(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Нагой фамилиялы баярҙар хакимлыҡ итеүсе династия менән туғанлаша: уларға туған булған Мария Нагаяны Иван Грозныйға кейәүгә бирәләр. Ул Мәскәү батшаһының һуңғы - етенсе ҡатыны була һәм Дмитрий Углицкий исемле батша улына ғүмер бирә. Уныһы 1591 йылда үтә сәйер рәүештә үлеп ҡала, тап шунан һуң Болғауыр заманы тип аталған йылдарҙа үҙҙәре үҙҙәрен батша тип атаған ялған батшалар пәйҙә була. 1584 йылда Иван Грозный вафат булғас, Нагойҙарҙы һөргөнгә ебәрәләр, бер нисә йылдан уларҙың берәүһе - Михаил Нагой Өфөгә килеп сыға, был факт Разряд кенәгәһендә хеҙмәткә алыныу айҡанлы теркәлгән. Донъя яратылыуҙың 7095 йылында, йәғни яңы иҫәп буйынса 1587 йылда кенәгәлә ошолай тип яҙылған: "В новом городе на Уфе Михайло Олександрович Нагой да голова Григорей Онучин".

Эйе, бынан 55 йыл элек Өфөлә тәүге башҡорт мәктәбе булараҡ барлыҡҡа килә Ф.Х. Мостафина исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы. Ошо йылдар буйына ул милли мәғарифҡа, республикабыҙға, халҡыбыҙға, туған телебеҙгә һәм рухыбыҙға арымай-талмай хеҙмәт итә. Гәзитебеҙҙең 39-сы һанында "һаны - егерменсе, асылы - беренсе" булған уҡыу йортоноң ветеран-уҡытыусылары иҫтәлектәре менән уртаҡлашҡайны. Ошо көндәрҙә үтәсәк юбилей тантанаһы алдынан Ф.Х. Мостафина исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы директоры, БР-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы Сулпан Мәүләүи ҡыҙы УЙЫЛДАНОВАнан да белем усағының бөгөнгөһө тураһында бер кәлимә һүҙ әйтеүен һорап мөрәжәғәт иттек:

Ысынында иһә, улай уҡ булмаһа ла, АҠШ президенты илсеһе Стив Уиткоффтың шефы биргән йүнәлештә ныҡышлығы яҡшы мәғлүм. Быйыл ғына ла ул Рәсәйҙә биш тапҡыр булырға өлгөрҙө. Ҡайһы сәйәсмән-чиновник баҙнат итә ала әле үҙ эшмәкәрлегендә бындай фиҙаҡәрлеккә! Һәм ул һәр осрашыуында РФ Президенты Владимир Путин менән күҙмә-күҙ осрашып һөйләшә алды. 6 августа һуңғы килеүендә улар өс сәғәткә яҡын әңгәмәләште.

Әллә ни күптән дә түгел, ни бары ун-ун биш йыллап элек булыр: бер ҡулға бала етәкләп, икенсе ҡулға икебеҙҙең дә сумкаларҙы тотоп, эләгә-ҡолай мәктәпкә сәсәп йүгергән мәлдәр оноторлоҡ түгел, хәтергә төшһә, әле лә аяҡ-табандар һыҙлап киткәндәй...

Һауа торошо ҡояш нурҙары менән артыҡ иркәләмәһә лә, Өфө фән һәм технология университетының Башҡорт филологияһы, шәрҡиәт һәм журналистика факультетында 20 октябрь көнө шатлыҡҡа, йылы осрашыуҙарға, хәтирәләргә бай булды. Сөнки тап ошо көндә Мостай Кәрим исемендәге фондтың 2025 йылғы гранттарын тапшырыу тантанаһы үтте.

Өфө дәүләт нефть техник университеты студенты Вадим Харисов Төркмәнстанда Химия буйынса халыҡ-ара олимпиадала еңеүсе булды. Ул барлыҡ ҡатнашыусылар араһында иң юғары балл йыйып, алтын миҙал яуланы, тип хәбәр иттеләр университеттың матбуғат хеҙмәтенән.

Гәзитебеҙҙең иң мәртәбәле уҡыусылары һәм тоғро дуҫтары улар, Өфөләге һәм республика ҡалаларындағы башҡорт гимназия һәм лицейҙары коллективтары. Уларҙың етәкселәренә: "Яңы уҡыу йылын ниндәй кәйеф, ниндәй пландар менән башлап ебәрҙегеҙ?"- тигән һорау биреүҙе дауам итәбеҙ.

