сөнки уларҙа аҫабалыҡҡа хоҡуҡтарыбыҙҙы раҫлатҡанбыҙ

Мәхмүт Сәлимов - Рәсәй төбәктәрендә ғүмер итеүсе рухлы милләттәштәребеҙҙең береһе. Хәрби хеҙмәткәр яҙмышы уны Ростов өлкәһендә төпләндерә. Төньяҡ Кавказ хәрби округында хеҙмәт иткән осоронда Осетин-Ингуш низағында, Беренсе Чечня һуғышында ҡатнаша һәм яралана. 2000 йылда сәләмәтлек торошо буйынса подполковник дәрәжәһендә отставкаға сыға. Әлеге көндә Ростов өлкәһе башҡорттары ҡоролтайын етәкләй. Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайының дүртенсе йыйынына ҡайтҡан ваҡытында Мәхмүт Бакир улы менән әңгәмә ҡорорға насип булды. Һүҙ - редакция ҡунағына.

Легендар комбриг Муса Мортазин бригадаһының Польша фронтынан һуңғы яҙмышы тураһында бер ҡайҙа ла яҙылғаны юҡ. Польша менән һуғыш тамамланғас, Мортазиндың атлылары ҡайҙа булған һуң, алыҫ Украина ерендә Айырым Башҡорт кавалерия бригадаһының артабанғы хеҙмәте нисек дауам иткән?

Гәзиттең бер нисә һанында сыҡҡан "Уландар тәрбиәһе тураһында һәм ул турала ғына ла түгел" тигән мәҡәләне ҡыҙыҡһынып уҡып барҙым. Автор Айбулат Ғафаровтың, йәғни атай кешенең, балаларын тәрбиәләү барышындағы уйланыуҙары, күҙәтеүҙәре ине был. Атайҙың улын шундай нескә тойоуы, сикһеҙ һөйөүен тыя белеп, уны дөрөҫ юҫыҡта тоторға тырышыуы, рухи аңын ҡайғыртыуы һ.б. һоҡланыу уятмай ҡалдырманы, әммә аптыратманы.

Ошо көндәрҙә баш ҡаланың Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернатының "Шоңҡар" спорт комплексында Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Ғариповтың тыуыуына 84 йыл тулыуға арналған милли көрәш буйынса республика турниры үтте. Күркәм ярышта 135 көрәшсе егет бил һынашты. Уларҙың ете тиҫтәгә яҡыны төрлө номинациялар, урындар менән билдәләнеп, аҡсалата бүләккә лайыҡ булды. Өфөнөң "ФАЭТОН" төҙөлөш компанияһы директоры Илнур Камил улы Ғиниәтуллин булдырған бүләк фонды көрәшселәрҙең ярыш сәмен арттырҙы.

Яңыраҡ бер апайҙың банктан алған кредитын ваҡытында түләй алмайынса, бурыс өҫтөнә тағы ла күңелһеҙерәк ваҡиғаға тарыуын һөйләгәнен ишетергә тура килде. Улына ҡапыл аҡса кәрәк булған да, аптыраған көндән банктан ҡулланыу кредиты алған. Хаҡлы ялда булһа ла, эшләп йөрөгәс, түләүҙәрҙе ваҡытында ҡаплаған, тик эшендә ҡыҫҡартыуға эләккән һәм кредитты бер нисә ай түләй алмаған. "Миңә үҙҙәрен коллектор тип атаған әҙәмдәр шылтыратып, төрлөсә ҡурҡытып йонсота. Кредитымды түләмәйем тимәйем, тик уларҙың банк менән минең арала төҙөлгән килешеүгә ни ҡыҫылышы бар икән?" - тип аптырай ул хәҙер.

Йәмәғәт башланғысында эшләүсе "Беренсе Башҡорт атлы полкы - Любизар" хәрби-тарихи клубыбыҙ менән алға барабыҙ, хәлебеҙҙән килгәнсә яҡшы эштәр эшләйбеҙ, киләсәккә пландар ҡорабыҙ. Пландарыбыҙ халҡыбыҙҙың йолаларын, ир-азаматлыҡ сифаттарын тергеҙеү, йәштәрҙе илһөйәрлек рухында тәрбиәләү кеүек изге эштәр менән тығыҙ бәйле.

