Бер саҡ гәзитебеҙҙә Бөрйән районынан Гөлсөм Өмөтбаева атлы автор халҡыбыҙҙың ҡунаҡсыллығы хаҡында һүҙ алып барып, ҡунаҡты күстәнәс биреп оҙатыуҙың әһәмиәтен шулай тип аңлатҡайны: "Күстәнәс - ҡунаҡтан ҡайтып инеү менән өйҙә ҡалған бала-сағаға тоттороп, уларҙың ҡыуанысын күреү, ҡунаҡ табынының ризығын өйҙәгеләргә лә татытыу, ҡунаҡ саҡырған кешенең ихласлығын сағылдырыу ул..." Яҙмаларының икенсе өлөшөндә автор ауыл-ҡала мөнәсәбәтенең сәйер күренешен бәйән итеп, ҡасандыр ауылда ҡунаҡ булыусы ҡала кешеһенең үҙен ҡунаҡ итеүсене ҡала урамында осратҡанында күрмәмешкә һалышып үтеүе, ашап-эсеүен, ҡунаҡ булыуын тиҙ онотоуы хаҡында әйтеп үтә. Бик хаҡ һүҙҙәр. Был йәһәттән минең дә бер күҙәтеүем бар: ҡалалар ҙурыраҡ, мегаполис киңерәк булған һайын, унда йәшәүселәрҙең дә күңеле тарыраҡ була бара, йәғни мөхит ни тиклем киңәйһә, кеше үҙ-үҙенә шул тиклем нығыраҡ бикләнә. Ҡыҫҡаһы, ҡунаҡ, ҡунаҡлашыу, ҡунаҡсыллыҡ хаҡында киңерәк итеп фекер йөрөтөп ҡарайыҡ...

Ер йөҙөндә йәшәүсе йөҙәрләгән этностарҙың тарих төпкөлдәрендә боронғо ата-бабалары булған, әммә барыбер боронғо ҡәүемдәр менән бер рәттән, йәшерәктәре лә бар. Байтаҡ йылдар дауамында башҡорт халҡының формалаша башлауы осорон иң иртә тигәндә б.э. IX-X быуаттарына ҡайтарып ҡалдырҙылар. Әммә бөгөн башҡорттарҙың үтә боронғо ҡәүемдәрҙән хасил булыуын тарихсы-ғалимдар инҡар итмәй. Шуға күрә виртуаль тарихи ҡоробоҙ башында һүҙҙе хәҙерге замандан бик күп быуаттар элек йәшәгән һәм тарихи яҙмалары билдәле булған тарихсыларға һәм уларҙың хеҙмәттәрен өйрәнгән ғалимдарыбыҙға, башҡа күренекле шәхестәргә бирәйек.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф П.П. Сухтелен
(1830 - 1833 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Генерал Эссенды Санкт-Петербургҡа күсергәс, бында хәрби губернатор һәм айырым Ырымбур корпусы командиры вазифаһына генерал-адъютант, граф Павел Петрович Сухтелен тәғәйенләнә. Ул, изге күңелле кеше булараҡ, һәр кемгә ихлас йөрәкле, гуманлы мөнәсә-бәттә булыуы менән танылыу таба, аҡыллы шәхес булараҡ та башҡаларҙан айырылып тора.

Өфөлә "Салют" балалар реабилитация-белем биреү комплексы эшләй башланы. Уны асыу тантанаһында Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров ҡатнашты.

Республика көнө байрамына матур бер ваҡиға булып өҫтәлеп, Башҡортостандың баш ҡалаһында, Ағиҙел яры буйында, круиз лайнерҙары һәм йылға суднолары туҡталған урында, йылға ҡапҡаһы - колоннада барлыҡҡа килде.

"...Яралыларҙың ҡысҡырыуы йөрәккә үтә: бөтөн ерҙе емереклек баҫҡан, шулар аҫтында ҡалған кешеләр күп. Был Газа секторындағы Дейр-эль-Балах мәсете - Израиль армияһы һөжүменең төп сәптәренең береһе. Урындағы мәктәп тә емерелгән. Башына снаряд ярсығы тейеп яраланған баланы яҡындағы дауаханаға алып киттеләр. Яралылар бик күп. Кемеһенә машинала урын етмәй, уларҙы ирекмәндәр күтәреп алып китә... Газаның төньяҡ райондарына һауанан 60-тан ашыу бомба ташланды, ике тәүлек эсендә бында йорттар һәм мәктәптәр емерелде. Ливандың көньяғы ла ут аҫтында ҡалды..."

