Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Алтынсы бүлек. Башҡорт - урта быуаттарҙағы Башҡортостандың баш ҡалаһы.

Күрәһең, өҫтәрәк бәйән ителгән ҡәберлектәр районында 1828 йылда тағы ла бер бай ҡурған емертелгән, унда Византия императоры Феодосий II дәүерендәге, б.э. V быуатына ҡараған алтын тәңкә табылған. Уның нисек табылыуы һәм ҡәберлектә башҡа табылдыҡтар булыу-булмауы билдәле түгел, әммә ошо тәңкә тураһында ул ваҡытта сыҡҡан бер академик баҫмала ышаныслы мәғлүмәт бар. Өфө-II ҡаласығының иртә датаһын билдәләү йәһәтенән ошо тәңкә бәхәсһеҙ раҫлау дәлиле булып ҡабул ителергә тейеш, әммә әлегә тиклем белгестәр тарафынан уның әһәмиәте тейешле кимәлдә баһаланмаған. Ошондай шарттарҙа беҙ бында ошо хаҡта 1837 йылда баҫылған сығанаҡтан тулы мәғлүмәт килтерергә мәжбүр булдыҡ, ул "Труды и летописи общества истории и древностей российских. Ч. 8. М., 1837" тигән баҫманан алынды:

"Бер осрашыу - үҙе бер ғүмер" тип юҡҡа әйтмәгән халҡыбыҙ. Борон-борондан ҡор йыйып, изге башланғыстарға нигеҙ һалғандар, яуланған ҡаҙаныштар аша киләсәккә күҙ һалғандар. Хәйбулла районы халҡы ла ошо күркәм йолаға тоғро. 16 майҙа Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһында бик йөкмәткеле сараларҙы үҙ эсенә алған "Тамырым - Хәйбулланан" тип аталған яҡташтар осрашыуы ойошторола. Әле был осрашыуға ҡыҙыу әҙерлек бара. Беҙ иһә ошо уңайҙан Хәйбулла районы хакимиәт башлығының социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Роза Раузат ҡыҙы РӘСЕМБӘТОВАға бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.

Өфөләрҙең һәм ҡала ҡунаҡтарының яратҡан урындары тағы ла күркәмләнде был аҙнала, сөнки баш ҡаланың күпселек фонтандары эшләй башланы. Йәғни Театр скверындағы "Ете ҡыҙ", шулай уҡ Совет майҙанында, Мостай Кәрим скверында һәм Өфөнөң башҡа урындарындағы фонтандар һыу бөркә башланы.

Өфөнөң "Торатау" конгресс-холында "Айыҡ ауыл" республика конкурсы еңеүселәрен бүләкләнеләр. Конкурстың төп маҡсаты - айыҡ һәм сәләмәт йәшәү рәүешен популярлаштырыу, халыҡты йәмәғәт эшмәкәрлегенә ылыҡтырыу, яҡшы ғәмәлдәргә рухландырыу. Сара Башҡортостан Республикаһы Башлығы гранты иҫәбенә һәм төбәк хөкүмәте булышлығында тормошҡа ашырыла.

Башҡорт бал ҡорто һәм башҡорт балы - республиканы танытып тороусы бредтарҙың береһе. Башҡорт балының файҙаһы тураһында әллә күпме хеҙмәттәр яҙылған булһа ла, уның һаман да яңынан-яңы сифаттары асыҡланып тора. Өфө фән һәм технологиялар университеты менән Башҡорт дәүләт медицина университеты әлеге мәлдә ҡыҙыҡлы проект өҫтөндә эшләй. Был фәнни эштең маҡсаты - башҡорт балын микробҡа ҡаршы тәбиғи агент булараҡ өйрәнеү.

Беҙ, Совет осоронда тыуып үҫкән быуындар, хеҙмәттең, эштең ни икәнен, уның ауырлыҡтарын да, шатлыҡтарын да, хатта ләззәтен дә бала сағыбыҙҙан тойоп-татып үҫтек. Атайымдың "Родина-47" маркалы радиоалғысы бар ине. Унан һәр көндө Өфө радиоһы концерттар тапшыра - бар ғаиләбеҙ менән мөкиббән китеп тыңланыҡ уны. Хәтеремә уйылып ҡалған бер йыр миңә айырыуса ныҡ оҡшай ине. Бына уның һүҙҙәре: "Яландарҙа эшләп үҫкән егет Дандар алды иген ҡырында. Күкрәгендә балҡый алтын йондоҙ, Йыр йырлайыҡ батыр турында". Эйе, ошондай ҡабатланмаҫ бер заман ине: баҫыу ҡырҙарында, фермаларҙа көнө-төнө ал-ял белмәй эшләгән ябай ауыл кешеләренең фиҙаҡәр хеҙмәте батырлыҡҡа тиңләнде.

