Театр - тормошто һүрәтләй, тиеүҙәре дөрөҫ булһа, кеше бер ваҡытта ла спектаклдәргә йөрөүҙән туҡтамаясаҡ. Сөнки һәр кем үҙен, йәмғиәтте ситтән, тамашасы залында ултырып күҙәткеһе, йәшәйеш айышына төшөнгөһө килә. Дүртенсе тапҡыр үткәрелгән "Театр төнө" акцияһында ҡатнашыусыларҙың һаны йылдан-йыл арта барыуы ла ошо хаҡта һөйләй.

Быйылғы йыл башында Республика халыҡ ижады үҙәге ҡарамағындағы "Сәсәндәр үҙәге", Башҡортостан Республикаһы Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының мәҙәни, социаль һәм рухи үҫеш буйынса "Ағинәй" төбәк йәмәғәт ойошмаһы, Сибай "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы инициативаһы менән башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының "Селтәр" (һаҡал, алмиҙеү, хәситә, түшелдерек) традицион биҙәнеү әйберҙәре бәйгеһе иғлан ителгәйне. Ойоштороу комитеты хәбәр итеүенсә, ноябрҙең 20-нә тиклем бәйгелә ҡатнашыусылар ғаризаларын һәм фото-, видеоматериалдарын "Селтәр" тигән билдә менән ошо адрес буйынса ебәрергә тейеш: 450103, Өфө ҡалаһы, Зәйнәб Биишева урамы, 17/2, Республика халыҡ ижады үҙәге; 8-(347) 289-62-00 (тел.- факс), 289-65-50, e-mail: gukrcnt@mail.ru. Яуаплы: Гөлгөнә Вәлит ҡыҙы Баймырҙина.

Мексикала үткән Бөтә донъя фольклориадаһында Башҡортостандың Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле һәм "Арғымаҡ" этно-төркөмө ҡатнашты. Улар унда республикабыҙ ғына түгел, ә тотош Рәсәй исеменән сығыш яһаны! 2020 йылда ошондай уҡ Фольклориада Башҡортостан Республикаһында үткәреләсәк. Фольклориада ниндәй юҫыҡта үткәрелә һәм үҙ эсенә фольклорҙың ниндәй төрҙәрен ала? Киләсәктә үҙебеҙҙә буласаҡ сараға беҙ нисек әҙерләнергә тейешбеҙ? Бөтөн был һорауҙарға яуап алыу һәм башҡа ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәрҙе асыҡлау өсөн һөйләшеүгә Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле директоры Филүс ҠАҘАҠБАЕВ менән "Арғымаҡ" этно-төркөмө етәксеһе Ринат РАМАҘАНОВты саҡырҙыҡ.

2004 йылда баш ҡалабыҙ Өфөнөң 430 йыллығы билдәләнеп, байрам тантаналары ойошторолғайны. Эйе, 1574 йылда Иван Грозный әмеренә буйһоноп, Мәскәү баяры Иван Нагой командалығы аҫтында бында килгән батша стрелецтары Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалғанын бер кем дә инҡар итергә йыйынмай. Әммә борон-борондан тап ошо урынды яҡын-тирәлә йәшәгән ҡәүемдәр төйәк иткән, уларҙың торлаҡ, оҫтахана, нығытма урындары әле лә табыла тора. Боронғо риүәйәттәр ҙә, тарихи документтар ҙа ошоға дәлилдер. Академик, тарих фәндәре докторы, билдәле археолог Нияз Мәжитов етәкселегендә асылған "Өфө-2" ҡаласығында табылған ҡомартҡылар ҙа ошо хаҡта һөйләй. Эҙәрмән-тикшеренеүсе Радик ВӘХИТОВтың "Сәмреғош ҡанаты аҫтына" исемле китабында бәйән ителгән, ошо мәсьәләгә арналған аналитик мәғлүмәттәр уҡыусыларыбыҙҙа ҡыҙыҡһыныу уятыр, тип уйлайбыҙ.

