Гәзит уҡыусыларыбыҙ иғтибарына ошо йылдың 1 сентябренән көсөнә ингән ҡайһы бер закондар хаҡында ҡыҫҡаса белешмә тәҡдим итәбеҙ.

Германия канцлеры Олаф Шольц, Украиналағы конфликтты тамамлауҙы тиҙләтеү буйынса фекер алышыуҙарҙы башларға ваҡыт етте, тип белдерҙе. "...әлеге һуғыш хәленән тиҙерәк тыныслыҡҡа күсеү тураһында һөйләшә башларға ваҡыт", - тине ул ZDF телеканалына интервьюһында.

Интернет гиҙеп бер яҙма йөрөнө. Япондар тураһында ине ул. Уларҙа бөгөн биш йөҙләп йөҙ йәште уҙғандар йәшәүе, ун биш йылдан уларҙың һаны миллионға етәсәге тураһында хәбәр итте сығыш яһаусы. Бындай хәл башҡа бер илдә лә булмауын да һыҙыҡ өҫтөнә алды.

Яңы уҡыу йылының тәүге аҙнаһы үтеп тә китте. Туғарылып китеп тотош өс ай буйына ял иткәндән һуң балалар әле тиҙ генә "тәртәгә" инеп китә алмаҫ, моғайын. Өҫтәүенә, быйылғы уҡыу йылы яңы тәртип-ҡанундарҙан башланып китмәксе.

Бөгөн, 12 сентябрҙә, республикала мөһим сәйәси ваҡиға - Радий Хәбировтың Башҡортостан Башлығы вазифаһын үтәй башлауына арналған тантаналы инаугурация сараһы булып үтте. Унда РФ Президентының Волга буйы федераль округы буйынса тулы хоҡуҡлы вәкиле Игорь Комаров та ҡатнашты.

Башҡорт әҙәбиәте классигы Мостай Кәримдең "Ярлыҡау" повесы буйынса ҡуйылған спектаклде "Федерация" Бөтә Рәсәй милли театрҙар фестивалендә күрһәтәсәктәр. Бишенсе тапҡыр ойошторолған фестиваль Чечен Республикаһының баш ҡалаһы Грозныйҙа 8-14 сентябрҙә үткәрелә. Салауат дәүләт башҡорт театры үҙ спектаклен фестиваль ябылған көндә М.Ю. Лермонтов исемендәге Дәүләт рус драма театры сәхнәһендә ҡуя.

Башҡорт кешеһенең донъяны ҡабул итеүе бер ҙә матди байлыҡтар менән бәйләнмәгән шул. Әлмисаҡтан алып әҙәм күңеленә бирелгән моң, уй-хис, хыял тулҡындары - фәнни тел менән әйткәндә, рухи энергиялар менән йәнгә-йән килеп аралаша башҡорт. Сөнки бөтә тәбиғәт, Йыһан закондары энергиялар тулҡынынан, йәндәр торошонан хасил. Ниндәй энергия-йән әйҙәүендә йәшәйһең, үҙеңдән ниндәй энергия-ғәмәл ҡалдыраһың, шул ғына борсой тәбиғәт ҡануны менән йәшәгән йәнде. Ветеран-уҡытыусы, Өфө районы Шамонин ауылының "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе Рәйфә Фирғәле ҡыҙы ВӘлиева менән әңгәмәләшкәндә ошолар хаҡында уйланылды.

Дуҫтарға килгәндә, йәшерәк саҡта улар күп инеләр, саманан тыш күп инеләр. Таңға саҡлы шаулы табындар артында йырлашып-бейешеп ултырыуҙарҙы, кесе, оло, кемдәрҙер уйлап сығарған байрамдарҙы ҡоро ҡалдырмай, геүләтеп байрам итеүҙәрҙе әйтеп тә тормайым. Ваҡыт үтеү менән дуҫ тигәндәрем, кәмегәндән-кәменеләр, күҙ менән ҡаш араһында, ҡомға һеңгән һыу тамсыһылай, юҡҡа сыҡтылар. Кемеһелер мәңгелек йортона күсте, кемеһелер минән ҡасты, кемеһелер мине һатты, кемеһенәлер, һуңынан асыҡланыуынса, тел, ҡул ярҙамым ғына кәрәккән.