Күптән түгел Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының юбилей кисәһе булып үтте.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров 9 апрелдә Өфөлә Милли музейҙа уҙған милли кейем тегеү оҫталары менән осрашыуҙа ҡатнашыусыларҙың һорауҙарына яуап бирҙе.

Ике-өс йыл элек интернет селтәрендә Төркмәнстандың баш ҡалаһы Ашхабадта бер-береһенә ҡан туғанлығы булмаған егет-ҡыҙҙарға ҡала паркы эскәмйәһендә йәнәшә ултырыу тыйылыуы тураһындағы мәғлүмәт күптәрҙе шаҡҡатырғайны. Ил башлығының ҡарарына ярашлы, хоҡуҡ һаҡлау органдарының парктарҙа тотолған йәштәрҙе полиция бүлегенә индереп, уларҙың документтарын тикшереүе, һорау алыуы хаҡында халыҡ береһенән-береһе уҙҙырып интернет аша фекер алышты. "Төркмән ҡатын-ҡыҙҙарының хоҡуғын ҡыҫыу был!" тип, күпселек ах та ух килде. Мин үҙем дә шәхсән быны "Таяҡты саманан артыҡ бөгөргә маташыу" һымағыраҡ ҡабул иттем…

Әҙәп - ул иң тәүҙә аралашыу сараһы, кеше-ара мөнәсәбәттәрҙе тәртипкә һалыу ысулы. Әҙәп донъяһы бер-береңде ихтирам итеүгә, әйләнә- тирәләге кешеләр тураһында хәстәрлек күреүгә йүнәлтелгән мәҙәни көнкүрештең айырып алғыһыҙ сифаты ул. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, бөгөнгө көндә күптәрҙең тәрбиә, әҙәп кимәленең түбән булыуы, аралашыуҙың ябай ҡағиҙәләрен белмәүе йә һанға һуҡмауы етди борсолоу тыуҙыра.

Әгәр үткән йәй һәм көҙ айҙарында береһенең - әсәһен, икенсеһенең һеңлеһен осратып, танышмаһам, был хаҡта мин бер ваҡытта ла яҙырмын тип уйламаным. Һүҙем Ришат менән Рәмил исемле егеттәр хаҡында. Икеһе лә был донъяла булмаһа ла, исемдәре үҙгәртеп алынды.

Татлы йоҡоға сумған ғына мәл ине. Зариф төшөндә кәләшен, кескәй улы Замирҙы күреп, иҙерәп киткәйне. Ҡатыны сәй яһай, имеш. Ә ул - өҫтәл артында, тубығында аҡ ҡына йөҙлө, көләкәс кенә улы. Күпереп бешкән икмәкте инде ҡулына алғайны, даһыр-доһор итеп өйҙөң түбәһе ишелеп төштө. Күкрәк тапҡырын нимәлер өтөп алғандай булды. "Улым! Кәләш!" Үҙенең йән көсөнә ҡысҡырған тауышына Зариф тертләп уянып китте.

Хәлең нисек, тип һорайбыҙ дуҫ-иштәрҙән, таныштарҙан, туғандарҙан, бергә эшләгән коллегаларҙан һәм башҡаларҙан. Һәр кем кәйефенә ҡарап яуап бирә. Ә кәйеф тигәнең үҙгәреп тора - иртән салт аяҙ, кискә болотло булыуы ла ихтимал. Ә бит әҙәм балаһының үҙгәрмәй торған торошо - гражданлыҡ хәле бар. Был турала ЗАГС, йәғни Гражданлыҡ хәле акттарын теркәү бүлеге хеҙмәткәрҙәре яҡшы белә: ҡайҙа-ҡасан тыуғанһың, өйләнгәнһеңме-юҡмы, бәлки, айырылышҡанһыңдыр, әллә исемеңде үҙгәрткең киләме, был баланың атаһы һинме һәм башҡаһы. Белеү генә түгел, бында гражданлыҡ хәлең тураһында мисәт һуғып, дәүләт тарафынан нығытылған ҡағыҙ ҙа тотторалар ҡулыңа. Һине ҡыҙыҡһындырған кеше был донъяламы, әллә баҡыйлыҡҡа күскәнме - был мәғлүмәт тә бар гражданлыҡ акттарын биреүсе ойошмала. Ҡыҫҡаһы, Сибайҙың ЗАГС бүлеге етәксеһе Айгөл БОХАРБАЕВА менән ошо мөғжизәле йорттоң эштәре тураһында һөйләштек. Уны уҡыусылар иғтибарына тәҡдим итәбеҙ:

Бер заман фәнгә нигеҙләнгән медицина тыуып һәм нығынып киткәс, ул халыҡ медицинаһын танымай һәм инҡар итә башлай. Ул үҙенең халыҡсан ғилеменән үҫеп сыҡҡанын онота. Йәнәһе, фәнгә, яһалма дарыуҙарға таянған медицина ғына кеше һаулығын тәьмин итә, бөтә ауырыуҙарҙы еңә ала.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Алтынсы бүлек. Башҡорт - урта быуаттарҙағы Башҡортостандың баш ҡалаһы.

Кешенең таш скульптураһы һынығы ҡаласыҡтың иртә этабына ҡарай (V-VII бб.).Уның битенең уң яртыһы һынландырылған: йөҙөнөң һыҙаттары, танауы, ауыҙы, мыйығы һәм муйыны оҫта итеп эшләнгән. Скульптураның тышы бик ентекле итеп шымартылған. Скульптураның ҙурлығы 20-30 см тирәһе, ул Урта Азия статуэткаларын хәтерләтә. Моғайын, ул ҡаласыҡтың тәүге кешеләренеке булғандыр. Арҡаһында түңәрәк элмәге булған күләмле ат фигураһы уникаль табылдыҡтар иҫәбенә инә. Фигурала аттың ялы, теҙген ҡайыштары асыҡ төшөрөлгән.

Гәзиттә ошо рубриканы гелән күҙәтеп барам. Республика халҡының аҡса эшләүҙең әллә күпме төрлө юлдарын, ысулдарын табыуына һоҡланып ҡарайым. Бигерәк тә йәштәрҙең уңышына һөйөнәм. Ата-әсәһенән генә көтөп ултырмайынса, үҙҙәре лә финанс мәсьәләһен хәл итергә тырышҡан уңғандарға "Афарин", тиергә генә ҡала.

Балалар баҡсаһында үтәсәк байрамда балаға кәнфит булып кейенергә кәрәк булды ла, кәнфиттәр һатылған магазин эҙләргә тура килгәйне. Тәүге осрағанының ишеге төбөндә 12-13 йәшлек ике ҡыҙ балаға иғтибар итә ҡуйҙым. Ныҡ борсолоп, сиккә етеп ыуаланыуҙарына аптыраным хатта: береһе баҫҡан ерендә ҡатҡан да, һөйләшерлек тә, ҡуҙғалырлыҡ та хәле юҡ. Икенсеһе, буйға бәләкәсерәге, үҙен-үҙе дәртләндереп, ҡыйыуланып китеп магазиндың баҫҡысына баҫа ла, кире әхирәте эргәһенә китә. Мин эшемде теүәлләп сыҡҡанда ла улар ошо торошта ине.

Республика менән идара итеү үҙәгендә Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров Өфө ҡалаһының 450 йыллыҡ юбилейына әҙерлек барышы буйынса сираттағы кәңәшмә уҙғарҙы.

Донъя кимәлендәге Евразия фәнни-мәғариф үҙәгенең вуз-ара кампусында Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров республика һәм Башҡортостанда эшләгән федераль киң мәғлүмәт саралары вәкилдәре менән осрашты.

АҠШ властары шашҡандан-шаша түгелме, йәмәғәт? Оятһыҙ рәүештә уғрылыҡҡа тиклем барып еттеләр бит. Америка Конгресының вәкилдәр палатаһы ике партия араһындағы тартыштарҙан һуң Украина өсөн 61 млрд доллар булеү хаҡында закон проектын хуплап, уны раҫланы, өҫтәүенә, Израилгә 26,4 млрд доллар хәрби ярҙам тураһында проект ҡабул итте.