Тәү ҡарамаҡҡа еңел генә аңлашыла был әйтем: төрөнә ҡарап йыл әйләнәһенә тиерлек бик йыш бала килтергән (йәй, яҙ айҙарында 1-9, ҡыш, көҙ 1-5 бала) ҡуяндарға тоҡомон йыртҡыс күҙҙәрҙән һаҡлар ышыҡ урынды табыуы еңел түгелдер.

Ике ҙур коллективты - Илшат Йомағолов исемендәге Башҡорт драма театрын һәм Филармонияны - үҙ эсенә алған Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берләшмәһе коллективы үҙенең юғары профессиональ оҫталығы, сағыу тамашалары һәм гастролдәр эшмәкәрлеге менән танылыу яуланы. Берләшмәнең директоры, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев ордены кавалеры Харис Зәбих улы ӘБДРӘХИМОВҡа киләһе ижади миҙгелгә байҡау яһауын һорап мөрәжәғәт иттек.

Һыйырыбыҙҙың бәләнән имен-һау ҡотолоуына ҡыуанып, ҡармағымды ҡулыма алғайным ғына, Алаҡайҙың һуғышсан мөңрәүе ишетелде. Башын бәйге аттары кеүек ҡупым ғына тотоп, алғы тояҡтарын "тып-тып" баҫып, ул Ҡыҙыл һыйырына яҡынлашты. Тегенеһе, башын аҫҡа эйеп, һөжүм итеүсене ҡаршыларға әҙерләнде. Инде төкөштөләр тигән мәлдә генә, Алаҡай ҡапыл һулға ялтанды һәм, дәү һыйырҙың артҡы янбашы эргәһенән үтеп барышлай, йылғыр хәрәкәт менән уң мөгөҙөн дошманының ҡойроҡ тирәһенә ҡаҙаны. Ҡыҙыл һыйырының асыуын шул тиклем ҡабартты был: сорлап аҡҡан ҡанға иғтибар ҙа итмәй, Алаҡайҙың артынан төштө ул. Тегенеһе, тиҙлеген арттырмай ғына, көтөү ятҡан уйпатты тирәләп юртыуын белде.

Башҡортостан, Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзаһы, Сабир Шәрипов исемендәге Иҙелбашы әҙәби-ижад берекмәһе етәксеһе, Белорет районы Инйәр урта мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Әлиә САМАТОВА менән әңгәмәләшәбеҙ:

Ғалимә, филология фәндәре кандидаты, журналист Әнисә Муса ҡыҙы Муллағолованың фәнни-педагогик стажы - 26 йыл. Байтаҡ йылдар БДУ-ла башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетында уҡыта, Нефтекама филиалында гуманитар факультет деканы, башҡорт филологияһы һәм журналистика кафедраһы мөдире вазифалары ла иңенә һалына. Шуны ла өҫтәп әйтәйек, 12 йыл инде ул "Башҡортостан" телерадиокомпанияһының "Юлдаш" каналында сығарылыш һәм фонотека бүлегенең өлкән мөхәррире булып эшләй. "Остаз", "Китап донъяһы", "Көтмәгәндә - уйламағанда", "Йәшәү йәме", "Мәскәү башҡорттары" тигән тапшырыуҙары эфирға сыҡты. "Ашҡаҙар" радиоһы тыңлаусыларына "Ижади портрет", "Беҙҙең донъя" тигән тапшырыуҙары аша таныш.
Шулай ҙа тормошондағы ҡырҡа үҙгәрештәр улы Нияз Муллағоловтың МХО-ға мобилизацияға эләгеүе менән бәйле. Беҙ, коллегалары, уның әсә булараҡ рух ныҡлығына, киләсәккә яҡты өмөттәр менән йәшәүенә һоҡланабыҙ. Эске кисерештәрҙе, бәлки, асып бөтөп булмайҙыр. Бары әсә йөрәге тере усаҡ, ул тирә-йүнгә, башҡаларға яҡтылыҡ һибә. Беҙ бөгөн Әнисә Муса ҡыҙы менән үткән тормош юлына күҙ һалырбыҙ. Уйланырлыҡ та, һоҡланырлыҡ та мәлдәр менән тулы уның тормош юлы.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Светлана Воробьева: Уникаль табылдыҡтарҙан быяла һауытты атап үтергә кәрәк, бәлки, ул сауҙа бәйләнештәренә дәлилдер, бәлки, уны Византия императорҙарының бүләк итеп биргән әйбере итеп тә ҡарарға булалыр. Быяла һауыттар Византиянан былай ғына сығарылмаған, тимәк, был быяла һауытты ла император бүләге итеп ҡарарға ерлек бар.

