Уйлап-уйлап ултырам да, йәш саҡ - алйот саҡ, тип бушҡа әйтмәйҙәр икән, тип тағы берҙе уйлап ҡуям. Ҡуй инде, ҡуй, әйтмә лә инде, тип минең менән күптәр килешеп ҡуйыр, моғайын. Һай-һааай, тип баш сайҡам ҡуям, ваҡыты менән шул хәтлем алйот булырға тура килгән бит, хатта хәҙер уңайһыҙ булып китә. Ошо урында кемдер, аҡыл һиңә һаман да кермәгән, буғай, тип әйтеп ҡуйыр. Ана бит, тип төртөп күрһәтер ул, мәҡәләңдең дә исемен дөрөҫ яҙмағанһың. Дөрөҫө бит, уйламай һөйләгән була, тип әйтер ҡуйыр ул. Эйе, дөрөҫө шулай була. Әммә ошо урында халыҡтың "Ә шулай ҙа..." тигән тапҡыр һүҙҙәрен әйтергә тура килә. Ә шулай ҙа... уйламай яҙып та ауырымай ғына үлеп була икән. Бигерәк тә йәш саҡта. Был хәл яңы ғына өйләнешеп, "матур" ғына итеп тормош көтөп йөрөгән саҡта булды. Ней бысаҡты йүнләп үткерләй, ней балтаны йүнләп һаплай белмәгән саҡ. Хатта йүнләп сөйҙө лә ҡата белмәгән осор. Үҙегеҙ беләһегеҙ, ул ваҡытта көсһөҙ генә өргән елгә лә сөй китер ине ҡыйшайып. Сүкеш менән киҙәнгән мәлдә генә ел өрә, шаян сөй башын ситкә алып өлгөрә, ә һин - шалт бармағыңа сүкеш менән! Унан йөрөйһөң инде бер аяҡта бейеп! Баш бармағыңды ҡосаҡлап! Мәйтәм, йәш саҡта тормош көтөүҙең күп нәмәһен белмәйһең икән шул. Бигерәк тә беҙҙең быуын дини яҡтан белемһеҙ булды. Сөнки заманында ул тыйылған ине. Аңлатҡан-өйрәткән кешеһе булмағас, ҡайҙан ғына беләһең инде дин ҡағиҙә-тәртиптәрен. Хәҙер әҙ-мәҙ беләм дә ул. Әммә эш үткән. Сөнки дини белемһеҙлеккә бәйле был хәл күптән инде тарих биттәрендә урын алып өлгөргән. Бына ошо хәлде һөйләмәксе булам да инде мин һеҙгә.

Театр сәнғәте республикабыҙҙа һәр ваҡыт иғтибар үҙәгендә: баш ҡалабыҙҙа эшләгән һәр театрҙың ижадын тамашасылар яратып күҙәтә, гастролдәргә килгән коллективтарҙы ауылдарҙа ла көтөп алалар. Шулай ҙа заманыбыҙға күрәме, актер һөнәренә ҡарата йәмғиәтебеҙҙә ҡараштар бик үк ыңғай түгел, йәнәһе, аҡсалыраҡ эш кәрәк. Әммә беҙ яратып йөрөгән театрҙар, шөкөр, йәш белгестәр менән тулыланып тора. Был юлы М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрының йәш актерҙары Әбйәлил ҮТӘБАЕВ һәм Динислам САФИН менән ижад, тамашасылар, театр тураһында әңгәмәләштек.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Бәйән ителгәндәрҙән тыш, Ырымбур губернаһына йәнәш булған күрше Пермь губернаһының тау заводтарында йәшеренеп ятҡан каторжандар һәм Себер ҡасҡындары талау һәм юлбаҫарлыҡ ҡыла, ә бындағы заводтарҙың халҡы һәм уларҙың хужалары раскольниктар булды.

Һәр кешене фани донъяға әсәһе тыуҙыра, һәм һәр бәпес тәүге көндәренән үк кешеләр йәшәгән мөхиткә яраҡлаша башлай, быны психологтар социаль адаптация тип атай. Баланың тәүге "социаль етәксеһе", донъя менән аралашсыһы - уның әсәһе. Бик тиҙҙән әсә туҡландырыусынан баланы кеше булараҡ формалаштырыусыға әйләнә. Бала менән әсә бәйләнеше, биологик ихтыяждарҙан башланып, тора-бара социаль-психологик төҫ ала. Был бәйләнеш шул тиклем ныҡ һәм көслө, ул күп йылдар буйына һаҡланып ҡала. Хатта ки оло йәштәге кеше лә әсәһенең үлемен бик ауыр кисерә, үҙен етем ҡалғандай итеп тоя. Әлбиттә, ғаиләнең башҡа ағзалары ла - атай кеше, баланың өлкәнерәк туғандары, олатаһы-өләсәһе лә уның шәхси мөхитен формалаштырыуҙа ҡатнаша, һәм улар шәхескә иң яҡын бәләкәй генә айырым һәм үҙаллы социумды тәшкил итә.