Һанай китһәң, беҙгә суверенитет бик күпте бирҙе, бөгөн беҙ ул йылдарҙа өлгәшкәндәрҙең күпселеген юғалтып та өлгөрҙөк. Шулай ҙа, хәҙерге көн күҙлегенән ҡарағанда, нимә бирҙе һуң беҙгә суверенитет? Был йылдар башҡорт милләте өсөн нимәһе менән әһәмиәтле? Ошо һорау менән сәйәсәт фәндәре докторы, профессор Мансур Әнүәр улы ӘЙҮПОВҡа мөрәжәғәт иттек:

Башҡортостан Республикаһы суверенитеты өсөн көрәш йылдарында башҡорт милли хәрәкәтенең аҡыллы, белемле лидерҙарының береһе булды яҙыусы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Рәшит ағай Шәкүр. Бер саҡ беҙ уға: "Көнсығыш халҡында, үҙгәрештәр осоронда йәшәргә яҙһын һиңә, тип теләү насар тонды, рәнйеште аңлата, тиһәләр ҙә, шундай осорҙа йәшәү һеҙгә лә тәтене. Ә һеҙ шул заман хаҡында әле ниҙәр әйтер инегеҙ?"- тигән һорау биргәйнек. Уның яуабы шулай булды. Хәтергә төшөрәйек:

Ошо көндәрҙә Өфөлә "Сигелгән Башҡортостан" Республика фестивале уҙғарылды. Сара 2023 йылда Башҡортостан Башлығы Грантына бойомға ашырылған "Башҡортостандың сигелгән картаһы" Республика проектының дауамы булып тора.

Юрий Бондаревтың "Донъя күп телле, әммә бөтә кешеләр ҙә бер иш илайҙар һәм көләләр", тигән ҡанатлы һүҙҙәре бар. Мәскәү драматургы Мәликә Икрамованың пьесаһы буйынса ҡуйылған "Доктор" спектакленең премьераһын ҡараған ваҡытта билдәле яҙыусының ошо һүҙҙәре иҫкә төштө.

Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры премьераға әҙерләнә. Оҙаҡламай театр сәхнәһенә халыҡ шағирының "Ҡара һыуҙар" поэмаһы буйынса эшләнгән спектакль сығасаҡ. Ул тәү тапҡыр сәхнәләштерелә. Ошо мөһим яңылыҡ айҡанлы беҙ спектаклдең режиссеры Илсур ҠАҘАҠБАЕВҡа бер нисә һорау бирҙек.

Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында бөйөк ғалим, яҙыусы, филология фәндәре докторы, Әхнәф Харисовтың тыуыуына 110 йыл тулыу айҡанлы фәнни-ғәмәли конференция үтте. Ә. Харисов - башҡорт әҙәбиәте һәм фольклоры өлкәләрендә тәрән бураҙналар һалған, фән мәктәбен барлыҡҡа килтергән ғалим. Үҙенән һуң күп шәкерттәр ҡалдыра: шулар араһынан Әнүәр Вахитов, Ким Әхмәтйәнов, Вафа Әхмәҙиевтарҙы атай алабыҙ. Нур Зарипов, Марат Минһажетдинов, Фәнүзә Нәҙершина һәм башҡа фольклорсылар уның ҡул аҫтында ғилми текстологик мәктәп үтә. Бөгөнгө ғалимдар ҙа уны үҙҙәренең уҡытыусыһы тип атай. Уның мәктәбе эшләй, эштәре дауам итә, үҫтерелә. Ғалимды иҫкә алыусылар күп булды. Бер нисәһенең фекерен тәҡдим итәбеҙ.

"Кемдер Аллаһ ризалығы өсөн мәсет һалһа, Аллаһ уға йәннәттә йорт һалыр"
(Хәҙис әл-Бохари һәм Мөслимдән).

2004 йылдың 25 сентябрендә Учалы районының Рафиҡ ауылында бар халыҡты һөйөндөргән оло ваҡиға була - "Әбдрәхим" мәсете асыла. Ошо ваҡиғаға, йәғни Аллаһ йортонда тәүге тапҡыр аҙан әйтелеп, намаҙ уҡылыуға теүәл 20 йыл үткәс, үткән айҙың 25 сентябрендә ауыл халҡы "Әбдрәхим" мәсете асылыуының түңәрәк датаһын билдәләргә йыйылды. Сараға Учалы ҡалаһынан, ауылдарҙан, шулай уҡ күрше райондарҙан да ҡунаҡтар килде. Баш ҡалабыҙ Өфөнән дә килеүселәр булды. "Киске Өфө" гәзите баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева, Башҡортостан юлдаш телевидениеһы журналисы, "Йома" тапшырыуын алып барыусы Морат Лоҡманов, күренекле шағир, филология фәндәре докторы Фәнил Күзбәков менән миңә лә был күркәм байрамда осрашыу бәхете йылмайҙы.

