"Урй" - ҡысҡырыу, һөрәнләү, тауыш. Әйтем бар: "Урй ҡобса, уғуш аклышур, йағй кәлсә, имрам табрашур". Был тауыш ишетелгәндә - кеше йыйылыр (ярҙам итер өсөн), дошман килһә, алышҡа отряд йыйылыр, тигәнде аңлата. Кемделер ниҙелер бергәләп башҡарыуға саҡырғанда ҡулланыла".

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

VI - VIII быуаттарҙа Көньяҡ Урал ҡәбиләләренең хужалығы һәм ижтимағи тормошо

VI - VIII быуаттар ҡомартҡыларында ситтән килтерелгән йөҙәрләгән әйберҙәрҙең булыуы төрлө йүнәлештәге сауҙа-иҡтисади бәйләнештәр хаҡында һөйләй. Ошо йәһәттән көньяҡ тарафтарын - иң элгәре борондан уҡ үҙҙәренең сығышы, иҡтисады һәм мәҙәниәте менән бәйле Кангюйҙы атап була.

Махсус хәрби операцияға үҙ теләге менән барыусы Баймаҡ районының Беренсе Этҡол ауылы ир-уҙаманы Артур ХИСМӘТУЛЛИН отпускыға ҡайтып китте. Беҙ быға тиклем Артурҙы биш балаға - бер уланға, дүрт ҡыҙға атай булған өлгөлө ғаилә башлығы булараҡ белә инек. Тыуған ауылында сәләмәт, айыҡ тормош өсөн фиҙаҡәрлек өлгөһө күрһәтеп, бар башланғыстарҙың алдында ла йөрөнө ул, күп кенә сараларҙың бағыусыһы ла булды. Әйткәндәй, "Киске Өфө" гәзитендә лә эшләп алды Артур. Шуға күрә лә, отпускыға ҡайтып төшөү менән редакцияға килеп сыҡты ул. Уның менән әңгәмә лә ҡорҙоҡ.

Радий Хәбиров Башҡортостан Республикаһын 2018 йылдан бирле етәкләй. Тап шул саҡта бер юлы бер нисә Рәсәй төбәгенә көслө етәкселәр килде. Ул мәлдә Башҡортостан власы алдында торған мөһим мәсьәләләр аҙ булманы - йәмғиәтте консолидациялау, элиталарҙы берләштереү, иҡтисадты үҙгәртеп көйләү, мөһим социаль проблемаларҙы хәл итеү. Ә алда ковид пандемияһы, санкциялар буласаҡ. Республика барса ошондай һынауҙарҙы уңышлы үтте: Башҡортостан бөгөн йәшәйештең күп өлкәләрендә юғары үҫеш кимәлен күрһәтә, илдең алдынғы һәм көслө төбәктәренең береһе булып тора. "Российская газета" журналистары менән осрашыу барышында Радий ХӘБИРОВ төбәк мәсьәләләрен хәл иткәндә уға нимә булышлыҡ итеүе, республиканың баш ҡалаһы үҙенең юбилейы алдынан нисек үҙгәрәсәге һәм властарҙың йәштәрҙе ни рәүешле төбәккә ылыҡтырыуы хаҡында һөйләне.

Үткән аҙнаның һуңғы көнөндә - Рәсәйҙә булып үткән Президент һайлауҙарының өсөнсө көнөндә, Украина хәрби көстәре Рәсәйҙең бер нисә төбәген пилотһыҙ осоу аппараттары һөжүменә дусар итте. Һөҙөмтәлә Рәсәй Һауа һөжүме оборонаһы тарафынан 35 дрон атып төшөрөлдө: Краснодар крайында 17, Мәскәү һәм Ярославль өлкәләрендә дүртәр дрон юҡҡа сығарылһа, Белгород менән Курск күгендә - өсәр, Калугала - дүртәү. Шул рәүешле Украина хәрби көстәре илебеҙҙә барған Президент һайлауҙарына тотҡарлыҡ яһау маҡсатында Рәсәй объекттарын ракета утына тоторға маташты, әммә уларҙың барыһы ла һауала сәпкә алынды һәм юҡ ителде.

Уйын - кеше тормошоноң айырылғыһыҙ бер өлөшө. Ниндәй генә уйын булмаһын, уның асылында тормош сағылышы ята. Ғөмүмән, бер ҡасан да, бер ниндәй ҙә уйында ҡатнашмаған кеше юҡтыр. Хатта оло кешеләр ҙә, балалар кеүек, ваҡыты-ваҡыты менән уйнап алырға ярата.