Үткән аҙнала донъя хәлдәре Вашингтон менән Лондондың Украина властарына Рәсәй территорияһына алыҫ араға осоусы ракеталар менән һөжүм итергә рөхсәт биреү буйынса осрашыуҙары тирәләй барҙы.

Ниндәй генә гәзит битен ҡарама йә интернет порталдарын асма - ауыр сир менән яфаланыусы кескәйҙәрҙең ярҙамға өмөт тулы күҙҙәрен күреп, күңел тула; сараһыҙлыҡтан ахыр сиккә еткән ата-әсәләре хәленең бала һыҙланыуҙарынан да ҡатыраҡ булыуын аңлайһың.

Ял көндәрен - шәмбе һәм йәкшәмбене - һәр кем түҙемһеҙләнеп көтөп алалыр, моғайын. Көсөргәнешле эш аҙнаһынан һуң ике көн рәттән өйҙә ғаиләң менән булыу, бәләкәй генә сәйәхәт ҡылыу, туғандарың һәм дуҫтарың менән осрашыу - "бәхет" тигән пазлдың бәләкәй генә өлөштәре ул.

Өфөлә йәшәүемә күп тә түгел, сит өлкәнән күсеп килеүемә бер нисә йыл. Ләкин ошо ваҡыт эсендә генә лә ҡалала барған үҙгәрештәрҙең бихисап булыуын күреп ҡыуанам: яңы йорттар ҡалҡа, урамдар төҙөкләндерелә, яңы социаль объекттар асыла һәм башҡалар.

Ғүмеренең унынсы тиҫтәһен ваҡлаған Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театрын республикабыҙҙа бик яҡшы беләләр - Урал аръяғында ул юғары кимәлдәге берҙән-бер профессиональ театр. Ауылдар буйлап гастролдәрҙә йыш йөрөгәнгәмелер, уны халыҡ театры тип тә атайҙар. Был баһа уны һис тә кәмһетмәй, киреһенсә, бәҫен күтәрә, халыҡсанлығына баҫым яһай, сөнки һәр театрға бындай мөһөр баҫылмай. Сибайҙар шундай баһа йөрөткән берҙән-бер театр, тиһәк тә хата булмаҫ. Был дөрөҫлөктө бәхәсһеҙ генә ҡабул итергә кәрәктер, сөнки 94-се ижади миҙгелен асҡан театр быны бер быуатҡа яҡын тарихында йылдан-йыл иҫбатлап килә. Киләсәктә лә шулай дауам итер, тип ышанайыҡ, театрға тоғро быуындар күсәгилешлеге өҙөлмәҫ, тип өмөт итәйек. Әлеге көндә театр ниндәй хәстәрҙәр менән йәшәй, мөбәрәковсылар яңы ижади миҙгелен ҡасан, нисек асырға уйлай? Ошо турала театрҙың баш режиссеры Денис НУРҒӘЛИНдән һораштыҡ:

Уҡырға яратам мин. Был ғүмеремдә байтаҡ әҫәрҙәр уҡыным, уҡыйым. Ҡасандыр Михаил Шолоховтың "Тымыҡ Дон"ы донъя күргәс, шул тиклем мауығып уҡығайным. Салауат ҡала китапханаһында сират тороп, ул китапты саҡ ҡулға эләктергән 1950 йыл һис тә онотолмай.

"Ҡарттар сынаяҡ киҫәгендә йәштәр ҙур көҙгөлә күргәнгә ҡарағанда ла күберәкте күрә", бер тигән аҡыл бар. Эйе, олоғая килә кешенең тормош тәжрибәһе арта, төрлө сәбәптәрҙең ниндәй эҙемтәләргә алып килеүен күҙәтеп, теге йәки был ваҡиғаның нимә менән тамамланыуын алдан тоя, һиҙемләй башлай. Беҙҙән алда йәшәгән халыҡтарҙың тарихын өйрәнеү кешенең һәм йәмғиәттең үҙ ғәмәлдәре әжерен татыуын күрһәтә: яҡшылыҡ сәскәндәр - яҡшылыҡ ура, яманлыҡ сәскәндәр - яманлыҡ ура. Киләсәккә ышаныс менән ҡарарға теләгәндәр үткән ваҡиғаларҙан, бай тәжрибә туплағандарҙың нәсихәтенән фәһем алырға тейеш.