Берәй атҡарып сыға алмаҫлыҡ ауыр эш алдында баҙап ҡалғанда һәр ваҡыт "Күҙ ҡурҡа, ҡул эшләй" тигән башҡорт халыҡ мәҡәле иҫкә төшә. Ысынлап та, бары тик йөръәт итеп башлап ебәреү генә шарт, барыһы ла башҡорт йәштәренең ҡулынан килә икән. Һуңғы бер нисә ай эсендә генә беҙҙең йәштәр Бөтә Рәсәй һәм халыҡ-ара кимәлендә үткәрелгән сараларҙа лайыҡлы сығыш яһап, алдынғы ҡарашлы, маҡсатлы булыуҙарын, заман менән бергә атлауҙарын иҫбатланы. Шундай йәштәребеҙҙең береһе, Башҡорт асыҡ КВН лигаһының йыйылма командаһы капитаны Марсель МӨХӘМӘТЙӘНОВ менән Ҡаҙағстандың баш ҡалаһында үткән Аким кубогы өсөн бәйгелә яулаған еңеүҙәре тураһында әңгәмәләштек.

Беҙ ул ваҡытта студенттар инек. Уҙған быуаттың 90-сы йылдары. Башҡорт улдары Ырымбурға барып, Каруанһарайҙы кире милләтенә ҡайтарып биреү маҡсатынан митингтар ойоштороп йөрөнө. Бәлки, ныҡышмалылыҡ етмәгәндер, бәлки, талаптарҙы ишетергә теләгәндәр табылмағандыр, әммә 1837 - 1846 йылдарҙа Ырымбурҙың хәрби губернаторы В. Перовскийҙың ҡарары менән башҡорттар һәм мишәрҙәр өсөн белем алыу, туҡталыу урыны өсөн милли йорт булараҡ һалынған Каруанһарай, ситтә ҡалды. Ырымбурға барһаҡ, Каруанһарайҙы күреп эс бошоп ҡайтып китә торғайныҡ. Был юлы беҙҙе ул асыҡ сырай менән ҡаршыланы. Яңыраҡ Ырымбур ҡалаһында Башҡортостан Республикаһы ойошторолоуға - 100, Каруанһарай төҙөлөүгә 170 йыл тулыу уңайынан Башҡортостан Хөкүмәте, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы, Ырымбур өлкәһе хакимиәте тарафынан ойошторолған сарала йәнә лә халҡыбыҙ күңелендә милли тойғо, ҡуҙ аҫтындағы көл һымаҡ, дөрләп тоҡанырға ғына әҙер тороуын тойоп ҡайттыҡ.

"Йөҙ йыллыҡҡа - йөҙ объект" акцияһы, әлбиттә, ҡолаҡ теләп ҡабул итерлек яңылыҡ. Бигерәк тә нисек ишетә, шулай мейеһенә һеңдереп, йөрәк төбөнә һалып өйрәнгән хәйләһеҙ беҙҙең халыҡ өсөн.

Рәсәй Президенты Башҡортостан автономияһының 100 йыллығын танып, уны ил кимәлендәге әһәмиәткә эйә байрам итеп уҙғарыу тураһында Указ сығарған икән, быға шатланырға, был документты республикабыҙҙы, халҡыбыҙҙы таныу билдәһе итеп ҡабул итергә кәрәк. Ике йылдан артыҡҡа һуңлап булһа ла Башҡортостан автономияһының Рәсәй Хөкүмәте тарафынан танылыуы барыбер мөһим, тип уйлайым.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылған уҡыусыларыбыҙҙың тәҡдимдәрен һәр һанда күрһәтә киләбеҙ. Бөтәһе лә уҡырға тейешле китаптар исемлеге яйлап үҫә бара. Әлегә ул бына ниндәй:
1. "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосы
2. М. Аҡмулланың шиғырҙар йыйынтығы
3. Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы"
4. Ризаитдин Фәхретдин "Нәсихәттәр"
5. Ғайса Хөсәйенов "Тормош" һәм "Донъя" парсалар китаптары
6. Шәйехзада Бабич, "Ғазазил" поэмаһы, шиғырҙар
7. Зәйнәб Биишева "Кәмһетелгәндәр" трилогияһы
8. Һәҙиә Дәүләтшина "Айбикә" повесы
9. Әхмәтзәки Вәлиди "Хәтирәләр"
10. Һәҙиә Дәүләтшина "Ырғыҙ" романы
11. Мостай Кәрим, "Оҙон-оҙаҡ бала саҡ" повесы һәм поэзияһы
12. М. Ғафури "Фәҡирлектә үткән тереклек" хикәйәһе
13. М. Ғафури "Шағирҙың алтын приискыһында" повесы
14. Ғ. Хәйри "Боролош" романы
15. Әхиәр Хәкимов "Өйөрмә" романы
Сибай ҡалһы Тыуған яҡты өйрәнеү модель китапханаһы мөдире Рәйсә Ҡунаева Ноғман Мусиндың "Мәңгелек урман" дилогияһын тәҡдим итте:

Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты рәйесенең беренсе урынбаҫары Айнур Нурғәле улы Арыҫланов 1985 йылда Баймаҡ районының Ишмөхәмәт ауылында тыуған. 2002 йылда Сибай гимназия-интернатын тамамлағас, Ҡаҙандағы "Мөхәмәҙиә" мәҙрәсәһенә уҡырға инә һәм 2004 йылда Өфөләге Рәсәй Ислам университетының "Теология" факультетына 3-сө курсҡа ситтән тороп уҡыу бүлегенә күсә, бер үк ваҡытта Башҡорт дәүләт университетының башҡорт филологияһы һәм журналистикаһы бүлегенә уҡырға инә. 3-сө курста уҡығанда факультетта студенттар советын, 2005 йылда "Наркотиктарһыҙ ҡала" тигән ирекмәндәр ойошмаһын етәкләй. 2006 йылда Египеттың Ҡаһир ҡалаһындағы ғәрәп телен өйрәнеүсе "Фаджир" үҙәгендә белем ала. Бөгөн ул М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының психология факультетында ситтән тороп уҡый, һайлаған йүнәлеше буйынса ғилми эш яҙа. Айнурҙың биографияһына күҙ һалғанда уның туҡтауһыҙ белем алыуға, камиллашыуға ынтылышын күрергә була. Әлбиттә, уның ғилемгә булған был ынтылышы башҡарған ғәмәлдәрендә лә сағылыш таба. Уның менән әңгәмәлә гәзит уҡыусылар үҙҙәрен ҡыҙыҡһындырған бик күп һорауҙарға яуап табыр, тигән уйҙабыҙ.

2004 йылда баш ҡалабыҙ Өфөнөң 430 йыллығы билдәләнеп, байрам тантаналары ойошторолғайны. Эйе, 1574 йылда Иван Грозный әмеренә буйһоноп, Мәскәү баяры Иван Нагой командалығы аҫтында бында килгән батша стрелецтары Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалғанын бер кем дә инҡар итергә йыйынмай. Әммә борон-борондан тап ошо урынды яҡын-тирәлә йәшәгән ҡәүемдәр төйәк иткән, уларҙың торлаҡ, оҫтахана, нығытма урындары әле лә табыла тора. Боронғо риүәйәттәр ҙә, тарихи документтар ҙа ошоға дәлилдер. Академик, тарих фәндәре докторы, билдәле археолог Нияз Мәжитов етәкселегендә асылған "Өфө-2" ҡаласығында табылған ҡомартҡылар ҙа ошо хаҡта һөйләй. Эҙәрмән-тикшеренеүсе Радик ВӘХИТОВтың "Сәмреғош ҡанаты аҫтына" исемле китабында бәйән ителгән, ошо мәсьәләгә арналған аналитик мәғлүмәттәр уҡыусыларыбыҙҙа ҡыҙыҡһыныу уятыр, тип уйлайбыҙ.

Беҙ, уҡытыусылар, милли мәктәптәрҙә балаларҙы башҡортса фекерләргә өйрәтеү мөһим, тигән талап менән килешәбеҙ. Бының өсөн баланы башланғыс синыфтан алып башҡортса яҙылған дәреслектәр буйынса уҡытырға кәрәк. Ләкин бөгөнгө дәреслектәр ошо талапҡа ниндәй кимәлдә яуап бирә һуң?