Легендаларға бай Ирәмәл тауы Көньяҡ Урал түбәләре араһында бейеклеге буйынса икенсе урында тора. Ул Оло Ирәмәл (бейеклеге 1582 метр) һәм Кесе Ирәмәлде (1449 метр) берләштергән ике үрле массивтан тора. Араларында бер саҡрымға һуҙылған бейеклеге 1200 - 1250 метр булған билән ята. Оло Ирәмәл "Ирәмәл" милли паркы биләмәһен тәшкил итә, ә Кесе Ирәмәлгә аяҡ баҫыу тыйылған - ул ҡурсаулыҡ.

Мәғариф өлкәһендәге үҙгәрештәрҙе күҙәтеп барыусылар өсөн полилингваль мәктәптәр яңылыҡ түгел. Дөйөм урта белем биреүсе белем усаҡтарынан улар ни яғы менән айырыла, үҙенсәлектәре нимәлә, киләсәге бармы - ошо турала һәм башҡа һорауҙар менән 3-сө Сибай республика полилингваль күп профилле гимназия-интернатының уҡытыу эштәре буйынса директор урынбаҫары Әлфиә Марат ҡыҙы СОЛТАНОВАға мөрәжәғәт иттек:

Салауат башҡорт дәүләт драма театры коллективы үҙенең 93-сө ижад миҙгелен асты. Аристарыбыҙ көс туплап, үҙенең тамашасыларын яңынан-яңы премьералары менән шатландырырға әҙер.

Учалы ҡалаһында Урал батырға скульптура композицияһын ҡуйыу тураһында һүҙ күптән бара ине, сөнки бөйөк эпостағы хәл-ваҡиғалар әле Учалы, Бөрйән, Белорет райондары биләгән ерҙәрҙә барған бит. Шул иҫәптән, Ирәмәл тауынан төшөп, улдары атаһының булат ҡылысы менән сапҡандан һуң, Ағиҙел һәм Яйыҡ йылғалары аға башлай, ә Яйыҡ менән Уй йылғаларының Йәнбирҙе һәм Йәнбикә тигән ҡушылдыҡтары был биләмәлә һаман бар.

Башҡорт халҡының мәшһүр ҡурайсыһы Йомабай Мөтиғулла улы Иҫәнбаевтың тамырҙары түңгәүер ырыуы башҡорттарына барып тоташа. Башҡортостан Республикаһы Милли архивында һаҡланған документтарҙы өйрәнеү һөҙөмтәһендә бик тә ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәргә юлығырға насип булды.

Күренекле яҡташыбыҙ, мәшһүр композитор Хөсәйен Әхмәтовтың халыҡ ижады гәүһәренә әүерелгән киң билдәле "Тыуған ауылым" йырының тик беҙҙең яҡта ғына башҡарылған, тик үҙебеҙгә генә аңлашылған һүҙҙәре бар. Ул да булһа:
Әле иҫтә Шүлкә буйҙарында
Ҡолас киреп бесән сапҡанда.
Күк бәрлекәй аулап Күсәбәлә
Төндәрендә сыраҡ яҡҡанда...

Әммә тарих шуның өсөн дә тарих инде ул - уны үҙгәртеп тә, ҡайтанан яҙып та булмай. Шуныһы ғына хаҡ: Фәрит ағайым менән Алаҡай араһында ныҡлы дуҫлыҡ бер ваҡытта ла урынлашманы. Ә бына Әхәт ағайым менән ала һыйыр араһындағы мөнәсәбәттәр ниндәй булғандыр, уныһын әйтә алмайым. Икенсе ағайымды яҙмыш һис кенә лә аяманы. Алтымы-етеме йәшендә ул умыртҡа бағанаһын һындырҙы, шунлыҡтан, Мәғәнит ҡалаһында өс йыл самаһы эзбис ҡалыпта ятты. Ҡәҙимге йүнәлеп ҡайтты ҡайтыуын, әммә башҡорт телен бөтөнләй онотҡан булып сыҡты. Шуға ла атайым уны урыҫ мәктәбе булған урынға - Ҡаҡтуғайға - ебәрергә мәжбүр булды. Әсәйемдең ҡустыһы Фәҡей ағайым һәм Тайба еңгәм уны ике йыл буйы үҙ балалары менән бер рәттән аҫраны һәм уҡытты. Күп ваҡытын ситтә үткәргәнгәмелер, ала һыйырҙың икенсе ағайыма нисек ҡарағанын һис кенә лә бәйән итә алмайым. Әхәт ағайымдың ғүмеркәйҙәре ҡыҫҡа булды: утыҙ йәшен тултырҙы ла Сибайҙың күңелһеҙ генә ҡәберлегенең бер ситендә үҙенә мәңгелек урын тапты.