Күп тапҡырҙар яҙһам да, ҡабат-ҡабат ҡабатланған ерҙәре бер аҙ ҡайтышланһа ла, әйтер һүҙем Зәғифә инәй хаҡында. Ул беҙгә күрше булып, урам аша аласыҡтай ғына һалам ҡыйыҡлы өйөндә йәшәне. Бөгөн ҡалай ҡыйыҡлы, рәшәткә тәҙрәле, кирбестән һалынған, ян-тирәһе бейек ҡойма менән уратылған ике-өс ҡатлы коттедждар бермә-бер ишәйгән осорҙа, әллә нишләп, һаман да булһа, һалам ҡыйыҡлы, уҫаҡ бүрәнәләрҙән һалынған, аҡбалсыҡ менән аҡланған бикһеҙ ауыл өйҙәрен һағынам. Ишек тотҡалары алтынға мансылған бейек һарайҙар батшаларға тәғәйен, ә минең йәнемә иһә ана шул танһыҡ аҡлыҡ, сафлыҡ етмәне һәм әлеге көндә лә етмәй. Тыумыштан һуҡыр ине инәй, сығышы менән Хәйбулла районы Урыҫбай ауылынан, тик беҙгә ниндәйерәк урау юлдар менән килеп эләккәндер, уныһын инде бер Хоҙай белә, һәр хәлдә, мин иҫ белгәндә ул беҙгә ҡырҡ ҡоршау быялалы тәҙрә өлгөләрен терәп, йүнәтеп ҡарап йәшәй ине инде. Һуҡырлығын иҫәпкә алмағанда, төҫкә-башҡа башҡа ауыл әбейҙәренән бер яғы менән дә айырылмағайны ул: тәбәнәк буй, йоҡа кәүҙә, таралып күренгән ап-аҡ сәстәр, йыйырсыҡтар менән сыбарланған ирәбе йөҙ. Миңә ҡалһа, уны Леонардо Да Винчиҙың донъяла киң билдәле Моно Лизаһына оҡшата инем. Әллә көн дә күреп йөрөп күҙ өйрәнеп киткәнгәме, әллә икенсе сәбәпме, Зәғифә инәй ете диңгеҙ аръяғындағы Лизаға ҡарағанда матурыраҡ та, һылыуыраҡ та, һөйкөмлөрәк тә ине шикелле. Бер ҡатлыраҡ ихлас ҡылыҡһырлауым арттырыу ҙа шаштырыу ҙа түгел.

Уйҙар сөңгөлөнә уйылдырыр, һиҫкәндерер, һеңгеҙәтер әҫәрҙәр ижад итә Гөлсирә ҒИЗЗӘТУЛЛИНА. Әҙибәнең "Кешеләр йондоҙҙар һымаҡ" тигән китабы Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһына тәҡдим ителде. Ошо уңайҙан уның менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Ошондай ялған хәбәрҙәргә ышанған крепостной крәҫтиәндәр үҙҙәре йәшәгән ерҙәрҙән күсеп китә башлай; ундағы властар бер ни ҙә ҡыла алмай; меңәрләгән халыҡ төркөмдәре Ырымбурға йүнәлә; Ырымбур һәм Уральск казактарының бер нисә полкын юл буйҙарына сығарып, күскенселәрҙе элекке йәшәгән урындарына кире ҡайтарып ебәрергә ҡушыла; шулай ҙа бер нисә партия Ырымбурға тиклем барып етә, уларҙың һәр бер нәмәгә үтә тиҙ ышанып барыусы иптәштәре, ябай халыҡ менән аралаша башлағас, кеҫәл ярлы һөт йылғаларының булмауына инана.

Республикала оло йәштәгеләргә иҫәпләнгән яңы мутлашыу ысулы барлыҡҡа килгән: мутлашыусылар үҙен торлаҡ-коммуналь хеҙмәттәр менән бәйле компания хеҙмәткәрҙәре тип таныштыра!

Гәзит уҡыусыларыбыҙ иғтибарына ошо йылдың 1 сентябренән көсөнә ингән ҡайһы бер закондар хаҡында ҡыҫҡаса белешмә тәҡдим итәбеҙ.

Германия канцлеры Олаф Шольц, Украиналағы конфликтты тамамлауҙы тиҙләтеү буйынса фекер алышыуҙарҙы башларға ваҡыт етте, тип белдерҙе. "...әлеге һуғыш хәленән тиҙерәк тыныслыҡҡа күсеү тураһында һөйләшә башларға ваҡыт", - тине ул ZDF телеканалына интервьюһында.

Интернет гиҙеп бер яҙма йөрөнө. Япондар тураһында ине ул. Уларҙа бөгөн биш йөҙләп йөҙ йәште уҙғандар йәшәүе, ун биш йылдан уларҙың һаны миллионға етәсәге тураһында хәбәр итте сығыш яһаусы. Бындай хәл башҡа бер илдә лә булмауын да һыҙыҡ өҫтөнә алды.

Яңы уҡыу йылының тәүге аҙнаһы үтеп тә китте. Туғарылып китеп тотош өс ай буйына ял иткәндән һуң балалар әле тиҙ генә "тәртәгә" инеп китә алмаҫ, моғайын. Өҫтәүенә, быйылғы уҡыу йылы яңы тәртип-ҡанундарҙан башланып китмәксе.

Бөгөн, 12 сентябрҙә, республикала мөһим сәйәси ваҡиға - Радий Хәбировтың Башҡортостан Башлығы вазифаһын үтәй башлауына арналған тантаналы инаугурация сараһы булып үтте. Унда РФ Президентының Волга буйы федераль округы буйынса тулы хоҡуҡлы вәкиле Игорь Комаров та ҡатнашты.