Өфөбөҙҙөң йөҙөк ҡашы - "Мираҫ" йыр һәм бейеү фольклор ансамбле әле генә тамашасыларын ҙур концерт менән ҡыуандырғайны. 18 февраль көнөндә был үҙенсәлекле коллектив хор солисы Венера Юлгилдинаның беренсе ижад кисәһенә саҡырмаҡсы. Тыңлаусыларына халҡыбыҙҙың оҙон көйҙәрен оҫта башҡарыусы булараҡ таныш йырсы эстрадала ла ышаныслы аҙымдар яһай. Концертта һәр кем күңеленә хуш килгән йырҙар тыңлап кинәнәсәк, ти ул. Хәйер, был сара тураһында Венера Самат ҡыҙының үҙенән һөйләтәйек:

Өфөнөң 3-сө балалар стоматологияһы поликлиникаһы ортодонтика бүлеге мөдире Зарема ШӘЙҘУЛЛИНА менән кескәйҙәрҙең теш ауырыуҙары тураһындағы һөйләшеүебеҙ... ғаиләләге тәрбиә мәсьәләләренә лә барып ялғанды.

Балаларҙы табипҡа, бигерәк тә теш врачына алып барыу үҙе бер проблема булып тора. Булмаһа, һүҙҙе шунан башлайыҡ: ата-әсәләр баланы теш табибына алып килгәнгә тиклем нимә эшләргә тейеш?

- Әлбиттә, тәү сиратта уны алдан әҙерләү кәрәк. Бының өсөн өй шарттарында бергәләп табип-пациент уйыны уйнау яҡшы. Мәҫәлән, креслоға йәки ултырғысҡа ултырып, баланың ауыҙын астырып, тикшереп, шунан бала ата-әсәһенең тештәрен ҡараған булып, уйнап алырға мөмкин. Юҡһа, ҡайһы бер балалар килә лә, бүлмәгә инмәҫтән үк ҡурҡып илай башлай. Шуның өсөн беҙ, әгәр инде ашығыс дауалау талап ителмәһә, беренсе ҡабул иткәндә танышабыҙ ғына, процедураларҙы икенсе тапҡырға ҡалдырырға тырышабыҙ.

М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры ижади миҙгелен Мөҙәрис Багаевтың "Аҡса булһа бер муҡса" комедияһы менән асты. Йәмғиәттәге, кешеләр тормошондағы күп етди боролоштар, бәхеттәр һәм бәхетһеҙлектәр сәбәпсеһе булған аҡса темаһы ниндәй заманда ла актуаллеген юғалтмайҙыр, моғайын. Әлеге комедияла ла шул уҡ тема яҡтыртыла. Байлыҡ менән намыҫ бизмәндең ике яғында ятҡанда ҡайһыныһы ауырыраҡ тарта икән? Ошо һәм башҡа мөһим төшөнсәләр хаҡында Мөҙәрис БАГАЕВтың үҙе менән һөйләштек.

Милләтебеҙҙең күренекле улы Рәшит Закир улы Шәкүревтың исем-дәрәжәләрен һанай башлаһаң, бик оҙонға һуҙылыр ине. Шуға күрә уларҙың ҡайһы берҙәрен әйтеп үтеү менән генә сикләнәйек: шағир, топонимика белгесе, Салауат Юлаев ордены кавалеры, филология фәндәре докторы, БР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре... Яҙыусы Рәшит Солтангәрәев үҙенең бер мәҡәләһендә: "Рәшит Шәкүрҙең рәсми вазифаһы - "Башҡорт энциклопедияһы", - тигәйне. Эйе, күп һанлы әҙәби-мәҙәни-ғилми-энциклопедик китаптар сығарған Рәшит Шәкүрҙең рәсми булмаған, тик халыҡ телендә генә йөрөгән башҡа исемдәре лә бар. Улар, һәр хәлдә, исем үк булмаһа ла, айырым һүҙбәйләнештәр, хатта ниндәйҙер сетерекле һәм ҡыҙыҡлы ваҡиғаларға бәйле лаҡаптар рәүешендә лә йөрөй. Бына улары инде күптәргә таныш та түгелдер. Икенсенән, беҙ хөрмәтле замандашыбыҙҙың дөйөм күҙгә күренмәгән ана шул яҡтары аша шәхесенең тағы ла байтаҡ күркәм яҡтарын аса алабыҙ. Тик шул йүнәлештә уның хаҡында һүҙ алып барайыҡ. Уларҙы уҡыусы оло шәхес хаҡындағы дөйөм ҙур һүҙҙең айырым штрихтары итеп кенә ҡабул итһен. Бәйәнемдә Рәшит Шәкүр хаҡында "Ағиҙел" журналында төрлө йылдарҙа баҫылған мәҡәләләрҙән өҙөктәр файҙаландым.

"Салауат Юлаев" фильмы төшөрөлөүҙең 75 йыллығына ҡарата

СССР кинематографында 30-сы йылдарҙа төрлө тарихи, милли геройҙарға айырым иғтибар бүленә башлай һәм бер нисә фильм экранлаштырыла. 1941 йылда билдәле режиссер Яков Протазановтың Степан Злобин сценарийы буйынса төшөрөлгән "Салауат Юлаев" кинофильмы киң экрандарға сыға.