Тора-бара үҙең даими йәшәгән ауылдың йәки ҡаланың матурлығын, уға ғына хас булған үҙенсәлектәрен күрмәй башлайһың. Ә ситтән килгән кеше ошоларға иғтибар итеп, һин торған урынды яңынан аса. Күптән түгел Түбәнге Тагилдан ҡунаҡҡа килгән дуҫыбыҙ Марселгә Өфөбөҙҙө күрһәтеп йөрөнөк. Гәзит уҡыусыларын уны ҡалала хайран иткән, аптырауға һалған тәьҫораттары менән таныштырырға ҡарар иттем, сөнки уның фекерҙәре бик ҡыҙыҡ тойолдо.

Бөгөн балалар китап уҡыймы? Улар өсөн беҙҙә ниндәй китаптар нәшер ителә?

Искәндәр РӘХМӘТУЛЛИН, педагогия ветераны, Стәрлетамаҡ ҡалаһы: Дөрөҫөн генә әйткәндә, бөгөн балалар ғына түгел, өлкәндәр ҙә китап уҡымай, тиергә булалыр. Балалар, бигерәк тә өлкән класс уҡыусылары, башҡорт һәм рус әҙәбиәтенән имтихан тапшырыр өсөн генә уҡыу программаһына ингән әҫәрҙәр уҡыйҙыр, бәлки. Икенсе яҡтан, балаларҙың китап уҡырға ынтылыуы ата-әсә өлгөһөнә лә, әҙәбиәт уҡытыусыларының үҙ фәненә генә түгел, ғөмүмән, милли һәм донъя әҙәбиәтенә ҡыҙыҡһыныу тыуҙыра алыуына ла бәйле бит.

Мин совет осоронда белем алғанмын. Бөгөн дә үҙемдең балаларға, ейәндәргә мәктәптә уҡығанда уҡ ятлаған шиғырҙарҙы тасуири итеп һөйләй алам. География, донъялағы илдәр буйынса төрлө мәғлүмәтте лә уларға ҡарағанда күберәк беләм. Юғары уҡыу йорттарын да тамамламағанмын, эшемдә лә юғары вазифалар биләмәнем. Әммә донъяны танып-белеү йәһәтенән мейемдә тупланған ошо ғилем арҡаһында бөтөн темаға ла әңгәмәләшә алам. Быны мин барлыҡ мәғлүмәтте ҡағыҙҙан уҡыу, әле һаман да гәзиттәр менән дуҫ булыу менән дә аңлатам.

Башҡортостандың Милли музейында Ғаилә йылына арналған "Башҡорт ҡатын-ҡыҙы тормошо" күргәҙмәһе эшләй.

Ошо көндәрҙә Өфөлә "АРТ-Ҡоролтай" мәҙәни форумы үтте, ул дүртенсе тапҡыр ойошторола. Сарала Башҡортостандың һәр муниципалитетынан, шулай уҡ Ырымбур, Волгоград өлкәләре, Мәскәү, Санкт-Петербург, Красноярск крайы, Беларусь, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан, Абхазия һәм Ҡытайҙан килгән 600-ҙән ашыу кеше ҡатнашты.

Ураҙалар тотоп...

"Рамаҙан айы кешеләргә тоғро юл күрһәтеүсе, ялғандан хәҡиҡәтте айыра торған дәлилдәр менән Ҡөрьән индерелә башлаған айҙыр. Шуға күрә ошо айға килеп ирешкәндәр ураҙа тотһон", - тиелгән "Әл-Бәҡара" (Һыйыр) сүрәһенең 185-се аятында. Рамаҙан айының башынан алып ахырынаса байрам. Мосолмандар бер-береһенә ҡунаҡҡа йөрөп, Ҡөрьән уҡып, зыярат ҡылып, изге ғәмәл эшләп үткәрергә тейеш был айҙы. Рамаҙандың 21-се көнө - Фәтех Мәккә көнө, 21-29-сы көнө - Ҡәҙер кисе булыу ихтималы булған кистәр.

Ҡанлы 37-се йылда нахаҡ бәлә яғып, бер ғәйепһеҙ кешене Йылайыр төрмәһенә ултыртып ҡуялар. Ул яманаты сыҡҡан төрмәнең лагерь, тип аталған айырым бикләп тотоу урындары бөгөнгө Ейәнсура районы менән сиктәш Үрге Казарма ауылында ла булған икән.