"Беҙ башҡорт теленә, уны һаҡлауға һәм үҫтереүгә ҙур иғтибар бүләбеҙ. Туған телдә рәхәтләнеп һөйләшкән, уны яратҡан һәм был һөйөүҙе башҡаларға тапшырған әүҙем һәм битараф булмағандарға артабан да ярҙам итәсәкбеҙ", - тип яҙҙы Радий Хәбиров үҙенең социаль селтәрендә. Ысынлап та, Башҡортостанда башҡорт телен һаҡлау һәм үҫтереү буйынса арыу ғына саралар, эштәр башҡарыла икәне бәхәсһеҙ. Ҡайһы берҙәрен айырып билдәләп үтәйек әле.

Белем биреү өҙлөкһөҙ булғанда ғына һөҙөмтәле була. Сирек быуат тарихлы Сибай институты был йәһәттән үҙенең кәрәклеген, булған, бар, буласағын фиҙаҡәр хеҙмәте менән иҫбатлай, тырышып-тырышып киләсәккә юл ярып, үҙ тарихын яҙа. Ғәҙәттәгесә, өйрәнелгәнсә, ул быйыл да үҙ ғаиләһенә, ҡанаты аҫтына юғары белемле булырға хыялланғандарҙы тупланы. Быйыл ниндәй үҙгәрештәр бар, йәштәрҙең белем алыуға мөнәсәбәте элеккесәме? Шундай һорауҙар менән Өфө фән һәм технологиялар университетының Сибай институты директоры Илдар Сәлихйән улы ХӘМИТОВҡа мөрәжәғәт иттек:

Яҙғыса аяҙ һәм йылы булып, 2 сентябрь тыуҙы. Хатта көҙ айына аяҡ баҫҡаныбыҙ тойолмай ҙа кеүек. Һупайлы биҫтәһенең М.Ғ. Исҡужин исемендәге 136-сы Башҡорт лицейы майҙаны аллы-гөллө сәскә гөлләмәләре тотҡан уҡыусылар һәм ата-әсәләр менән тулған, барыһының да йөҙҙәре яҡтырып торғандай. Репродукторҙан ошо уҡыу йортон тамамлаған Алмас Шаммасов һәм Айгөл Мусина башҡарыуында лицей гимны яңғырай:
Яҙ кеүек, күңелдә йылы саҡ,
Барыһы йылмая бик алсаҡ.
Ҡояштай иркәләй бала саҡ,
Хәтерҙә мәктәбем ҡаласаҡ.
Мәктәбем донъяһы аң-белем,
Өйрәнәм башҡортса - үҙ телем.
Мин ғорур - Уралым үҙ илем,
Аҡылым алтындай саф ғилем...
Эйе, тап ошо көндә барса Рәсәй мәктәптәре яңы - 2024/2025 уҡыу йылына аяҡ баҫты. Һис һүҙһеҙ, ата-әсәләр, уҡыусылар, уҡытыусылар, мәғариф хеҙмәткәрҙәре уның уңышлы буласағына ихлас ышана.

Башҡортостан уҡыусыларын һәм уларҙың ата-әсәләрен яңы уҡыу йылында белем усаҡтарында ниндәй үҙгәрештәр көтә икән? Шулар тураһында тағы бер ҡабатлап үтәйек:
Яңы предметтар. Сентябрҙә мәктәп расписаниеһында үҙгәрештәр буласаҡ. Хөкүмәттең оператив кәңәшмәһендә республиканың Мәғариф һәм фән министры Илдар Мәүлетбирҙин әйтеүенсә, яңы уҡыу йылында программала ике яңы предмет барлыҡҡа килде: "Хәүефһеҙлек нигеҙҙәре һәм Ватанды һаҡлау" һәм "Хеҙмәт (технология)". Был фәндәр әле лә бар, әммә улар буйынса уҡыу программаһында үҙгәрештәр индереләсәк. Был предметтарҙы уҡытыу өсөн йәйгеһен меңдән ашыу уҡытыусы әҙерләнгән. Көҙөн улар өсөн "Патриот" паркында өс көнлөк күнекмә үткәреләсәк.