Ҡышҡы эңерҙә алыҫ райондарҙың береһенән баш ҡалаға машинала бәүелә-бәүелә ҡайтып килеүебеҙ. 700 саҡрымдан ашыу юл үттек бит, арыттырған бер аҙ. Яланғасланып ҡалған урмандар араһынан күҙгә салынған ауылдарҙы, тәбиғәттәге үҙгәрештәрҙе күҙәтә-күҙәтә, һәр кем үҙ донъяһына сумған.

Бары район халҡы менән осрашыу тәьҫораттарынан арына алмаған Сәлиә Шәрифйән ҡыҙы ғына һаман да эреле-ваҡлы мәсьәләләрҙе сисеү өҫтөндә.

Өфөләге Республика башҡорт лицей-интернатында футбол ярыштары уҙҙы. Унда республиканың төрлө ҡалаларынан, райондарынан, шулай уҡ Ырымбур өлкәһенән 166 спортсы-уҡыусы ҡатнашты. Бәй, тышта буран уйнап торғанда, ниндәй футбол ти ул, тиһегеҙме? Һүҙебеҙгә аныҡлыҡ индерергә ашығабыҙ: ябай футбол түгел, ә роботтар футболы тураһында һүҙ бара бында. 7 февраль көндө РБЛИ-ҙа уҡыусы балалар араһында үҙҙәре эшләгән роботтарҙы көс һынаштырыу буйынса "Роболига-2016" Республика асыҡ фестивале үткәрелде. Балаларҙа роботтар төҙөүсе инженер һөнәренә, программалауға ҡыҙыҡһыныу тыуҙырыуҙы маҡсат итеп ҡуйған сараны БР Мәғариф министрлығы, Республика башҡорт лицей-интернаты һәм "Эврика" мәғлүмәт үҙәге ойошторҙо.

Бөгөн һаулыҡ һәм сәләмәт тормош мәсьәләләре беренсе планға сыҡҡан һайын, кешелектең бысраҡ экология тотҡононда ағыуланыуға дусар ителеп йәшәүе ҡотолғоһоҙға әйләнә бара. Күптән түгел генә әле һүҙ нигеҙҙә эсәр һыу, һулар һауа тирәһендә бара ине, хәҙер кеше организмын ағыулаусы өсөнсө "кит" - аҙыҡ-түлек сифаты хаҡында күберәк һөйләй башланылар.

Насар экология электән дә ризығыбыҙҙы ағыулай ине, һүҙ ҙә юҡ. Ләкин был йәһәттән барыбер ниндәйҙер техник нормалар һәм контроль яйға һалынған, тип ҡарала ине. Яйға һалынмағандары хаҡында, тирә-яҡ мөхит беҙҙең ихтыярға бәйле булмаған объектив сәбәптәр арҡаһында бысратыла, тип тынысландырҙылар. Бөгөн иһә кешелекте ағыулау процесына... кешелек үҙе ең һыҙғанып тотондо! Был нимәлә күренә? Бөтөн төр тәғам иткән ризығыбыҙҙа: ит-һөт, икмәктән башлап, йәшелсә-емеш һәм башҡаһында.

Нимә бар икән унда, тигән һорау тыуа торғайны бала саҡта өләсәйҙең йоҙаҡлы, серле һандығын күргән һайын. Борон тирмәләрҙең дә иң түренә һандыҡ ҡунаҡлаған бит.

Элек-электән башҡорт ҡыҙы килен булып төшкән йортҡа үҙе менән һандығын да алып барған. Һандыҡты һәм уның эсендәге бирнәлекте ғаиләлә ҡыҙҙың үҫмер сағынан уҡ әҙерләй башлағандар. Кис ултырыуҙарҙа һылыуҙар тырышып-тырышып таҫтамалдар нағышлаған, ҡулъяулыҡтар сиккән. Әлбиттә, һәр ҡыҙ уңған килен тип ҡабул итеүҙәрен теләгән.

Хәҙер мөнәжәт йырлаусылар бихисап. Был бик мәслихәт хәл. Сөнки башҡорт борон-борондан дини һәм әхлаҡи тәрбиәне кеше аңына мөнәжәт ярҙамында һеңдерә барған. Көйләп уҡылған был һүҙҙәр аңға тиҙерәк барып еткән, тиҙ иҫтә ҡалған. Хәҙер мөнәжәттәр һөйләү республикабыҙҙың бар төбәктәрендә лә тергеҙелә башланы, Сибай ағинәйҙәре инициативаһы менән йыл да мөнәжәтселәр конкурстары ла үтеп тора.

