тә инде. Медицина училищеhын тамамланы, район үҙәге дауаханаhында өс йыл эшләне. Коллегалары ла, дауаланыусылар ҙа ярата, хөрмәт итә. Ниңә ҡыуанмаҫҡа! Алла бирhә, ул киләсәктә юғары белемле табип буласаҡ. Өфө урамынан аэропортҡа барыусы автобус туҡталышына ҡарай йәнләнеп атлаған Айнурҙы яғымлы ҡатын-ҡыҙ тауышы туҡтатты:

Халыҡ-ара Рәссамдар федерацияһы һәм Башҡортостандың Рәссамдар союзы ағзаһы Эльза ҠОТЛОБАЕВАның Башҡортостан Республикаһы Милли музейында шәхси күргәҙмәһе асылды. Эльза Зәүр ҡыҙы ижадында башҡорттар йәшәгән бик боронғо осорҙо һүрәтләй. Урал батырға тиклемге башҡорттоң донъяға ҡарашы, мөнәсәбәте, фәлсәфәһе бик үҙенсәлекле сағылыш ала. Күргәҙмә 30 сентябргә тиклем эшләйәсәк. Рәхим итегеҙ!

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Эссен идара иткән ваҡыттағы икенсе бер ҙур енәйәт эше - бер ҡатындың үҙенең законлы ирен - Боғорослан өйәҙенең бай помещигын күмеп ҡуйыуы. Ҡатыны, ирен йоҡлатып, табутҡа һала һәм зыяратҡа алып барып ерләй. Был бәхетһеҙҙең ер аҫтынан сыҡҡан ыңғырашыуҙарын үтеп барыусы кешеләр ишетә һәм тейешле урынға хәбәр итә. Тол ҡатын үҙе менән бәйләнештә булған идарасыһына кейәүгә сыҡҡан йә иһә сығырға уйлаған, ҡарт ир быға вайымһыҙ ҡараған, әммә бер-береһенә ғашиҡ булыусыларға законлы рәүештә йәрәшеү мөмкинлеге булмаған. Был эш оҙаҡ бара, һәм ҙур аҡсалар уны туҡтатырға ярҙам итә. Губернатор канцелярияһының элекке етәксеһе Шамонин шуға булышлыҡ иткәне өсөн бирелгән аҡсаға үҙенә 300 кешеһе менән имение һатып алған тип һөйләйҙәр ине.

Үткән аҙнаның һуңғы көнөндә - ишетмәгәйнегеҙме әле - Африкала ...ҡар яуған! Был төбәк өсөн ғәҙәти булмаған тәбиғәт күренеше шул тиклем көслө булған, илдәге юлдарҙы күмеп киткән һәм транспорт хәрәкәтен туҡтатҡан. France24 баҫмаһы хәбәр итеүенсә, илдең көньяҡ һәм көньяҡ-көбайыш төбәктәрендә ҡар ҡатламы урыны менән 2 метрға еткән. Был тәбиғәт аномалияһына 8-се кимәл ҡатмарлыҡ бирелгән. Юлдарҙағы үтеп сыҡҡыһыҙ ҡар эсендә бикләнеп ҡалған автомашина водителдәре һәм пассажирҙарына йылы кейем һәм ашарға ташыйҙар, ҡотҡарыу эштәре бара. Стихиялы бәләне бөтөрөүҙә армия ярҙамға килгән. Һуңғы тапҡыр Көньяҡ Африка Республикаһында ҡар былтыр июль айында, ә унан алдараҡ 2012 һәм 2006 йылдарҙа яуған.

Көҙҙөң тәүге айында беҙ йәй миҙгеле һаран булған йылылыҡҡа һәм сыуаҡ көндәргә кинәндек. Ни тиһәң дә, тәбиғәт һуңлап булһа ла үҙенә тейешлене ҡайтарып ала барыбер. Һарысай, икенсенән, әбейҙәр сыуағы мәле лә бит, шуға күрә лә ҡояшлы, йылы көндәр күберәк булды сентябрҙә.

Ошо көндәрҙә Өфөнөң "Торатау" конгресс-холында IV "Тамға" халыҡ-ара башҡорт милли кейеме оҫталары конкурсының финалы уҙҙы. Быйыл унда республикабыҙҙан, Силәбе, Ҡурған, Ырымбур өлкәләренән, Мәскәү ҡалаһынан, шулай уҡ Италиянан һәм Төркиәнән 60-тан ашыу оҫта ҡатнашты.

Гран-при Өфө районы оҫтаһы Гөлсөм Хөсәйеноваға бирелде һәм еңеүсе 150 мең һумлыҡ сертификат менән бүләкләнде. "Балалар кейеме - реконструкция" номинацияһында беренсе дәрәжә лауреат исеменә Ишембайҙан Гөлгөнә Мәмбәтова, "Башҡорт традицион костюмы аксессуарҙары - реконструкция" номинацияһына Өфө районы Нуғай ауылынан Әлиә Аллағолова лайыҡ булды. Ә бына "Башҡорт халыҡ кейеме - реконструкция" номинацияһында иң яҡшы ир-егеттәр кейемен Өфө районынан Роберт Хәмиҙуллин, ҡатын-ҡыҙҙар кейемен Балаҡатай районынан Сәйҙә Әхтәмова тәҡдим итте.
Быйыл ойоштороусылар тәүге тапҡыр ижади ғаиләләр араһында конкурс үткәрҙе. Әлеге номинацияла беренсе дәрәжә лауреат дипломына Өфөнән Рауза Ғәлиуллина лайыҡ булды.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров уҙғарған оператив кәңәшмәлә республиканың мәҙәниәт министры Әминә Шафиҡова, төбәктә анимация кластеры булдырыла, тип хәбәр итте. Уның етештереү базаһы донъя кимәлендәге Евразия фәнни-белем биреү үҙәгенең вуз-ара студенттар кампусында урынлашасаҡ.