Республика гәзит-журналдарының береһендә бәләкәй генә бер хикәйәт күреп ҡалғайным. Көндәр буйы ҡағыҙ-мағыҙ аҡтарып, яҙыу-һыҙыу эше менән булышып ултырған бер "кәнсәләр" хеҙмәткәренең урам аша торған император һарайына ҡарап, батша тормошона күҙе ҡыҙыуы, "Их, уға рәхәт, ни теләһә, шуны эшләй, көнө буйы тынсыу бүлмәлә бикләнеп тә ултырмай", тигән һымағыраҡ итеп падишаһҡа көнләшеүе хаҡында бәйән ителә унда. Ә һәр саҡ "йылыла ултырып ҡына эшләгән" был чиновниктың кәсебенә урам майҙанында физик эш менән булышҡан икенсе бер кешенең "эсе көтөрләй". Батша ғали йәнәптәренең иһә… тәҙрә аша ҡарап, ил күләмендәге бер ниндәй ҙә ҡатмарлы мәсьәләләр, сәйәсәт тураһында баш ҡатырмай, тыштағы саф һауала "рәхәтләнеп ҡар көрәүсе" шул эшсегә көнсөллөгө килә, имеш.

Украина Ҡораллы көстәре Рәсәйҙең көньяҡ-көнбайыш сиктәре төбәктәрендә башбаштаҡлығын дауам итә. 31 август төнөнә ҡарай ВСУ Белгород өлкәһенә һөжүм яһаны. Күп ҡатлы йорттарға ракеталар төшөп, 46 тыныс граждан яраланды, 5 кеше һәләк булды. Зыян күреүселәр һаны арта бара...

Баш ҡалабыҙҙың матур юбилейы сиктәрендә күркәм саралар уҙҙы, өфөләр ҙә, ҡала ҡунаҡтары ла рәхәтләнеп ял итте. Беҙ ҙә алыҫ тарафтарҙа йәшәгән туғандарҙы йыйып, Өфөбөҙҙөң байрамын бергәләп билдәләнек. Үҙебеҙ ошо ҡалала йәшәгәс, унда булған үҙгәрештәрҙе әллә ни күҙгә элеп бармайбыҙ, ә ситтән килеүселәр уны шунда уҡ күрә. Шулай итеп, уларҙың Өфөгә ҡағылышлы фекерҙәре-уйҙары менән таныштырып үткем килә.

Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллығына арналған байрам саралары 30-31 августа үтәсәк. Баш ҡала округы хакимиәтенән хәбәр итеүҙәренсә, барлыҡ саралар патриотик тәрбиәгә һәм тарихи дөрөҫлөктө һүрәтләүгә йүнәлтелгән.

Миллионлы ҡалала ял һәм мәҙәниәт парктары ишәйеп китһә лә, улар тотош халыҡтың ихтыяжын ҡәнәғәтләндереү өсөн бик аҙ, тиергә мөмкин. "Урал батыр"ға, "Төньяҡ амурҙары"на арнап, милли аллеялар кәрәк, тигәнде башҡорт йәмәғәтселеге күптән күтәрә.

Тыуған ауылыбыҙ, Баймаҡ районының Буранбай ауылы тураһында күпте һөйләргә булыр ине. Совет осоронда беҙҙең ауылды "муллалар ауылы" тип йөрөтһәләр, хәҙер "йырсылар ауылы" тиҙәр. Шуныһы ла мәғлүм булһын: беҙҙең ауылда тик боронғо халыҡ йырын башҡарыу ғына йырлай белеүгә иҫәпләнә.

Гәзитебеҙҙең бер һанында Өфө кешеһенә хас ҡылыҡ-фиғелдәр тураһында һорау-яуап ойошторғайныҡ. Иҫкә төшөрәйек әле.

Өфө ҡалаһы урамдары буйлап үткәндә бындағы күп ҡатлы йорттар, һәр саҡ яңыртылып торған юлдар, парктарҙа шаулап үҫкән ағастар, кис етеү менән былҡылдап ҡабынған ут бағаналары ниндәй тарих һаҡлай икән үҙҙәрендә, тип уйланаһың. Ә бына был ҡалала донъяға килеп, ғүмер буйы ошонда йәшәгән кешеләр күңелендә ниндәй хәтирәләр бар? Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллыҡ күркәм байрамы айҡанлы, тормошо ошо ҡала менән тығыҙ бәйләгән башҡорттарҙың береһе, билдәле балет бейеүсеһе, Башҡорт опера һәм балет театрында хореограф, педагог-репетитор, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Ринат Әхтәм улы АБУШАХМАНОВ менән әңгәмәләштек. Үҙебеҙҙең һорауҙарға яуап та тапҡандай булдыҡ.