Һәр миҙгелдең үҙенең матурлығы бар. Әлеге миҙгелем - ҡартлыҡ. Миңә ҡалһа, ул күпте күреп, күпте уҡып, аҡыл кергән миҙгел. Шуға күрә лә йәшәүҙең мәғәнәһен аңлайһың, күңелең көр, ирекле. Үпкәләү, ғәрләнеүҙәр, кәмһенеүҙәр ҙә артта ҡалды. Нисек кенә тапап-иҙеп китмәһендәр, шуның артынса уҡ "шытып " сығаһың. Һине хаҡһыҙға кәмһеткән кешенең үҙен йәлләп ҡарайһың. Мин хәҙер ошондай хәлдә йәшәйем. Ләкин минең ошо эске торошомдо йәштәр, урында эшләүсе чиновниктар, ҡайһы саҡта врачтар ҙа аңламай, уларҙы бимазалап йөрөгән бер йолҡош кеүек ҡарайҙар, оло тип тормайҙар - ҡаты бәреләләр.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылған уҡыусыларыбыҙҙың тәҡдимдәрен һәр һанда күрһәтә киләбеҙ. Бөтәһе лә уҡырға тейешле китаптар исемлеге яйлап үҫә бара. Әлегә ул бына ниндәй:
1. "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосы
2. М. Аҡмулланың шиғырҙар йыйынтығы
3. Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы"
4. Ризаитдин Фәхретдин "Нәсихәттәр"
5. Ғайса Хөсәйенов "Тормош" һәм "Донъя" парсалар китаптары
6. Шәйехзада Бабич, "Ғазазил" поэмаһы, шиғырҙар
7. Зәйнәб Биишева "Кәмһетелгәндәр" трилогияһы
8. Һәҙиә Дәүләтшина "Айбикә" повесы
9. Әхмәтзәки Вәлиди "Хәтирәләр"
10. Һәҙиә Дәүләтшина "Ырғыҙ" романы
11. Мостай Кәрим, "Оҙон-оҙаҡ бала саҡ" повесы һәм поэзияһы
12. М. Ғафури "Фәҡирлектә үткән тереклек" хикәйәһе
13. М. Ғафури "Шағирҙың алтын приискыһында" повесы
14. Ғ. Хәйри "Боролош" романы

Фольклорсы ғалим Хәбибулла Ғәбитов яһаған һығымта был: "Башҡорт халыҡ ижадының 90 проценты юғалып, беҙҙең ҡулыбыҙға 5-10 проценты ғына килеп еткән..." Әле генә ана шул юғалта яҙғандар араһында дини ауыҙ-тел ижады өлгөһө - мөнәжәт тә бар ине. Рухиәтебеҙҙең башҡа өлгөләре араһында үҙенең лайыҡлы урыны булған мөнәжәтебеҙҙе тергеҙеү, халҡыбыҙға ҡайтарыу, өйрәнеү юлындабыҙ. Эпосы булған, мөнәжәт һәм нәсихәттәр әйткән халыҡ икәнебеҙҙе раҫлау юлындабыҙ. Ошо көндәрҙә Сибайҙа үткән Мөнәжәт башҡарыусыларҙың IV төбәк-ара конкурсы ошо юлдағы тағы бер ҡаҙанышыбыҙ булды.

Редакциябыҙҙа ҡунаҡта - Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академигы, иҡтисад фәндәре докторы, профессор, Рәсәй Федерацияһының, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре, Салауат Юлаев ордены кавалеры Мазһар Насибулла улы ИҪӘНБАЕВ. Оҙаҡ йылдар Башҡортостандың иҡтисади төбәктәренең йәшәйешен өйрәнгән абруйлы ғалим халҡыбыҙ алдында торған ҡайһы бер иҡтисади мәсьәләләргә бөгөнгө заман ысынбарлығынан сығып баһа бирә, уларҙы хәл итеү юлдарын күрһәтә.

2004 йылда баш ҡалабыҙ Өфөнөң 430 йыллығы билдәләнеп, байрам тантаналары ойошторолғайны. Эйе, 1574 йылда Иван Грозный әмеренә буйһоноп, Мәскәү баяры Иван Нагой командалығы аҫтында бында килгән батша стрелецтары Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалғанын бер кем дә инҡар итергә йыйынмай. Әммә борон-борондан тап ошо урынды яҡын-тирәлә йәшәгән ҡәүемдәр төйәк иткән, уларҙың торлаҡ, оҫтахана, нығытма урындары әле лә табыла тора. Боронғо риүәйәттәр ҙә, тарихи документтар ҙа ошоға дәлилдер. Академик, тарих фәндәре докторы, билдәле археолог Нияз Мәжитов етәкселегендә асылған "Өфө-2" ҡаласығында табылған ҡомартҡылар ҙа ошо хаҡта һөйләй. Эҙәрмән-тикшеренеүсе Радик ВӘХИТОВтың "Сәмреғош ҡанаты аҫтына" исемле китабында бәйән ителгән, ошо мәсьәләгә арналған аналитик мәғлүмәттәр уҡыусыларыбыҙҙа ҡыҙыҡһыныу уятыр, тип уйлайбыҙ.