Башҡорт халыҡ ижады иҫ киткес бай, быуаттар дауамында һаҡланып, телдән-телгә, быуындан-быуынға күсеп килеүсе аҫыл ҡомартҡы, изге мираҫ. Бик күп әҙәби жанрҙар халыҡ ижады традицияларына таянып ижад ителгән. Күренекле башҡорт ғалимы-әҙәбиәтсеһе, яҙыусы, уҡытыусы Ким Әхмәтйәнов "Тимәк, халыҡ ижады яҙма әҙәбиәт өсөн ҡомартҡы ғына түгел, бәлки йәнле тел асҡысы, шиғриәт асҡысы ла икән", - тип юҡҡа әйтмәгәндер. Был фекерҙе Бөрйән районы егете Нурислам ВӘЛИӘХМӘТОВ та йөпләй һәм башҡорт фольклорына нигеҙләнгән "Башҡорт фантазияһы һуҡмаҡтары буйлап" квест-антология әҙәби проектын тормошҡа ашырыу буйынса уңышлы эшмәкәрлек алып бара. Уның менән проект хаҡында ҡыҫҡа әңгәмә ҡорҙоҡ.

Миллиардер Джон Хайцман үҙ офисының 42-се ҡатында яйлап шиңә, үлеме яҡынайғанын көтә. Офистың был ҡаты тулыһынса уның уңайлыҡтары өсөн махсус эшләнгән. Ике йоҡо бүлмәһе, тренажер залы, бассейн, ҡунаҡ бүлмәһе, ике эш кабинеты - һуңғы өс йылда ул ошо арауыҡта йәшәй, бер ҡайҙа ла сығып йөрөгәне, үҙенең шәхси финанс-сәнәғәт империяһы урынлашҡан этаждарға тиҙ йөрөүсе лифтта бер тапҡыр ҙа төшөп урағаны юҡ. Вертолет майҙансығы булған ҡыйыҡҡа ла менгәне, хужаларының һәр теләген шундуҡ үтәргә әҙер дежур экипажды өс йыл дауамында бер тапҡыр ҙа күргәне юҡ.

Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбленә - 85! Ошо уңайҙан Өфөлә "Бейеү - ул халыҡ күңеле" хореография сәнғәте фестивале асылды. Байрам саралары йыл буйы дауам итәсәк. 12 мартта үткән гала-концерт менән ошо изге эштәргә йомғаҡ яһала. Юбилей айҡанлы, данлы, матур традицияларға тоғро коллективҡа яңы уңыштар теләйбеҙ һәм ансамбль солистары, Башҡортостандың атҡаҙанған артистары Айбулат БАҺАУЕТДИНОВ һәм Рәзилә БИЛАЛОВА менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

"Аси - ҡарсыҡ. Барсган кешеләре һөйләшендә".

Ошо һүҙ хәҙерге башҡорт әҙәби телендәге "әсә" һүҙенә ауаздаш. Алдараҡ боронғо төркиҙәрҙең "ача" йә иһә "әкә" һүҙҙәренең оло апай тигәнде аңлатыуы хаҡында яҙғайныҡ инде.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

VI - VIII быуаттарҙа Көньяҡ Урал ҡәбиләләренең хужалығы һәм ижтимағи тормошо

Иран иле Евразия күсмә цивилизациялар музейына ғәрәп яҙыусыһы һәм сәйәхәтсеһе Әхмәт ибн Фаҙландың башҡорттар тураһында тәүге этнографик яҙмаһы бирелгән "Рисәлә" күсермәһен бүләк итте.

Элекке йыл, былтырҙары эт темаһы менән эт булынғайны инде. Улай ғынамы, бөтөн ил сыр-сыу килде бит: кешеләргә, бигерәк тә балаларға ташланып, фажиғәләр сәбәпсеһе булған берәҙәк эттәр буйынса бәхәс һәм ризаһыҙлыҡтар әле булһа килеп сығып тора. Дөрөҫ, берәҙәк эттәр бер аҙ кәмей ҙә төштө, буғай, ҡайһыларының ҡолағына чип та ҡуйып ебәрелгән, шулай булыуға ҡарамаҫтан, эттәр мәсьәләһе бының менән тамамланырға уйламай.