"Иҫемдә алтын һуҡмаҡҡа Тәү аяҡ баҫҡан көнөм, Тәү башлап мәктәп ишеген Үрелеп асҡан көнөм…" Ошо шиғыр юлдарын иҫләгән һайын, Баймаҡ районы Мәмбәт ауылындағы бәләкәс кенә ағас йорт - мәктәбем һәм унда оҙаҡ йылдар эшләгән тәүге уҡытыусым күҙ алдыма килә. Үҙемә биш йәштәр самаһы булған мәлдәрҙән алып уҡ мәктәпкә барырға шундай ныҡ хыялланғаным, йыш ҡына өйҙә "мәктәп" уйнағаным хәтеремдә. Иҫке портфелгә ағайҙарымдан ҡалған физика йә математика һымаҡ бер-ике ҡалын китапты һалып алып, алғы бүлмәнән төпкө булмәгә күсәм (йәнәһе лә, мәктәпкә барам)… Күпмелер ваҡыттан, ҡабаттан "мәктәптән ҡайтам"…

Егет киске уйын мәлен еткерә алмай бер булды. Уҡып та, ятып та ҡараны. Киске уйынға тиклем дүрт сәғәттән ваҡыт дүрт көндәй тойолдо, пар алмалай ике hылыу күҙ алдынан китмәне. Осрашырға килерме Гөлнур? Әллә ҡарлуғастай етеҙ hәм дә шат, шаян туғанымы?.. Айнур башҡаса түҙеп тора алмай, Асалының зифа ҡайындар үҫкән ял баҡсаhына ҡарай ашҡынып атланы. Fишығы ныҡтың йәне тынысhыҙ инде, мөхәббәте күңеленә hыймай, hөйгәне йәненән артыҡ тойола. Ҡайындар араhында Гөлнурҙы уйлап йөрөй торғас, эңер етеп, мәҙе лә төштө, бейеү майҙансығында уттар ҡабынды, парк йәш-елкенсәк менән тулды. Егет ҡара ҡашын hурып алырҙай булып көттө. Ана, киләләр, икәүләп киләләр! Айнурҙың уларҙан күҙе китмәй, икеhе лә күңеленә ятышлы. Шуға ла ул уңайhыҙланып ҡына:

Берәүҙекенә лә оҡшамаған, донъяға ҡараштары тик үҙҙәренсә булған, замандан алдараҡ та атлаған, насар ҡылыҡтарҙан азат булған, халҡыбыҙҙың бөгөнгөһө, киләсәге өсөн йән атып йәшәгән һәм эшләгән Ейәнсура районының аҫыл ир-уҙамандары: алдынғы ҡарашлы уҡытыусы, педагог-новатор, фәйләсуф яҙарман Наил ЮЛДАШБАЕВ менән үҙе режиссер ҙа, үҙе актер ҙа булараҡ "Бер актер театры" оҫталығына эйә Радмир ДӘҮЛӘТБӘКОВ менән күптән осрашырға хыяллана инек. Хыялыбыҙ, ниһайәт, тормошҡа ашты. Улар менән күрешеп, заман, ил, халыҡ яҙмышы хаҡында ихлас әңгәмә ҡороу бәхетенә ирештек.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Тәүге губернаторҙар ҡайҙа йәшәгәндер, ишеткәнем булманы; кенәз Волконский тураһында ул йәшәгән өйҙөң Троицкий сиркәүе янында, хәҙерге ҡыҙҙар гимназияһы, ә унан алдараҡ Неплюев училищеһы урынлашҡан ерҙә булған тип һөйләйҙәр. Бында ҡала үҙәге булған; скверҙары (хәҙерге эт баҡсаһы) булған майҙан, ҡаҙна өйөнән башлап Исаков өйөнә тиклем йәйелеп ятҡан. Бындағы хәҙерге өйҙәрҙең пәйҙә булыуы мин йәшәгән ваҡытҡа тура килде.

Украина Рәсәй күгенә дрондар осороуын дауам итә, уларҙың һаны тәүлегенә йөҙҙән ашып китә. Мәҫәлән, 29 сентябргә ҡарай төндә Рәсәй төбәктәре өҫтөндә 125 осоусы аппарат бәреп төшөрөлдө, тип хәбәр итә РФ Оборона министрлығы: Волгоград өлкәһендә - 67, Ростовта -18, Воронеж һәм Белгород өлкәләрендә - 17-шәр, Курск, Брянск һәм Краснодарҙа берәр дрон юҡ ителде.

Өйҙә һыу таҙартҡыс булһа ла, шунан ағыҙып алынған һыуҙы ҙурыраҡ банкаға тултырып, бер нисә төймә аптека күмере һалып ултыртырға ғәҙәтләнгәнмен, сөнки таҙартҡыс кувшиндың кассетаһына әллә ни ышаныс юҡ. Күмер иһә һыуҙы өҫтәмә рәүештә органик ҡатышмаларҙан, хлорҙан таҙарта, тәмен яҡшырта, һыуҙы йомшарта. Былтыр күп итеп алып ҡуйған күмер бөтөп китте. Аптекаға барып, тиндәремде әҙерләп торһам (сөнки былтыр күмерҙең 10 төймәлеһе ни бары - 8, ә 50 төймәле ҡабы 20-30 һум тора ине), һатыусы минән бер ҡап өсөн... 78 һум һорай! Дарыуҙарҙың ҡиммәтләнгәне билдәле ине инде, әммә күмерҙең күмеренә ике тапҡырға хаҡ арттырыу минең өсөн көтөлмәгән аяҡ салыуға тиң булды.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда, майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?