Йәки Өфөнөң Евразия турниксылары үҙәгенә әйләнгәне

Өфөлә үткән Евразия воркаут (воркаут - инглиз һүҙе, турникта тартылыуҙы, күтәрелеүҙе аңлатҡан спорт төрө) фестивалендә сығыш яһап, 14 йәшлек Өфө егете Айнур Дашкин: "Бөтәгеҙҙе лә - воркаутҡа!" - тигән саҡырыу ташланы. Был саҡырыу сараның ҡанатлы һүҙҙәренә әйләнде лә ҡуйҙы. Ҡайҙа булдымы был ваҡиға? Салауат Юлаев һәйкәле эргәһендәге "Ватан" этнопаркында! "Воркаут-Башҡортостан" ойошмаһы тарафынан Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте фатихаһы менән ойошторолған "Workout fest" фестивале сиктәрендә 2 меңдән ашыу кеше "Бөтә Рәсәй рекорд китабы" на инерлек ҙур эш тә эшләне әле. Барыһы тураһында ла - ентекләберәк.

Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов "Вся Уфа" телеканалында тура эфирҙа ҡала халҡы һорауҙарына яуап бирҙе. Йәнле әңгәмә бер сәғәттән ашыу дауам итте. Тура эфирҙа ҡаланың төньяҡ өлөшөн үҫтереү, кешеләрҙе иҫкергән йорттарҙан күсереү, мәктәптәр төҙөү, вандализм менән көрәшеү кеүек һорауҙар ҙа яңғыраны. Һорауҙарҙың 30 проценты торлаҡ-коммуналь хужалыҡ өлкәһенә ҡағылды. Ҡала урамдарындағы ағастарҙың ботаҡтарын ҡырҡып тороу, ихаталарҙы йәшелләндереү, һыуҙы һүндереү графигы, урамдарҙы яҡтыртыу кеүек мәсьәләләр ҙә иғтибарҙан ситтә ҡалманы. Түбәндә Ирек Ишмөхәмәт улының ҡайһы бер һорауҙарға яуаптарын тәҡдим итәбеҙ.

Һаумыһығыҙ, беҙҙең эскесе ирҙәребеҙҙе, улдарыбыҙҙы һәм ейәндәребеҙҙе көтөп, төн йоҡоларығыҙҙы йоҡламай, тәүлектең ҡайһы ваҡытында килһәләр ҙә, әрләмәй, һуҡранмай, ҡапҡа-ишектәрегеҙҙе йылмайып асыусы араҡы, көмөшкә һатыусылар!

Беҙ, бер төркөм ҡатын-ҡыҙ, хәмер һаҙлығынан сыға алмағандарҙың әсәләре һәм хәләлдәре, һеҙҙе "Киске Өфө" гәзите аша үҙебеҙҙең шәхси тормошобоҙ һәм тотош ауылыбыҙҙың аяныслы хәле менән таныштырып китергә булдыҡ. Бәлки, аңларһығыҙ. Тәүбәгә килерһегеҙ. Был донъяла һеҙгә байлыҡтан башҡа бер ни кәрәк түгеллеген күптән аңлағанбыҙ, ысынлап та, эскеселәр килеп торһа, кеҫәгеҙгә аҡса инеп торһа, һеҙгә шул еткән. Беҙҙең ирҙәребеҙ, улдарыбыҙ ише "йәшел йылан" менән дуҫ булыусылар һаны артһа, тағы ла ҡыуанаһығыҙ, ә бына тап һеҙҙең арҡала ауылдың йәше-ҡарты ҡырылыуында эшегеҙ ҙә юҡ.

Маҡар ауылынан Ҡолғонаға тиклем беҙҙе Ишембай районы Ағинәйҙәр ҡоро етәксеһе, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, композитор Мәрйәм Солтанова оҙата барҙы һәм юл буйына: "Эх, юлдары ла юлдары! Ҡасандыр хыялда ла булмаған юлдар былар!"- тип, тел сартлатып һоҡланып, тәбиғәт күренештәре менән кинәнеп барҙы. Һәм Мәрйәм апайҙың әйтеүенсә, ауылдаштарын юллы итеү өсөн тап әлеге сәйәхәтебеҙҙең сәбәпсеһе - оло яҙыусыбыҙ Ноғман ағай Мусин ҙур тырышлыҡ һалған да инде.