Заманалар үҙгәреү менән бергә кешенең донъяға ҡарашы ла, уны ҡабул итеүе, шул уҡ ваҡытта донъялыҡтың ҡуйған талаптарына мөнәсәбәт тә үҙгәрә, шуға яраҡлаша, ҡулайлаша, яйлана бара. Әле ҡасан ғына халыҡ медицина ярҙамынан баш тартҡан булһа, бөгөн артыҡ кәрәк түгеллеген белә тороп та табипҡа күренеп сығыуҙы хуп күрә, йәнәһе, профилактика өсөн. Бынан бер нисә йыл элек төшкө ашты кафеға инеп ашап сығыуға ҡырын ҡараһаҡ, хәҙер был иң еңел юлдарҙың береһе кеүек. Кисә генә косметологтың кем икәнен дә белмәһәк, бөгөн иһә ҡатын-ҡыҙҙар ғына түгел, ир-егеттәр ҙә баш тартмай матурлыҡ салондары хеҙмәтенән. Йәғни, заманға ҡулайлашабыҙ. Шуның кеүек, беҙҙең көндәрҙә психологҡа һәм стилистҡа мөрәжәғәт итеү ҙә ғәҙәти күренешкә әүерелеп бара. Ә инде был өлкә белгестәрен үҙебеҙҙең милләттән эҙләгәндәргә лә алыҫҡа китергә түгел - улар менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ. Психолог Гөлнәзирә ЙӘНТҮРИНА менән стилист Руфина ҒӘЛИНУРОВА беҙҙә ҡунаҡта.

Татьяна Львовна Сухотина-Толстая (1864-1950) бөйөк урыҫ яҙыусыһының өлкән ҡыҙы. Ғүмере буйы рухи яҡтан атаһының иң яҡын кешеләренең береһе була. Яҙыусы өлкән йәштәрҙә сағында ҡатыны менән аңлашылмаусылыҡ барлыҡҡа килгән йылдарҙа ла Татьяна Львовна атаһын аңлай. "Ул атаһының да, әсәһенең дә күңелен йыуатырлыҡ яйлы һүҙҙәр таба ине", - тип яҙа уның хаҡында Л. Толстойҙың секретары В. Булгаков. Т. Л. Толстаяның иҫтәлектәре һәләтле яҙыусы ҡулы менән яҙылған. Тәүге иҫтәлектәр көндәлектәрен ул ун дүрт йәшендә башлай һәм ғүмере буйы дауам итә. Билдәле булыуынса, Лев Толстой башҡорт ҡымыҙы эсергә һәм далала ял итергә ғаиләһе менән дә килә. Таня башҡорттарҙы бик ярата һәм йылы иҫтәлектәр яҙып ҡалдыра. Был иҫтәлектәр 1976 йылда Мәскәү ҡалаһында нәшер ителгән "Т. Л. Сухотина-Толстая. Воспоминания" тигән китабынан тәржемә итеп алынды.

Бөгөнгө көндә балалар баҡсаларында урындар етешмәү көнүҙәк мәсьәләләрҙең береһе булып тора. Был проблема беҙҙең Сибай ҡалаһын да урап үтмәй. Ләкин Сибай ҡала хакимиәте быны үҙенсә хәл итеп, әҙ генә булһа ла сиратты кәметеп, ғаилә балалар баҡсаларын күберәк асырға тигән ҡарарға килә. Әлеге көндә ҡалабыҙҙа һигеҙ ғаилә балалар баҡсаһы асылып, уларҙа егерме ете бала тәрбиәләнә. Был - һигеҙ күп балалы әсәгә эш урыны булдырылған, тигән һүҙ.

Фенологтар фекеренсә, февраль, үҙебеҙсә әйткәндә - шаҡай - һалҡын мәлдең тажы иҫәпләнә. Шаҡай был осорҙа ҡыш менән алыша икән. Һәм, ысынлап та, ҡыштың әсе елле ыжғыр һалҡындары әлегә тиклем тап ошо мәлгә тап килә торғайны.

Климат йылына бара, тиһәләр ҙә, шаҡай бер ҙә уға ҡарап тормай: йыл һайын беҙгә үҙенең уҫаллығын күрһәтеп кенә тора. Кемдең хәтере яҡшы: 2006 йылдың феврален онотманығыҙмы әле? Был айҙың 3-нән 4-енә ҡарай төндә һауа температураһы урыны менән 38-42 градусҡа еткән. Ләкин шаҡай, быйылғыса, көтөлмәгән ғәжәп хәлдәргә лә һәләтле: 1975 йылдағы кеүек, ул сәскәләр шыттырыр наҙға ла эйә була ала икән! Нисек кенә булмаһын, был айҙа, айырыуса уның ахырында, ҡыш әкренләп сигенә башлай: ҡояш оҙағыраҡ яҡтырта, ҡар өҫтө йоҡа боҙ шекәрәһе менән ҡаплана, иртәләрен буҙ турғай һөйөнөп сырҡылдай...